Podbereski Romuald, krypt.: R. P., Rid. P., Rld. Pdb., Rld. Podb. (1809–1856), tłumacz, publicysta, wydawca. Ur. w Wilnie, w środowisku zubożałej szlachty, był synem Andrzeja. W r. 1830 ukończył gimnazjum wileńskie i zapisał się na Uniw. Wil. Po rozwiązaniu uczelni – do r. 1835 mieszkał u rodziców. Następnie wyjechał jako guwerner do Rosji. W l. 1836–40 studiował na wydziale prawa uniwersytetu moskiewskiego, a jednocześnie pełnił funkcję zarządcy litewskiej spółki handlowej w Moskwie. Tam też nawiązał kontakty z rosyjskimi słowianofilami I. W. Kirejewskim i J. F. Samarinem. Pod ich wpływem zainteresował się rosyjską twórczością ludową, tłumacząc m. in. bajki i publikując swe przekłady na łamach „Athenaeum” Józefa Ignacego Kraszewskiego. Umieszczał również drobne utwory własne i tłumaczenia w „Bibliotece Warszawskiej”, „Gazecie Codziennej” oraz w „Tygodniku Petersburskim” (tu głównie recenzje koncertów, wystaw i utworów literackich). Niepowodzenia na studiach i zaniedbania w pracy zarządcy z jednej strony – a chęć zrobienia kariery z drugiej – sprawiły, że w r. 1840 P. porzucił Moskwę i udał się do Petersburga, gdzie nawiązał liczne kontakty, m. in. z T. Szewczenką. W Petersburgu zajął się głównie działalnością wydawniczą, publikując kolejno 3 tomy „Rocznika Literackiego”, utwory Jana Barszczewskiego z obszerną przedmową wydawcy, zawierające zarys dziejów literatury białoruskiej i poezje Tadeusza Łady-Zabłockiego. Uważając się za potomka książąt Druckich-Podbereskich, rozpoczął starania w Heroldii o odzyskanie rzekomo należnego mu tytułu książęcego i wielomilionowego majątku. Poszukując mecenasów wśród magnatów i pięknych kobiet z tegoż środowiska, dedykował różnym wielmożom poszczególne tomy „Rocznika”. Były to jednocześnie tomy zapełniane utworami konserwatywnych pisarzy z kręgu tzw. koterii petersburskiej. Arystokratyczny mecenat nie przyniósł jednak spodziewanych profitów. P. wrócił do Wilna w r. 1847 i nawiązał kontakt z miejscową inteligencją, w szczególności zaś z Zofią Klimańską, Ludwikiem Kondratowiczem i Edwardem Żeligowskim. Różnice ideowe, a także opinie o niesumienności P-ego spowodowały ochłodzenie stosunków między nim a Kraszewskim, a z czasem i z Kondratowiczem. P. wiązał się coraz ściślej z kołami opozycyjnymi wobec koterii, zacieśniając m. in. kontakty z pisarzami kijowskiej „Gwiazdy”. Już czwarty tom „Rocznika” zapowiadał (sądząc po przedmowie redaktora) zmianę orientacji ideowej. Zdecydowany zwrot przyniósł jednak „Pamiętnik Naukowo-Literacki”, którego 6 zeszytów ukazało się w Wilnie w l. 1849–50, przy dużej pomocy finansowej i faktycznej redakcji Klimańskiej. Na łamach „Pamiętnika” ukazały się artykuły o postępowej wymowie społecznej oraz utwory o niedwuznacznej, choć kamuflowanej przed cenzurą patriotycznej tonacji. P. nie ukrywał też swojej sympatii dla rosyjskiej «szkoły naturalnej» i W. Bielińskiego osobiście. Represje cenzury po upadku Wiosny Ludów spowodowały, że P. nie otrzymał w Wilnie pozwolenia na dalsze wydawanie „Pamiętnika” i – wzorem innych kresowych pisarzy – udał się do Warszawy. Tu, prowadząc starania o kontynuację „Pamiętnika” – nawiązał m. in. kontakt z Pauliną Wilkońską, a także z późniejszymi działaczami demokratycznymi: Józefem Ćwierciakiewiczem i Walentym Zakrzewskim. Tymczasem w Wilnie rozpoczęło się śledztwo w sprawie rzekomego tajnego, antycarskiego Tow. Literackiego, skupionego wokół „Pamiętnika”. Wskutek interwencji generał-gubernatora D. G. Bibikowa – P. został aresztowany w styczniu 1851 i osadzony w Cytadeli Warszawskiej. Po dodatkowym śledztwie w Wilnie skazano go na zesłanie do Pinegi w gub. Archangielskiej, zmarł w Archangielsku 9 X 1856.

J. I. Kraszewski skarykaturował P-ego w postaci Maurycego Hołoboka w powieści „Komedianci” (1851).

Nowy Korbut IX (bibliogr., wykaz prac); Bibliogr. filozofii pol., II; Enc. Org. XX; Janowski, Słown. bio-bibliogr. Uniw. Wil.; – Ciechowski W., Czasopisma polskie na Litwie, „Kwart. Lit.” T. 5: 1911, odb.; Chmielowski P., Józef Ignacy Kraszewski, Kr. 1888; tenże, Z dziejów postępu i reakcji u nas, Prawda. Książka zbior… A. Świętochowskiego, Lw.–Pet. 1899; Fajnhauz D., Ruch konspiracyjny na Litwie i Białorusi. 1846–1848, W. 1965; tenże, Walka o postęp w publicystyce wileńskiej w połowie XIX w., „Roczn. Białostocki” 1966; Francev V., Neizvestnyj pol’skij perevod, „Kavkazkogo plennika” Puškina, Slavia 1934–5, rozdział 13; Inglot M., Polskie czasopisma literackie ziem litewsko-ruskich w latach 1832–1851, W. 1966; Janik M., Dzieje Polaków na Syberii, Kr. 1928; Korbut G., Tragiczne losy nieprawomyślnego redaktora, w: Szkice i drobiazgi historyczno-literackie, W. 1935; Księga ku czci J. I. Kraszewskiego, Łuck 1939; Kubacki W., Poezja i proza, Kr. 1966; Limanowski B., Historia demokracji polskiej w epoce porozbiorowej, Zurych 1901 i n.; [tenże], Janko Płakań, Kilka słów o pracy organicznej i R. P-m, „Przyjaciel Domowy” 1875 nr 13 i 17; Maldzis A., Padarožža y XIX ctagoddze, Minsk 1969; tenże, Tvorčae pabracimstva, Minsk 1966; Mucha B., Michał Lermontow w lit. pol. l. 1841–1914, Wr. 1975 s. 32; Roszkowska-Sykałowa W., „Athenaeum” J. I. Kraszewskiego 1841–1851, Wr. 1974; Tomaszewski E., Prasa Król. Pol. i ziem litewsko-ruskich okresu międzypowstaniowego (1832–1864) w: Prasa pol. w l. 1661–1864, W. 1976; Tomkiewicz S., Przyczynek do biografii Władysława Syrokomli na podstawie autografów, „Tyg. Illustr.” 1882 nr 315–18; Trnka F., Podbereski Romuald, „Zesz. Prasoznawcze” 1976 z. 2; Verves G. D., T. G. Sevčenko i Pol’šča, Kyïv 1964; Zwierciadło prasy, Wr. 1978; – Feliński Z. S., Młodzież polska w głębi Rosji, w: Pamiętniki, Kr. 1897, wyd. 2 Lw. 1911 I; Kraszewski J., Stary sługa, W. 1852; tenże, Wł. Syrokomla, W. 1863; Wilkońska P., Romuald Podbereski, w: Moje wspomnienia o życiu towarzyskim w Warszawie, W. 1959; – „Przegl. Pozn.” T. 12: 1851 s. 202–21; Studia Polono-Slavica, Wr. 1976 (Acta Litteraria III); – B. Jag.: Druki reklamowe wydawnictw P-ego, rkp. 6475 IV, oraz listy do J. I. Kraszewskiego. 1841–44, rkp. 6457 IV, A. Weryhy-Darowskiego, 1847, rkp. 7815 IV, i A. Pietkiewicza, 1850, 7835 IV; – Informacje rodziny w Mater. Red. PSB.

Mieczysław Inglot