Rosłoński Romuald Karol (1880–1956), inżynier, hydrogeolog, profesor politechnik we Lwowie i Krakowie. Ur. 10 III w Bednarowie w pow. kałuskim, był synem Romana, urzędnika kolejowego, i Wilhelminy z Hübnerów.
Do szkół R. uczęszczał w Szczercu, Buczaczu, a następnie we Lwowie do III Gimnazjum Klasycznego im. Franciszka Józefa, gdzie w r. 1898 zdał maturę. Po rocznej służbie wojskowej immatrykulował się w r. 1899 na Wydz. Inżynierii Lądowo-Wodnej Politechn. Lwow., którą ukończył w r. 1904 z dyplomem inżyniera. Jednocześnie od r. 1901 pracował w Miejskich Zakładach Wodociągowych we Lwowie. W l. 1903–6 był asystentem w Katedrze Budownictwa Wodnego Politechn. Lwow. W r. 1905 uczestniczył w budowie wodociągu w Zakopanem. W r. akad. 1906–7, jako stypendysta Min. Oświaty, studiował na politechnice w Berlinie-Charlottenburgu. Pełnił wtedy obowiązki asystenta u C. Grantza. Dzięki temu mógł zwiedzić obiekty przemysłowe i hydrotechniczne Niemiec (m. in. drogę wodną Berlin–Szczecin), Szwajcarii, Holandii, Szwecji i Norwegii. W r. 1908, korzystając z kolejnego stypendium, udał się do USA. Słuchał tam wykładów w Columbia College w Nowym Jorku. Jednocześnie pracował przy budowie metra w Brooklynie oraz centralnego wodociągu dla Nowego Jorku, rozwiązując pod kierownictwem C. P. Berkeya szereg trudnych problemów hydrologicznych i geologiczno-inżynierskich. Zwiedził ponadto niektóre obiekty budownictwa wodnego Ameryki Północnej. Pierwsze prace ogłosił R. w „Czasopiśmie Technicznym” w r. 1906–7; dotyczyły one dynamiki wód podziemnych, ich dopływu do studzien, przy czym krytycznie naświetlił ich prawa ruchu nawiązując do najwcześniejszych prac z połowy XIX w. (Darcy, Dupuit), jak i amerykańskich osiągnięć przełomu XIX i XX w. (Allen-Hazen, King). Do studiów zagranicznych R-ego nawiązują m. in. następujące publikacje: Pola irygacyjne i wyniki ekonomiczne kanalizacji berlińskiej („Czas. Techn.” 1907) oraz Gospodarstwo wodne w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej (tamże 1910). W r. 1909 R. otrzymał tytuł doktora nauk technicznych na Politechn. Lwow. na podstawie rozprawy O wydajności i oddziaływaniu studzien („Czas. Techn.” 1908).
W półroczu letnim r. akad. 1908/9 i zimowym 1909/10, jako słuchacz zwyczajny studiował na UJ filozofię, nauki geologiczne u Władysława Szajnochy, geofizykę i meteorologię u Maurycego Piusa Rudzkiego, matematykę. Jednocześnie pracował w l. 1908–12 jako inżynier w Dyrekcji Dróg Wodnych w Krakowie. Zajmował się wtedy regulacją Wisły pod Krakowem oraz budową kanału spławnego Zator–Samborek. W r. 1911 zdał egzamin zawodowy służby administracji technicznej, a w r. n. uzyskał autoryzację uprawnień inżyniera budowlanego. W l. 1912– 34 R. kierował pracami przy budowie wodociągów w Przemyślu (w l. 1916–34 jako dyrektor). Mieszkając do r. 1934 w Przemyślu, dodatkowo pracował w l. 1919–37 jako hydrogeolog w Państwowym Instytucie Geologicznym (PIG) w Warszawie, w tym w l. 1924–37 był naczelnikiem Wydz. Hydrologicznego, następnie Hydrogeologicznego. Z okresem pracy w PIG wiąże się najbardziej twórczy dorobek R-ego.
W r. 1925 R. uzyskał habilitację na Politechn. Lwow. na podstawie rozprawy Zbiornik wody gruntowej w Prałkowcach nad Sanem pod Przemyślem („Prace PIG” 1924). Od r. 1926 pracował na Politechn. Lwow. początkowo jako docent i wykładał hydrogeologię, III budownictwo wodne, melioracje rolne, kulturę torfowisk, budowę stawów rybnych na Wydz. Inżynierii Lądowej i Wodnej; od 15 IX 1937 objął kierownictwo po Janie Łopuszańskim II Katedry Budownictwa Wodnego jako profesor nadzwycz. Na tym stanowisku pracował także w czasie drugiej wojny światowej w radzieckim Instytucie Politechnicznym, pełniąc w l. 1939–41 funkcję dziekana na Wydz. Inżynierii Lądowo-Wodnej, a w czasie okupacji niemieckiej wykładał w l. 1942–4 budownictwo wodne na Kursach Technicznych (Technische Fachkurse) we Lwowie; od 15 VII 1944 pracował ponownie w radzieckim Instytucie Politechnicznym.
Po przyjeździe do Krakowa w r. 1945 R. podjął pracę na Wydziałach Politechnicznych Akademii Górniczej (AG), później Akademii Górniczo-Hutniczej (AGH). Został od razu kierownikiem II Katedry Budownictwa Wodnego Wydziałów Politechnicznych. Dn. 21 X 1947 otrzymał nominację na profesora zwycz. i kierownictwo II Katedry Budownictwa Wodnego Wydziałów Politechnicznych AG. W r. 1954 katedra ta została przekształcona w Katedrę oraz Zakład Budowy Zapór i Siłowni Wodnych Politechn. Krakowskiej (powstałej z Wydz. Politechnicznych AGH). Na stanowisku kierownika tej katedry pozostał R. do śmierci.
Na dorobek naukowy R-ego składa się ponad 70 publikacji, głównie z zakresu hydrologii, hydrogeologii, hydrotechniki, wodociągów i kanalizacji. Publikacje z l. 1906–8 dotyczą różnorodnych zagadnień dynamiki wód podziemnych, a w tym krzywych depresyjnych, wydajności i oddziaływania studzien. W związku z pracami nad regulacją Wisły w okolicy Krakowa powstało studium Droga wodna Dunaj–Odra–Wisła–Dniestr i jej znaczenie dla Węglowego Zagłębia Krakowskiego (Kr. 1910) w ramach „Monografii Węglowego Zagłębia Krakowskiego”, cz. IV. Do problematyki tej nawiązują inne artykuły, a w tym: W sprawie kanału galicyjskiego („Czas. Techn.” 1910), W obronie dróg wodnych w Galicji (Lw. 1910), a przede wszystkim Die wirtschaftliche Bedeutung der galitischen Transversal-Wasserstrasse (Wien 1912). Kanalizacji miast dotyczą następujące publikacje R-ego: Miejskie budownictwo zdrowotne w Polsce w XVI w. (Kr. 1912), Projekt kanalizacji Królewskiego Wolnego Miasta Przemyśla (Przemyśl 1917) oraz Projekt kanalizacji m. Sosnowca (Sosnowiec 1921).
R. jako pracownik PIG podjął przede wszystkim problematykę rozpoznania wód mineralnych na ziemiach polskich oraz studia nad strefami ochronnymi uzdrowisk. Rozpoczął je publikacją O źródłach mineralnych w Soli i Wysowej (W. 1922), a później drukował opracowania o Krynicy, Łomnicy pod Piwniczną, Małkowie, Lubieniu Wielkim, Goczałkowicach i Jastrzębiu, Wieńcu pod Włocławkiem, Wysowej, Rymanowie, Muszynie, Olesiowie pod Stanisławowem, Solcu; przedstawił też często cytowaną klasyfikację wód mineralnych w Polsce. Opisał także wody artezyjskie m. in. w Poznańskiem, Okońsku na Polesiu, Myszkowie-Mijaczowie na południe od Częstochowy, a także – w pionierskiej w Polsce pracy – nad radioaktywnością wód (Badania radioaktywności źródeł w Żurawicach (pow. łucki), (W. 1933). Problem wód w kopalniach stanowił przedmiot kilku publikacji R-ego. Dotyczyły one m. in. zagrożeń w kopalniach soli w Inowrocławiu i w Bochni. Szczególnie wiele energii włożył w l. 1924–39 w rozpoznanie stosunków wodnych Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego. Prowadzone badania dotyczyły zaopatrzenia miast w wodę, ucieczki wód powierzchniowych do kopalń oraz wykorzystania wód kopalnianych do celów przemysłowych. Opracował zasady kanalizacji Warszawy, zaopatrzenia w wodę Łodzi (z Janem Samsonowiczem), Częstochowy, dokonał rozpoznania warunków hydrogeologicznych i geologiczno-inżynierskich dla portu w Gdyni, zapór i zbiorników wodnych w Porąbce (z Czesławem Kuźniarem), Rożnowie, Czchowie, Kozłowej Górze.
Kilkanaście publikacji R-ego dotyczy problematyki szczegółowej i ogólnej hydrogeologii regionalnej. Prace w tym zakresie prowadził z ramienia PIG w różnych regionach kraju. Za klasyczne uznano (A. Kleczkowski) jego studia nad wodami gruntowymi w Prałkowicach nad Sanem, w dorzeczu Przemszy oraz okolicy Lwowa (prowadzone m. in. wspólnie z Maksymilianem Matakiewiczem i Ottonem Nadolskim).
Terenem opracowań o charakterze poznawczym stało się Polesie, a zwłaszcza w l. 1927–39 dorzecze Jasiołdy. Uzyskane wyniki regionalnych badań hydrogeologicznych publikował głównie w „Posiedzeniach Naukowych PIG”. Przedstawił je syntetycznie (pierwsza mapka hydrologiczna Polski) na III Hydrograficznej Konferencji Państw Bałtyckich w r. 1930 (Über Stand der Grundwasserforschung in Polen, W. 1931). R. był autorem pierwszych w Polsce ujęć podręcznikowych z zakresu hydrogeologii, jak rozdział w „Podręczniku inżynierskim” pod red. S. Bryły (W., Lw. 1928 III) pt. Hydrogeologia w zakresie nauki o wodach podziemnych dla potrzeb osiedli, Hydrogeologia (Lw. 1932). Metody badania bilansu wodnego pogłębił R. w latach drugiej wojny światowej, poświęcając wiele uwagi bilansowaniu rzek polskich (zwłaszcza Wisły), co przedstawił m. in. na międzynarodowej konferencji geofizyków w Oslo w r. 1948 (Le bilan de circuit des eaux d’une bassin et la méthode de son calcul) oraz w skrypcie Kurs hydrogeologii (Kr. 1948). Podczas drugiej wojny światowej uległ zniszczeniu jego rękopiśmienny arkusz Łódź–Piotrków mapy hydrogeologicznej Polski (wykonany z Janem Samsonowiczem) oraz materiały do arkuszy Lwów, Radom i Kielce. Ocalały liczne ekspertyzy (m. in. dotyczące wód Łodzi i Bydgoszczy) oraz rękopisy zamierzonych publikacji, a w tym studia, które R. wykonywał na II Kongres Nauki Polskiej (1951) oraz na potrzeby Komitetu Gospodarki Wodnej PAN (1954).
W l. 1946–55 R. wiele uwagi poświęcał sprawom zaopatrzenia w wodę i kanalizacji Krakowa (m. in. Założenia hydrologiczne u podstaw kanalizacji m. Krakowa, „Czas. Techn.” 1947). Podejmował także zagadnienia specjalne (m. in. Uwagi w sprawie oczyszczania ścieków z kanalizacji miejskiej, „Gaz, Woda i Techn. Sanitarna” 1955). Pośmiertnie ukazało się drukiem (ukończone 1 VI 1954) studium Wiadomości o wodach podziemnych w Polsce („Prace i studia Komitetu Gospodarki Wodnej”, W. 1959 II cz. 1), zawierające wyznaczenie roli odpływu gruntowego w dorzeczu Wisły oraz wiadomości o wodach artezyjskich w Polsce. Poznawcze znaczenie mają studia R-ego nad bilansem wodnym dorzeczy, zwłaszcza nad wielkością retencji gruntowej. Opierały się one na obserwacjach terenowych, podsumowanych w najobszerniejszej pracy R-ego Woda gruntowa w dorzeczu Jasiołdy na Polesiu i jej stosunek do odpływu i parowania (w: Archiwum Tow. Naukowego we Lwowie, Lw. 1939 dz. III T. XI). R. wskazał w niej na fakt, że retencja gruntowa jest w Polsce niewielka, co wpływa m. in. na ubóstwo kraju w wodę. Zasługą R-ego jest przeniesienie do Polski nowoczesnego naświetlenia podstaw hydrogeologii, pierwsze ujęcie podręcznikowe i opis wód podziemnych Polski. R. wprowadził też polską hydrogeologię w nurt nauki światowej. Do podręczników i praktyki weszły dwa – doskonalone później – wzory R-ego, określające wzajemne oddziaływanie studzien oraz współczynnik filtracji K na podstawie obserwacji wzniosu wody w studni przy dopływie przez dno. R. był członkiem m. in.: Komisji Fizjograficznej PAU, Akademii Nauk Technicznych, Tow. Naukowego Warszawskiego, Tow. Naukowego we Lwowie, Polskiego Tow. Politechnicznego, Geologicznego, Tow. Geofizyków Polskich. W r. 1951 otrzymał Nagrodę Państwową II stopnia. Zmarł 4 I 1956 w Krakowie i został pochowany na cmentarzu Rakowickim. Był odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1937) oraz brązowym i srebrnym medalem za długoletnią służbę (1938).
R. miał żonę Zofię (1891–1968).
Czternaście rękopisów R-ego z l. 1920–52 znajduje się w Arch. PIG w Warszawie.
Tablica poświęcona R-emu nad wejściem do sali wykładowej na Wydz. Inżynierii Sanitarnej i Wodnej w Politechn. Krak.; – Bukowski C. Z., Bukowska M. W., Bibliografia publikacji pracowników Instytutu Geologicznego, „Prac. Inst. Geolog.” T. 30: 1960 cz. 1 s. 587–8; Fleszarowa R., Retrospektywna bibliografia geologiczna Polski. Cz. I, 1900–1950, W. 1958 z. 1 s. 246–50; Album inżynierów, I 19; Peretiatkowicz-Sobeski, Współcz. kultura pol.; Programy Politechniki Lwowskiej, Lw. 1924–39; – Akademia Nauk Technicznych 1933–1937, W. 1937 s. 51–3; Janiewicz S., Budownictwo wodne na Politechnice Lwowskiej i Wrocławskiej, Wr. 1987 s. 49–52 (fot., bibliogr.); Kamieński M., Nauki mineralogiczno-geologiczne i górnictwo na Politechnice Lwowskiej w latach 1872–1939, „Prace Muz. Ziemi” Z. 27: 1977 s. 95 (fot.); Malinowski J., Badania geologiczno-inżynierskie, „Prace Inst. Geolog.” T. 30: 1960 cz. 1 s. 181–2; Politechnika Krakowska 1946–1976, Kr. 1976 s. 31, 235, 237–8, 242–3, 258 (fot.); Politechnika Lwowska, jej stan i potrzeby, Lw. 1932 s. 23, 80; Turek S., Badania hydrogeologiczne, „Prace Inst. Geolog.” T. 30: 1960 s. 375–80; – Artykuły i wspomnienia pośmiertne: „Arch. Hydrotechnikl” T. 3: 1956 s. 143–4 (Z. Kajetanowicz, fot.), „Budownictwo Wodne” Z. 1: 1957 s. 125, „Czas. Techn.” R. 62: 1957 Nr 2 s. 47 (fot.), „Gosp. Wodna” R. 16: 1956 s. 259–60 (Z. Kajetanowicz, fot.), „Przegl. Geolog.” R. 4: 1956 s. 137–8 (F. Rutkowski), „Roczn. Pol. Tow. Geolog.” T. 26: 1956 s. 353–60 (A. Kleczkowski, bibliogr. z zakresu hydrogeologii), „Zesz. Nauk. Politechn. Krak.” Nr 4; – „Biul. PIG” (W.) 1938–46; „Posiedzenia Nauk. PIG” 1922–35; „Roczn. Tow. Nauk. Warsz.” T. 43: 1950 s. 173–5, T. 46: 1983 s. 354; „Spraw. PIG” 1920–38; „Spraw. Tow. Nauk. we Lw.” R. 9: 1929 s. 170–1 (częściowa bibliogr.); – Arch. Muz. Ziemi PAN w W.: Teczka biograficzna R-ego z notatką autobiograficzną; Arch. PAN: sygn. III–93 (w tym opracowanie H. Dymnickiej-Wołoszyńskiej o R-m); Arch. PAN w Kr., sygn. XXVII – 1948 (fot. grobu na cmentarzu Rakowickim w Kr.); Arch. UJ: S. II 215, S. II 515.
Zbigniew J. Wójcik