Smal-Stocki (Smal-Stoćkyj) Roman (1893–1969), polityk ukraiński, językoznawca, profesor Uniw. Warsz. Ur. 8 I w Czerniowcach na Bukowinie.

Ojciec S-a-S-ego, Stepan (1859–1938), pochodził z rodziny chłopskiej z pow. radziechowskiego w Galicji Wschodniej, używającej przezwiska Smalij (stąd pierwszy człon nazwiska); był profesorem filologii ukraińskiej na uniwersytecie w Czerniowcach, posłem do sejmu krajowego Bukowiny w l. 1892–1911 i jego wicemarszałkiem w l. 1904–10, członkiem bukowińskiego Wydz. Krajowego i wiedeńskiej Rady Państwa w l. 1911–18. Został nobilitowany w r. 1911. Po pierwszej wojnie światowej działał w strukturach Zachodnio-Ukraińskiej Republiki Ludowej (ZURL), od r. 1921 był profesorem na Uniw. Ukraińskim w Pradze. Matka Emilija pochodziła z greckokatolickiej rodziny księżowskiej Zarewyczów; była prezeską ukraińskiej organizacji «Żinocza hromada» w Czerniowcach. Siostra S-a-S-ego, Irena wyszła za Ostapa Łućkiego (1883–1941), ukraińskiego spółdzielcę, posła do Sejmu RP w l. 1928–35 i senatora w l. 1935–8. Brat Nestor był pracownikiem Istituto Internazionale dell’Agricoltura w Rzymie.

S.-S. po ukończeniu 2. Gimnazjum Państwowego w Czerniowcach w r. 1911 podjął studia językoznawcze w Wiedniu, i kontynuował je w Lipsku i Monachium. Doktorat uzyskał w monachijskim Ludwig-Maximilians-Universität 16 VII 1915 na podstawie rozprawy pt. Abriss der ukrainischen Substantivbildung (Wien 1915). W czasie pierwszej wojny światowej S.-S. służył krótko w 41. pp armii austro-węgierskiej, następnie został emisariuszem Związku Wyzwolenia Ukrainy (Sojuz Wyzwolennia Ukrajiny) w Monachium i prowadził na terenie Niemiec działalność polityczno-oświatową wśród jeńców narodowości ukraińskiej z armii rosyjskiej. Z końcem 1918 r. S.-S. został przedstawicielem ZURL w Berlinie. Dn. 12 V 1919 wyjechał do Galicji Wschodniej; poznał wówczas przywódcę Ukraińskiej Republiki Ludowej (URL) S. Petlurę. Wyjechał z jej władzami do Kamieńca Podolskiego, skąd 30 VII odleciał do Czechosłowacji. W Karlowych Warach wziął udział w naradzie dyplomatów URL (7 VIII) i powrócił do Berlina, tym razem jako radca przy pośle URL M. Porszu. W r. 1920 uczestniczył w nieudanych zabiegach o przyjęcie URL do Ligi Narodów. W r. 1921 został przedstawicielem URL (której władze przebywały już na emigracji) w Berlinie. Jednocześnie wykładał język ukraiński w berlińskiej Orientalische Akademie i był współredaktorem serii „Novi vichovni šlachi”. Doświadczenia wyniesione z uczestnictwa w nieoficjalnej delegacji ukraińskiej na konferencję w Genui (kwiecień-maj 1922) rozczarowały S-a-S-ego do dotychczasowej orientacji na Niemcy. Po niemiecko-sowieckiej konferencji w Rapallo zdecydował się na podjęcie rozmów z polskim dyplomatą w Berlinie, Stanisławem Łosiem (27 VII 1922). Zaraz potem zabiegał u brytyjskiego dyplomaty w Berlinie J. Addisona o poparcie dla próby zorganizowania powstania na Ukrainie sowieckiej przy użyciu żołnierzy ukraińskich internowanych w Polsce. Po likwidacji w r. 1923 przedstawicielstwa URL w Berlinie przeniósł się do Pragi i wykładał na Uniw. Ukraińskim słowiańskie językoznawstwo porównawcze. Od rządu czechosłowackiego otrzymywał pensję w wysokości 1 500 koron miesięcznie. Przygotował w tym czasie pracę pt. Naris slovotvoru prikmetnikiv ukraïns’koï movi (w: „Naukovij zbirnik ukraïns’kogo vil’nogo universitetu v Prazi prisvjačenij T. G. Masarikovi”, Praga 1925). W l. 1923–4 przebywał dzięki stypendium, ufundowanemu przez prezydenta Czechosłowacji T. G. Masaryka w University of London i w Pembroke College (Cambridge). Nawiązał znajomości w brytyjskim min. spraw zagranicznych oraz z osobistościami życia społecznego (m.in. z arcybpem Canterbury i prof. R. W. Setonem-Watsonem). Odnowił też kontakty z S. Łosiem, wówczas radcą polskiego poselstwa w Londynie.

W lipcu 1924 senat UJ zgłosił S-a-S-ego do udziału w konsultacjach na temat utworzenia uniw. ukraińskiego w Polsce, a zaproszenie w imieniu rządu polskiego przekazał mu poseł RP w Londynie, Konstanty Skirmunt. W dn. 27–31 VIII S.-S. wziął udział w naradzie profesorów ukraińskich w Pradze na ten temat, a 3 IX podpisał w Warszawie porozumienie, przewidujące umieszczenie uniwersytetu w Krakowie. Już jednak w końcu listopada przedłożył ministrowi wyznań religijnych i oświecenia publicznego Bolesławowi Miklaszewskiemu postulat, by uniwersytet miał siedzibę w Przemyślu, Stanisławowie lub Lwowie oraz prosił o wcześniejsze nominacje profesorskie dla kilku Ukraińców na uniwersytetach polskich, w tym dla siebie w Studium Teologii Prawosławnej przy Uniw. Warsz. Na posiedzeniu Komitetu Politycznego rządu 26 IX t.r. zgodzono się mianować S-a-S-ego zastępcą profesora kontraktowego filologii ukraińskiej Uniw. Warsz.; stanowisko to objął 1 X t.r. Po dalszych pertraktacjach między ukraińskimi naukowcami w Berlinie, Pradze i lwowskim Tow. Naukowym im. T. Szewczenki (TNSz) oraz nowym ministrem wyznań religijnych i oświecenia publicznego Stanisławem Grabskim, S.-S. przedstawił temuż 7 XII list intencyjny prezesa TNSz, K. Studynśkiego, wraz z podpisaną przez siebie deklaracją lojalności uczonych ukraińskich wobec państwa polskiego. Strona polska wykorzystała ją do rozgrywki dyplomatycznej na forum Ligi Narodów oraz opublikowała w prasie. Odpowiedzią na działania polskie było prawie jednogłośne potępienie S-a-S-ego przez polityków ukraińskich. Pozostali uczeni, z prof. S. Rudnyćkim i K. Studynśkim na czele, odcięli się od niego na łamach dziennika „Dilo”, a on sam uznał swą deklarację za akt prywatny. Mimo to, stał się obiektem bojkotu towarzysko-politycznego ze strony rodaków. Komisja organizacyjna uniw. ukraińskiego, do której decyzją Grabskiego wszedł także S.-S., nie rozpoczęła działań. Po zamordowaniu w Paryżu S. Petlury w maju 1926, S.-S. stał się jednym z najbliższych współpracowników jego następcy A. Liwyćkiego (najpierw reprezentantem URL w Warszawie, potem ministrem kultury, zastępcą ministra spraw zagranicznych, wreszcie szefem tego resortu i wicepremierem). Uczestniczył w rozmowach z nowymi władzami polskimi, w ich rezultacie centrum decyzyjne emigracyjnego rządu URL znalazło swą siedzibę w Warszawie. Zyskał sobie u Polaków zaufanie, szczególnie bliskie stosunki utrzymywał z Tadeuszem Hołówką, Henrykiem Józewskim, Walerym Sławkiem i Bolesławem Wieniawą-Długoszowskim. Wzmocnieniu jego pozycji wśród Ukraińców lwowskich posłużyć miało wyjednanie u rządu polskiego w r. 1926 dotacji dla spółdzielczości ukraińskiej i obietnicy uruchomienia uniw. ukraińskiego w Łucku lub Stanisławowie, co jednak nie nastąpiło. Nieco później, na przełomie l. 1929 i 1930, przy wsparciu polskich przyjaciół udało się S.-S-emu załatwić u kard. Aleksandra Rakowskiego nadanie bazylianom ukraińskim dawnego klasztoru prow. polskiej tego zakonu w Warszawie przy ul. Miodowej. Mimo to, opinia ukraińska we Lwowie zarzucała mu wysługiwanie się Polakom.

Mieszkanie S-a-S-ego na Sewerynowie w Warszawie służyło jako miejsce kontaktów emigracji URL z dyplomatami zagranicznymi akredytowanymi w Warszawie. S.-S. pozostawał w bliskich stosunkach z ambasadorem USA w Warszawie J. Drexlerem Biddlem, brytyjskimi konsulami – F. Saverym i R. A. Leeperem oraz posłem czechosłowackim V. Girsą. Z rozmów z nimi zdawał sprawozdania w Min. Spraw Zagranicznych (MSZ). Zaraz po przewrocie majowym S.-S. wziął udział w sondowaniu szans na wznowienie antysowieckiej idei federalistycznej. W specjalnym numerze ukraińskim organu piłsudczyków – „Głosu Prawdy” (9 IV 1927) ogłosił artykuł na temat perspektyw irredenty ukraińskiej w ZSRR. W tym samym czasie złożył brytyjskiemu attaché wojskowemu w Warszawie propozycję dostarczania informacji z sowieckiej Ukrainy. Udał się też do Londynu z ofertą utworzenia w Kanadzie pod patronatem brytyjskim legionu ukraińskiego, została ona jednak odrzucona. Na przełomie l. 1927 i 1928, tuż po grudniowym starciu Piłsudskiego z premierem Litwy A. Voldemarasem na sesji Ligi Narodów w Genewie, S.-S. na zlecenie naczelnika Wydz. Wschodniego w MSZ T. Hołówki pośredniczył w nawiązaniu stosunków Polski z Litwą, składając w Kownie propozycje Piłsudskiego. Jego misja poprzedziła marcowe rozmowy polsko-litewskie w Królewcu. Jako sekretarz generalny Ukraińskiego Tow. Przyjaciół Ligi Narodów (Ukrajinśke towarystwo prychylnykiw Ligi nacij), redagował jego wydawnictwa (m.in. „L’Ukraine et la paix,” Paris–[W. 1931]), brał udział w kongresach Międzynarodowej Unii Towarzystw Ligi Narodów (UTLN) oraz jeździł do Genewy, na czas trwania zgromadzeń generalnych Ligi. Podróże te opłacał Referat Specjalny przy Gabinecie Ministrów. Od r. 1926 działał w założonej w Paryżu organizacji «Le Prométhée», grupującej emigracje polityczne narodów ZSRR; w r. 1928 został prezesem warszawskiego Klubu Prometeusza. Cieszył się zaufaniem Ekspozytury 2. przy Oddziale II Sztabu Głównego WP, która po zawarciu przez Polskę układu o nieagresji z ZSRR (listopad 1932) przejęła kierownictwo ruchu prometejskiego, aczkolwiek polski kontrwywiad podejrzewał go o powiązania z Niemcami. Został prezydentem Prometejskiej Ligi Narodów Zniewolonych przez Moskwę (Défense Nationale des Peuples Opprimés de l’URSS) i corocznie występował z odczytami w Bułgarii, Rumunii, Finlandii, Łotwie, Francji i Wielkiej Brytanii. Przyczynił się do wniesienia w r. 1929 przez senatora E. Copelanda wniosku w sprawie pomocy dyplomatycznej dla emigracyjnego rządu URL pod obrady Kongresu amerykańskiego. W r. 1930 zabiegał bezskutecznie o utworzenie audycji ukraińskojęzycznej na falach warszawskiej rozgłośni Polskiego Radia. Po akcji pacyfikacyjnej w Małopolsce Wschodniej (1930), złożył protest na ręce ministra spraw zagranicznych Augusta Zaleskiego. W r. 1933 przyczynił się do założenia przez Ekspozyturę 2. „Biuletynu Polsko-Ukraińskiego” i wszedł w skład firmującego oficjalnie to czasopismo Stow. Polsko-Ukraińskiego. W tym samym czasie jednak spotykał się też z przywódcą antypolskiej irredenty ukraińskiej J. Konowalcem. W czasie wizyty w Wielkiej Brytanii w maju 1934, z okazji konferencji UTLN w Folkstone, odbył rozmowy w Min. Spraw Zagranicznych, którego urzędnik uznał go za «the most intelligent Ukrainian leader I have yet met». Figurował na liście „The Leading Personalities in Poland”, którą sporządzali brytyjscy dyplomaci w Warszawie. Swe wizyty w Londynie ponawiał na zlecenie Ekspozytury 2. także w l.n. W czasie konferencji UTLN w Brukseli 9 VI 1935 zaatakował ZSRR, jako sprawcę głodu i represji na Ukrainie, czym naraził się na ostrą replikę delegata Francji. W t.r. podjął się, na prośbę swego szwagra O. Łućkiego, lidera Ukraińskiej Partii Narodowo-Demokratycznej (UNDO), pośrednictwa między politykami ukraińskimi z b. Galicji Wschodniej, a premierem Marianem Zyndram-Kościałkowskim, co w konsekwencji doprowadziło do zawarcia porozumienia UNDO z rządem (tzw. normalizacja). W r. 1937 stanął na czele min. propagandy URL, które za środki pozyskane od Polski miało prowadzić akcję antysowiecką. Na przełomie l. 1937 i 1938, na zlecenie Ekspozytury 2., zjawił się w Wiedniu, by poprzez posła polskiego Jana Gawrońskiego zabiegać o zgodę rządu austriackiego na przyjęcie emigracyjnych ministrów URL z Francji, której lewicowy rząd odmawiał prawa dalszego pobytu. Prawdopodobnie również wyjeżdżał do Watykanu, dla przeciwdziałania polityce kościelnej Comissio Pro Russia na polskich Kresach Wschodnich. Odbył też – za wiedzą polskiego MSZ – kilka podróży do Berlina (ostatnią w listopadzie 1938), w trakcie których spotykał się z ekspertami niemieckimi ds. ukraińskich, a podobno też z A. Hitlerem. Ostro zwalczał ukraińskiego zwolennika totalitaryzmu, D. Doncowa; doprowadził do cofnięcia dotacji polskiej, wypłacanej mu poprzez rząd URL, i zachęcił swego sekretarza, A. Kriżaniwśkiego, do opublikowania atakującej go broszury Doncovščina. Popierał grupę literacko-artystyczną «My», która miała wraz ze swym kwartalnikiem pod tym samym tytułem (Varšava 1933–9) stanowić liberalną alternatywę dla faszyzujących koncepcji Doncowa. Był członkiem Bractwa Państwowości Ukraińskiej (Bratstwo Ukrajinśkoji Derżawnosty – BUD).

Przez cały czas swego pobytu w Warszawie S.-S. prowadził działalność naukową, często silnie powiązaną z polityką. W l. 1926–30, wraz z prof. I. Ohijenką, wydawał w Warszawie serię „Studii do ukraïns’koï gramatiki”, w której ogłosił kilka swych większych prac (m. in. Primitivnij slovotvir [Varšava 1929]). Współpracował z założonym w r. 1927 dwumiesięcznikiem „Sprawy Narodowościowe” wydawanym przez Inst. Badań Spraw Narodowościowych. Dn. 1 I 1929 otrzymał awans na profesora nadzwycz. kontraktowego w Uniw. Warsz., zaś 13 III 1930 został mianowany sekretarzem naukowym Ukraińskiego Inst. Naukowego (UIN) w Warszawie, utworzonego (7 II t.r.) z inicjatywy T. Hołówki i finansowanego z budżetu Min. WRiOP. S.-S. zdobył sobie w nim pozycję faktycznego kierownika (oficjalnym prezesem był prof. O. Łotoćkyj). Redagował jego „Prace” (ok. 40 tomów), był sekretarzem komisji do wydawania pism T. Szewczenki (sam opracował tom 15, zawierający przekłady dzieł poety na języki obce [Varšava–L’viv 1938]), w r. 1933 wszedł w skład prezydium powołanej przy UIN Komisji Badań Zagadnień Polsko-Ukraińskich, grupującej uczonych polskich i ukraińskich z Marcelim Handelsmanem na czele. Z ramienia Instytutu brał udział w kongresach lingwistycznych w Genewie w r. 1930, gdzie wygłosił referat pt. Bildungsprinzipien der ukrainischen Interjektion („Actes du II Congrès International de Linguistes Genève 1931”, Paris 1933) i w Rzymie w r. 1933. Na II Międzynarodowym Kongresie Slawistów w Warszawie w dn. 24–28 IX 1934 wygłosił referat pt. Značinnja ukraïns’kich prikmetnikiv („Księga referatów II Międzynarodowego Zjazdu Slawistów sek. 1. Językoznawstwo”, W. 1934). Z okazji tego zjazdu UIN wydał „Pana Tadeusza” A. Mickiewicza w przekładzie M. Rylskiego z przedmową S.-a-S-ego. Dn. 1 III t.r. otrzymał na Uniw. Warsz. stanowisko profesora nadzwycz. Nakładem UIN opublikował kilka własnych prac, m.in. Ukraïns’ka mova v sovets’kij Ukraïni. Materiali i zavvagi (Varšava 1936, Wyd. 2, 1969). W dn. 31 V – 1 VI 1936 przewodniczył zjazdowi językoznawczemu w Warszawie, zorganizowanemu przez ruch prometejski, który poddał krytyce teorię N. J. Marra o unifikacji języków narodowych w ZSRR w ramach języka rosyjskiego. W r. 1938 założył przy UIN seminarium filologii ukraińskiej pod swoim kierownictwem. Był członkiem sekcji filologicznej TNSz we Lwowie (od r. 1934), Naukowego Tow. Filologiczno-Historycznego w Pradze, członkiem-korespondentem Tow. Naukowego Warszawskiego (od 23 XI 1935) oraz prezesem założonej w r. 1938 Ukraińskiej Mohylańsko-Mazepiańskiej Akademii Nauk. Wygłaszał odczyty w Tow. Bułgarsko-Ukraińskim w Sofii, Inst. Naukowo-Badawczym Europy Wschodniej w Wilnie, na uniwersytecie w Helsinkach, w Royal Institute of International Affairs w Londynie. W r. 1928 współzałożył i w l. 1929–39 sprawował funkcję prezesa organizacji Towarystwo Dopomohy Ukrajinskym Studentam (polska nazwa: Tow. Ukraińskie Pomocy Słuchaczom Narodowości Ukraińskiej Wyższych Uczelni m.st. Warszawy); był też kuratorem korporacji «Zaporoże» w Warszawie, grupującej studentów orientacji petlurowskiej.

Po wybuchu drugiej wojny światowej S.-S. wyjechał do Lwowa, skąd miał być ewakuowany za granicę przez wojewodę Alfreda Biłyka. Wobec samobójstwa Biłyka S.-S., z grupą polityków ukraińskich, uciekł piechotą na tereny zajmowane przez Niemców. Wg I. Kedryna Rudnyćkiego, grupa ta otrzymała przepustki od dowodzącego Lwowem gen. Władysława Langnera. Wg historyka amerykańskiego, A. Armstronga, umożliwić im to mieli wysłannicy szefa niemieckiego wywiadu wojskowego, W. Canarisa. W Krakowie, wskutek donosu nacjonalistów ukraińskich, S.-S. został aresztowany przez Gestapo, ale uwolniono go dzięki interwencji zaprzyjaźnionych uczonych niemieckich. Zawiesił swój udział w emigracyjnym rządzie URL, nie związał się też z krakowskim ośrodkiem kolaboracjonistów ukraińskich W. Kubijowycza i, wobec rozwiązania UIN przez władze niemieckie, osiadł w Pradze. Wg Ryszarda Torzeckiego został tam wysiedlony przez Niemców i przebywał pod nadzorem Gestapo. W r. 1942 w lipskim wydawnictwie S. Hirzela opublikował pracę pt. Die germanisch-deutschen Kultureinflüsse im Spiegel der ukrainischen Sprache, w której dowodził, że Niemcy byli poprzez wieki nosicielami kultury na wschodzie Europy (skrócona i przerobiona wersja w języku angielskim: Slavs and Teutons. The Oldest Germanic-Slavic Relations, Milwaukee, Wisc. 1950). Organizował pomoc dla profesorów polskich osadzonych w obozach koncentracyjnych i w tych sprawach utrzymywał kontakt z polskim podziemiem w Krakowie (informacje Stanisława Dobrowolskiego i Wiktora Weintrauba, udzielone R. Torzeckiemu). Po upadku powstania warszawskiego 1944 r. zabiegał, poprzez konsulat szwedzki w Pradze, o pomoc szwedzkiego Czerwonego Krzyża dla wysiedlonych profesorów Wydz. Humanistycznego Uniw. Warsz. W kwietniu 1945 odnalazł go gen. P. Szandruk, dowódca współpracującej z Niemcami Ukraińskiej Armii Narodowej, i dopomógł w uzyskaniu zwolnienia od nadzoru Gestapo. W czasie ucieczki w kierunku frontu zachodniego S.-S. natrafił na Brygadę Świętokrzyską i wygłaszał odczyty dla jej żołnierzy. Po osiedleniu się w amerykańskiej strefie okupacyjnej Niemiec, 30 XII 1945 zgłosił się z A. Liwyćkim do polskiego oficera łącznikowego w Niemczech, Feliksa Królikowskiego z propozycją podjęcia rozmów z polskim rządem emigracyjnym w Londynie. W związku z weryfikacją uciekinierów z Europy Środkowo-Wschodniej w strefie amerykańskiej S.-S. nawiązał kontakt z politykami polskimi w Londynie (Stanisławem J. Paprockim, Adamem Tarnowskim, gen. Tadeuszem Pełczyńskim) i przez nich starał się o wyrobienie zgody Brytyjczyków na swój przyjazd do Londynu oraz orędował w sprawach innych emigrantów ukraińskich. Poprzez siostrzeńca J. Łućkiego, sierżanta w armii brytyjskiej, usiłował odnowić kontakt z F. Saverym. W marcu 1946 towarzyszył delegatowi Kongresu Ukraińców Kanadyjskich, ks. W. Kusznirowi, w objeździe po polskich obozach tzw. Displaced Persons, w których przebywali uchodźcy narodowości ukraińskiej. W kwietniu, w porozumieniu z działaczami przedwojennego ruchu prometejskiego P. Szandrukiem i N. Nakaszydze, założył Ligę Karty Atlantyckiej i jako jej prezes wystosował list do konferencji pokojowej w Paryżu, zawierający krytykę polityki ZSRR w Europie Środkowo-Wschodniej i na Bliskim Wschodzie. W maju t.r. wygłosił referat programowy na zjeździe organizacyjnym Ukraińskiego Związku Narodowo-Państwowego (kontynuacja BUD-u), ale na przełomie lipca i sierpnia odmówił dalszego udziału w pracach rządu URL, prawdopodobnie, by nie utrudniać sobie szans wyjazdu z Niemiec. Miał też otrzymać propozycję objęcia katedry na uniwersytecie we Frankfurcie, ale odmówił, gdyż, jak pisał do J. Paprockiego, «były profesor Warszawskiego Uniwersytetu, według mej opinii, nie może takiej propozycji przyjąć, chociaż moi rodacy bardzo sobie tego pragnęli» (Inst. Pol. i Muz. im. Gen. Sikorskiego: Kol. 30.I. 4).

Na początku 1947 S.-S. znalazł się w Nowym Jorku i zamieszkał w rezydencji bazylianów. Otrzymał posadę profesorską w Marquette University w Milwaukee, Wisconsin; założył tam w r. 1949 Inst. Słowiański i wydawał serie „Marquette Slavic Studies” oraz ,,Papers of the Slavic Institute of Marquette University”. Nawiązał kontakt (niewolny zresztą od konfliktów) z politykami polskimi: Mirosławem Arciszewskim, Wacławem Jędrzejewiczem, Henrykiem Floyar-Rajchmanem, Oskarem Haleckim, Janem Kucharzewskim, grupą Juliusza Poniatowskiego «Intermare» w Rzymie, Włodzimierzem Bączkowskim oraz z emigracją innych krajów komunistycznych. Był atakowany za polonofilstwo przez grupę A. Liwyćkiego. Usiłował kontynuować działalność prometejską, wspólnie z gen. P. Szandrukiem, ale wobec silnej konkurencji nacjonalistów ukraińskich z frakcji S. Bandery, nie potrafił zdobyć dla tej idei poparcia władz amerykańskich. Natomiast udało mu się prawdopodobnie (wg P. Szandruka) wejść w kontakt z wywiadem amerykańskim, gdyż wygłaszał prelekcje w szkołach wojskowych. Był członkiem Rady Politycznej Ukraińskiego Komitetu Kongresowego w Ameryce (od r. 1951) i brał udział w jego akcjach na forum Kongresu USA oraz w Dep. Stanu w Waszyngtonie (był w składzie delegacji przyjętej w r. 1955 przez sekretarza stanu J. F. Dullesa). Opublikował m.in.: The Nationality Problem of the Soviet Union and Russian Communist Imperialism (Milwaukee 1952), The Captive Nations. Nationalism of the non-Russian Nations on the Soviet Union (New York [1960]), wraz z C. Manningiem The History of Modern Bulgarian Literature (1960), zamieścił wiele haseł w „Ukraine: A Concise Encyclopedia” (Toronto 1971); uprawiał publicystykę na łamach „The Ukrainian Quarterly”, „The Ukrainian Weekly” i w prasie amerykańskiej; m.in. omawiał w nich krytycznie sytuację wewnętrzną w ZSRR. Nie zdobył jednak silnej pozycji ani w głównym nurcie amerykańskiej sowietologii, ani slawistyki. Wiele wysiłków poświęcił odnowionemu na emigracji TNSz, jako prezes jego oddziału w USA (od r. 1951) oraz Rady Głównej (od r. 1955); bezskutecznie próbował zjednoczyć tę organizację z analogiczną instytucją emigracji naddnieprzańskiej – Ukraińską Wolną Akademią Nauk w Nowym Jorku. Był głównym promotorem akcji na rzecz zbudowania pomnika T. Szewczenki w Waszyngtonie w r. 1964. Stał na czele Komitetu Amerykańsko-Słowiańskich Towarzystw Naukowych w USA. W r. 1963 przewodniczył zjazdowi Polskich Klubów Kulturalnych w Milwaukee. Był członkiem American Historical Association, American Association of Teachers of Slavic and East European Languages, Polskiego Tow. Naukowego na Obczyźnie i licznych innych towarzystw naukowych. Po przejściu na emeryturę w r. 1965, wykładał jako visiting professor na Catholic University of America w Waszyngtonie i był tamże dyrektorem ośrodka badawczego przy ukraińsko-katolickim seminarium duchownym. W l. sześćdziesiątych brał udział w poufnych spotkaniach politycznych polsko-ukraińskich w Nowym Jorku. Swą bibliotekę i archiwum S.-S. zapisał seminarium ukraińsko-katolickiemu w Waszyngtonie. Zmarł 27 IV 1969 w Waszyngtonie.

Rodziny S.-S. nie założył.

Stankiewicz E., Worth D. E., A Selected Bibliography of Slavic Linguistics, Vol. 1–2, The Hague-Paris 1966–70; Encyclopedia of Ukraine, Toronto–Buffalo–London 1993 IV 238–9, 771 (O. Horbach); Enciklopedia ukraïnoznavstva, Pariž 1962 VIII 2913–14; Ukraïns’ka zagal’na encikl’opedija, L’viv–Stanislaviv–Kolomija [b.r.w.] III (fot.); Biogramy uczonych pol., Cz. 1 z. 3; Ukraïns’ka biografistika, Vip. 1, Kiïv 1996 s. 104–6 (V. M. Danilenko, dot. ojca S-a-S-ego); Who’s who in Central and East-Europe 1935/36, Zurich 1937; Korwin-Kruczkowski S., Poczet Polaków wyniesionych do godności szlacheckiej przez monarchów austriackich w czasie od r. 1773 do 1918, Lw. 1935 s. 49; Dzien. Urzędowy MWRiOP 1930 nr 4 s. 160; Konferencja historyków państw wschodniej Europy i Słowiańszczyzny […] Warszawa 26–29 czerwca, Kraków 30 czerwca 1927, W. 1927 s. 18 [program]; – Bukovina, ïï minule i sučasne, Red. D. Kvitkovs’kij, T. Brindzan, A. Žukovs’kij, Pariz–Filadelfija–Ditrojt 1956; Chojnowski A., Koncepcje polityki narodowościowej rządów polskich w latach 1921–1939, Wr. 1979; tenże, Kwestia ukraińskiego szkolnictwa wyższego w Drugiej Rzeczypospolitej, w: Historia XIX i XX wieku, Wr. 1979; Cieślak T., Hitlerowski sojusz z nacjonalizmem ukraińskim w Polsce, W. 1968 s. 15; Lewandowski K., Sprawa ukraińska w polityce zagranicznej Czechosłowacji w latach 1918–1932, Wr. 1974 s. 245, 284–6 (mylnie jako Stepan S.-S.); Livic’kij M. A., DC UNR v ekzili miž 1920 i 1940 rokami, Mjunchen–Filadelfija 1984 s. 20, 33, 36, 39–41, 46, 51, 60, 62; Manteuffel, Uniw. Warsz. 1915/16–1934/5; Mikulicz S., Prometeizm w polityce II Rzeczypospolitej, W. 1971; Nakaszydze J., Profesor dr Roman Smal-Stocki (1893–1969) „Zesz. Hist.” (Paryż) Z. 17: 1970 s. 193–7; Na pošanu simdesjatiriččja narodin Romana Smal’-Stoc’kogo, Red. V. Lev, M. Stachiv, „Zap. Naukovogo tov. im. Ševcenka” T. 177: 1963 (szczególnie: I. Kedrin-Rudnic’kij, Roman Smal’-Stoc’kij, jak politik i diplomat, s. 24–35, V. Radzikevič, Prof. Dr Roman Smal-Stoc’kij. Žittjepisnij naris, s. 10–17); Na pošanu storiččja narodin Stepana Smal’-Stoc’kogo, tamże T. 172: 1960; Narižnij S., Ukraïns’ka Emigracija, Praga 1942; Nowak-Kiełbikowa M., Polska – Wielka Brytania w dobie zabiegów o zbiorowe bezpieczeństwo w Europie 1923–1937, W. 1989; Palij M., The Ukrainian-Polish Defensive Alliance 1919–1921. An Aspect of the Ukrainian Revolution, Edmonton–Toronto 1995; Papierzyńska-Turek M., Sprawa ukraińska w Drugiej Rzeczypospolitej 1922–1926, Kr. 1979; Piszczkowski T., Anglia a Polska 1914–1939, London 1975; Prof. Roman Smal-Stocki and His Contributions to the Ukrainian Nation, Ed. W. Dushnyck, New York 1969; Torzecki R., Kwestia ukraińska w Polsce w latach 1923–1929, Kr. 1989; tenże, Polacy i Ukraińcy. Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej, W. 1993; Ukraïns’ka divizija „Galičina” (Materijali do istoriï), Toronto–N’ju Jork 1990 s. 96–7; Werschler I., Z dziejów obozu belwederskiego. Tadeusz Hołówko. Życie i działalność, W. 1984; – Application of the Ukrainian Republic for Admission to the League of Nations, Geneva 1930; Gawroński J., Moja misja w Wiedniu, W. 1965; Kedrin I., Žittja – podii – ljudi. Spomini i komentari, N’ju Jork 1976; tenże, U mežach zacikavlennja, N’ju Jork–Pariž–Sidnej–Toronto 1986; Kovalevs’kij M., Pri džerelach borot’bi, Insbruk 1960; Listi Osipa Nazaruka do Vjačeslava Lipins’kogo, Red. I. Lisjak-Rudnic’kij, Filjadelfija, Pensyl’vannija 1976; Livic’ka M., Na grani dvoch epoch, N’ju Jork 1974; [Łotocki A., Smal-Stocki S.], Pięć lat istnienia Ukraińskiego Instytutu Naukowego 13. III. 1930 – 13. III 1935, W. 1935; Meysztowicz J., Czas przeszły dokonany, Kr. 1984; Programa vikladiv Ukraïns’kogo universitetu v Prazi v litnim pivroci 1925, Praga 1925; Shandruk P., Arms of Valor, New York 1959; Sprawozdanie Ukraińskiego Instytutu Naukowego 13. III. 1935 – 15. I. 1939, W. 1939; Stempowski J., W dolinie Dniestru. Listy o Ukrainie, Wybrał, oprac. i posłowiem opatrzył A. S. Kowalczyk, W. 1993; [Szembek J.], Diariusz i teki Jana Szembeka (1935–1945), London 1976 IV; Świtalski K., Diariusz 1919–1935, W. 1992; Ukraine and Poland in Documents. 1918–1922, Ed. T. Hunczak, pt 1, New York–Paris–Sydney–Toronto 1983; U pivstolitnich zmagannjach. Vibrani listi do Kirila Studins’kogo (1891–1941), Kiïv 1993; – „Biul. Pol.–Ukraiński” R. 3: 1934 nr 1 s. 10, nr 7 s. 10, nr 9 s. 9–10, nr 38 s. 10, nr 47 s. 10, R. 4: 1935 s. 159–60, 222, 297, 342, R. 5: 1936 s. 128–9, 175–6, 188–9, 237, 239, 491–2, 518, R. 6: 1937 s. 46, 433–4, 467, R. 7: 1938 s. 356–8 (dot. Stepana, ojca S-a-S-ego), 400; „Gaz. Kośc.” T. 37: 1930 nr 9 s. 106; „Gaz. Warsz.” 1930 nr 142B s. 5; „Golos/Die Stimme” (Berlin) R. 3: 1942 nr 40 s. 4; „Ilustr. Kur. Codz.” 1925 nr 343 s. 12; „Kultura” (Paryż) 1956 nr 5 s. 125–7; „Nauka Pol.” T. 13: 1930 s. 169–70, T. 21: 1936 s. 266; „Pion” 1935 nr 32 s. 6; „Roczn. Pol. Tow. Nauk. na Obczyźnie” Nr 19: 1968–9 s. 20–2; „Roczn. Tow. Nauk. Warsz.” R. 29: 1936 s. 46–7; – AAN: Ambasada RP w Londynie, sygn. 1437 k. 100–101, MSZ, sygn. 5702 k. 46–48, MWRiOP, sygn. 5766; B. Jag.: sygn. 7570 IV k. 88, 8080 III k. 156–157 (dot. Stepana, ojca S-a-S-ego), Dokt. 120/74 (Michalewska K., Próby utworzenia uniwersytetu ukraińskiego w Polsce 1919–1926, Kr. 1973) k. 122, 146, 148–154, 167–169, 176, 187–191, 201, 238, 240–241, Przyb. 165/83 t. 24, Przyb. 81/88, 125/88; Inst. Pol. i Muz. im. Gen. Sikorskiego w Londynie: Kolekcja S. J. Paprockiego, sygn. Kol. 30/I/4, 5, 7, 15, 29; Public Record Office w Londynie: FO 371/8165 k. 148, 371/11760 k. 289–292, 371/12539, 371/12574 k. 218–239, 371/13319 k. 191, 371/17229 k. 147–156, 371/56791; Ukraińskie Biuro Prasowe w Londynie: sygn. Kol. 433/17, A. XII. 24/120; – Informacje siostrzeńca S-a-S-ego, George’a Luckyja z Toronto.

Andrzej A. Zięba