Pląskowski Romuald (1821–1896), lekarz psychiatra i internista, profesor Szkoły Głównej, docent Ces. Uniw. Warsz. Ur. 7 II 1821 w rodowych dobrach Czarne (pow. Lipno), był synem Kajetana, podpułkownika WP, prezesa Tow. Kredytowego Ziemskiego gub. płockiej, i Józefy z Trembeckich. Po ukończeniu gimnazjum w Płocku odbył w l. 1845–9 studia lekarskie w Dorpacie i w r. 1850 uzyskał doktorat medycyny na podstawie pracy pt: Meletemata quaedam de quaestione num salia alcalina albumen coagulatum et membranam mucosam solvere valeant (Dorpati 1850). W r. 1850 wyjechał na dalsze studia i do r. 1854 przebywał w Niemczech, Francji i Anglii. W t. r. przyjechał do Warszawy i objął jako internista stanowisko ordynatora w Szpitalu św. Rocha na Krakowskim Przedmieściu, które utrzymał do r. 1861. Jednocześnie w l. 1855–6 pracował jako lekarz w Wojskowym Szpitalu Ujazdowskim. W l. 1858–9 odbył na zlecenie Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Duchownych podróż naukową za granicę w celu poznania stanu psychiatrii i zakładów dla obłąkanych (w Polsce w tym czasie psychiatria zaczęła dopiero wychodzić spod opieki klasztorów). Wybór władz padł na P-ego, gdyż okazywał on duże zainteresowanie tą dziedziną medycyny, a poza tym jego stosunek do chorych (cierpliwość, zrozumienie) świadczył o predyspozycjach na psychiatrę. Podczas pobytu za granicą uczył się psychiatrii m. in. u Baillargera w Paryżu i J. Guislaina w Gandawie, zwiedził zakłady i kliniki w Niemczech, Francji, Belgii, Holandii, Szwajcarii, Austrii. Z podróży tej napisał wnikliwe i dokładne Zdanie sprawy lekarza delegowanego do zwiedzenia znakomitszych zakładów zagranicznych dla leczenia obłąkanych i obeznania się z psychiatryką… rok 1858 do 1859 (W. 1860).
W r. 1859 P. powrócił do pracy w Szpitalu św. Rocha. Jednocześnie objął stanowisko lekarza psychiatry w Szpitalu św. Jana Bożego przy ul. Bonifraterskiej, a 17 VII 1862 otrzymał tu etat I ordynatora. Wyjednał wówczas fundusze na urządzenie biblioteki szpitalnej z kompletem starych czasopism psychiatrycznych i przyczynił się do wybudowania w r. 1866 osobnego pawilonu dla chorych gwałtownych. W r. 1861 władze Akademii Medyko-Chirurgicznej zleciły P-emu wykłady policji lekarskiej, higieny i dietetyki, lecz wskutek zawieszenia zajęć na uczelni P. rozpoczął je dopiero w lutym 1862. Po włączeniu Akademii do Szkoły Głównej Warszawskiej mianowany został 19 IX t. r. adiunktem psychiatrii. Objąwszy po Andrzeju Janikowskim wykłady tego przedmiotu dla studentów V kursu, znacznie je ożywił przez pokazy chorych ze swojej kliniki (prawdopodobnie od r. 1864). Ponadto w Szkole Głównej Warszawskiej wykładał higienę i dietetykę dla słuchaczy III kursu i dzięki temu 20 VII 1864 uzyskał nominację na profesora nadzwycz. policji lekarskiej, higieny i dietetyki. Oba przedmioty wykładał do chwili likwidacji Szkoły Głównej w r. 1869; w t. r. został mianowany docentem psychiatrii (pierwszym w Polsce) i dyrektorem kliniki psychiatrycznej Ces. Uniw. Warsz., w którym wykładał choroby umysłowe i nerwowe dla studentów V kursu, a w l. 1875–88 na Wydziale Prawa psychiatrię sądową dla studentów IV kursu. Odszedł ze stanowiska docenta na emeryturę w r. 1887 w wyniku balotażu.
Zasługi P-ego na polu psychiatrii w Polsce, prócz przenoszenia na rodzimy grunt obcych zdobyczy naukowych, wprowadzenia nowoczesnych wykładów i nadania odpowiedniego znaczenia tej specjalności, polegały na pierwszej próbie stworzenia polskiej terminologii psychiatrycznej (Wyrazownictwo polskie chorób umysłowych, „Pam. Tow. Lekarzy Warsz.” 1865). Chociaż eklektyk, wyróżniał się jednak krytycyzmem naukowym i samodzielnymi poglądami, zwłaszcza w badaniach nad obłędem. W jego dorobku piśmienniczym, liczącym 37 pozycji, na czoło wybija się dwutomowy, pierwszy w języku polskim tak obszernie i z dobrą znajomością przedmiotu napisany podręcznik pt. Psychiatria (W.), którego tom 1 ukazał się w r. 1868, a tom 2, opóźniony wskutek choroby oczu autora, dopiero w r. 1884; tom 2 zawiera jako dodatek (na 124 stronach) słownik lekarskiej terminologii psychiatrycznej. W tej pracy P. dał wyraz materialistycznemu poglądowi na choroby umysłowe, a w leczeniu okazał się zwolennikiem metod humanistycznych F. Pinela i J. Esquirola. P. szeroko działał też jako ekspert sądowo-lekarski w dziedzinie psychiatrii i ogłaszał artykuły z kazuistyki sądowo-lekarskiej w „Gazecie Lekarskiej”, której przez wiele lat był współredaktorem. Poza tym publikował prace z higieny i dietetyki w „Encyklopedii rolnictwa”, „Bluszczu” i „Pamiętniku Tow. Lekarskiego Warszawskiego”. Napisał także zarys podręcznika pt. Higiena i dietetyka (W. 1887 z. 1) oraz broszurę Higiena ze względu na stosunki wiejskie i choroby endemiczne (W. 1888, odb. z „Encyklopedii rolniczej i rolniczo-przemysłowej”).
Powołany w r. 1866 na członka Rady Lekarskiej Król. Pol. jako referent administracyjno-lekarski i sądowo-lekarski, P. działał w niej do czasu likwidacji Rady w r. 1867. W latach późniejszych opiniował decyzje urzędowe w sprawach budowy zakładów dla obłąkanych. W r. 1854 wybrano go na członka czynnego Tow. Lekarskiego Warszawskiego. Był jednym z inicjatorów utworzenia w Towarzystwie oddziału chorób umysłowych, nerwowych i psychiatrii sądowej i od 14 XII 1864 został zastępcą przewodniczącego. Na posiedzeniach oddziału, który przetrwał do r. 1871, wygłaszał sprawozdania z różnych prac psychiatrycznych i brał żywy udział w dyskusjach. W r. 1888 wybrany został na członka honorowego Tow. Lek. Warsz. W l. 1892–6 P. obłożnie chorował. Zmarł 24 VI 1896 w Warszawie, pochowany został w grobie rodzinnym w Skępem (pow. Lipno). Całą swoją bibliotekę lekarską ofiarował Tow. Lek. Warsz. Ustanowił (testamentem z 25 II 1895) dwa legaty po 2 000 rb, których odsetki miały być wypłacane za najlepsze prace z dziedziny psychiatrii i na pokrycie kosztów delegacji na zjazdy psychiatryczne.
W małżeństwie z Leokadią z Czaplickich (prawdopodobnie zmarłą przed nim) miał córkę, o której brak bliższych danych.
Fot. w: Album zasłużonych lekarzy polskich, W. 1925, „Biesiada Liter.” 1896 nr 28 s. 23, „Bluszcz” 1896 s. 225, „Wędrowiec” 1896 nr 27 s. 9; – Bibliogr. Warszawy. Wydawn. ciągłe 1864–1903; Album Academicum der kaiserlichen Universität Dorpat, Dorpat 1889 s. 315; Biogr. Lexikon d. hervorr. Ärzte, Bd 4 s. 624; Herman E., Neurolodzy polscy, W. 1958 (fot.); Kośmiński, Słown. lekarzów; Uruski, XIV 72; – Czarkowski L., Sylwetki profesorów Wydziału Lekarskiego w Uniwersytecie Warszawskim (l. akad. 1875/6–1880/1), „Arch. Hist. Med.” T. 8: 1928 z. 1 s. 109; Dzikowski H., Romuald Pląskowski, pierwszy polski docent psychiatrii, tamże T. 28: 1965 nr 4 s. 361–70; Korniłowicz E., Ś. p. Prof. Dr Romuald Pląskowski, „Gaz. Lek.” T. 16: 1896 nr 27 s. 70–2; [Kwaśnicki A.] A. K., Prof. Dr Romuald Pląskowski, „Przegl. Lek.” R. 35: 1896 nr 27 s. 383; Łuczkiewicz [H.], Prof. dr. Romuald Pląskowski, „Tyg. Illustr.” T. 9: 1887 nr 217 s. 132 (podob., rys. K. Pillatiego), 134; Manteuffel G., Z dziejów uniwersytetu dorpackiego, Ryga 1911 s. 207–8; Obezrenie prepodavanija predmetov v Imperatorskom Varšavskom Universitete na 1869/70–1886/7 učebnyj god; Rothe A., Rys dziejów psychiatryi w Polsce, W. 1893 s. 120–5; Rychliński K., Ś. p. Dr Romuald Pląskowski, „Medycyna” T. 24: 1896 nr 28 s. 644–6; W. Sz., Śp. Romuald Pląskowski, „Tyg. Illustr.” 1896 s. 524 (fot); Zakrzewski T., Romuald Pląskowski, „Wiad. Lek.” T. 15: 1962 nr 1 s. 75–8; – Szkoła Gł. Warsz. Mater., II 210–13 (fot. i spis prac); – „Czas” 1896 nr 146; „Kur. Warsz.” 1896 nr 173; „Pam. Tow. Lek. Warsz.” T. 33: 1855 s. 12, T. 51: 1864 s. 273, T. 53: 1865 s. 85, T. 54: 1865 s. 141, T. 60: 1868 s. 224, T. 84: 1888 s. V, T. 88: 1892 s. 790, T. 93: 1897 s. 287, 550; „Służba Zdrowia” 1967 nr 41, 1962 nr 49; „Tyg. Illustr.” R. 1: 1896 s. 524 (fot.).
Jan W. Chojna