Rafałowicz (Daien) Ruben (zm. 1849), księgarz, nakładca i antykwariusz wileński. O jego rodzicach, dzieciństwie i wykształceniu brak wiadomości.
Ok. 1826 r. R. założył księgarnię w Wilnie przy ul. Zamkowej 399. Działalność nakładową rozpoczął ok. 1833 r. Najbardziej czynny był w latach czterdziestych, ogłaszał wówczas prenumeratę i anonsował w czasopismach wileńskich, a także w „Tygodniku Petersburskim” i „Bibliotece Warszawskiej” dzieła wydawane swoim nakładem. Być może ok. r. 1837 posiadał także swoją drukarnię. Wydawał książki religijne, historyczne (w tym wydawnictwa źródłowe), pamiętniki, literaturę piękną i poezję, podręczniki szkolne, różnego rodzaju wydawnictwa fachowe, a także wiele tłumaczeń z literatury angielskiej i francuskiej. Jego nakładem wyszły m. in. : „Zbiór ciekawy XIV tablic numizmatycznych” T. Czackiego (1844), „Pamiętniki o dawnej Polsce” J. F. Commendoniego (1847–51 I–II), „Podróż do Rzymu” M. J. Géramba (1849 I–II), „Ogrody północne” J. Strumiłły (Wyd. 4, poprawione, 1844 I–III), „Wędrówki literackie, fantastyczne i historyczne” J. I. Kraszewskiego (1838–40), a także prace Teodora Narbutta, Jędrzeja Śniadeckiego, ks. Ludwika Adama Jucewicza, powieści George Sand. Do r. 1846 nakładem R-a wyszło ok. 150 dzieł, w tym „Linksmine, prace literackie, czyli Noworocznik na rok 1841”, w którym m. in. zamieszczone były wiersze 15-letniego wówczas Juliana Klaczki, powinowatego R-a.
Przez współczesnych R. ceniony był za to, iż «nie tylko na wydanie wielu dzieł koszty łoży, lecz jeszcze płaci honorarium autorom i tłumaczom, co u nas do niepospolitych zjawisk należy» (Antoni Moszyński). Nakłady R-a, sygnowane «Ruben Rafałowicz księgarz wileński» lub «Ruben Daien», były starannie wydawane, często uzupełniane rycinami autorstwa m. in. Aleksandra Orłowskiego i Jana Ligbera; reklamował je w licznych drukowanych katalogach. Na składzie księgarni R-a znajdowało się także sporo druków antykwarycznych. R. zmarł w r. 1849.
W małżeństwie z Zofią (z Syrkinów?) miał R. dzieci, których imion nie znamy.
Po śmierci R-a inwentarz księgarni spisał Bolesław Maurycy Wolf. Prowadzenie firmy objęła wdowa i kontynuowała działalność nakładową. Podobnie przedsiębiorcza jak on miała zamiar założyć księgarnię w Żytomierzu i w tej sprawie radziła się Józefa Ignacego Kraszewskiego (w listach do niego podpisywała się «Sophie Rubenowa Daien», «Sophie Klaczko», «firma Ruben Rafałowicz» i «wdowa po Rafałowiczu Zofia z Syrkinów»). W tym czasie księgarnią zarządzał Karol Schmiedehausen, a następnie A. Syrkin. W r. 1865 zasoby firmy zostały przewiezione do Warszawy. Zamiarowi otworzenia tam księgarni przeszkodził pożar (lipiec 1866), w którym zasoby te spłonęły, ich wartość współcześni oceniali na ok. 200 tys. zł.
Enc. Org., VII 474; Słown. Pracowników Książki Pol. (A. Śnieżko, bibliogr.); Plan miasta Wilna, Oprac. S. Januszewicz, Wil. 1922; – Banach A., Polska książka ilustrowana 1800–1900, Kr. 1959; [Czarnecki J.] Turkowski T., Rzut oka na historię książki wileńskiej, „Przegl. Bibliot.” R. 6: 1932 s. 30, 31; Moszyński A., Bibliologia wileńska, „Tyg. Pet.” 1841 nr 2 s. 12; – „Athenaeum” 1841 t. 1 (anonse); „Bibl. Warsz.” 1849 t. 1 s. 663 (anons); „Pam. Nauk.-Liter.” 1849, 1850 (anonse); „Tyg. Pet.” R. 9: 1838 nr 32 s. 178, R. 12: 1841 nr 20 s. 111/12 (rec. „Linksmine”); „Wizerunki i Roztrząsania Nauk.” 1840, 1841 (anonse); – B. Jag.: rkp. sygn. 949 z. 241 s. 25, z. 255 s. 11–20, sygn. 6457 t. II s. 461–462, sygn. 6468 t. IX s. 56–63, sygn. 6477 t. XVII s. 73–97 (na s. 86 spis ksiąg dawniejszych znajdujących się w księgarni R-a).
Anna Wereszka-Olszówka