Schwarz (Szwarc) Rudolf (1834–1899), kupiec, muzyk. Ur. 23 III w Wadowicach w rodzinie pochodzenia niemieckiego. Był synem Franciszka (zm. 20 IX 1839), asesora magistratu wadowickiego, właściciela kamienicy, sklepu korzennego i składu wina, ponadto majątku ziemskiego pod Wadowicami «Frydrychowice, część» (nazywanego też «Szwarcowizną»), i Emilii z Kotschilów. Dom Schwarzów znany był ze spotkań muzycznych, na których wykonywano muzykę kameralną. Po śmierci ojca matka S-a oddała cały kupiecki majątek w dzierżawę i poświęciła się wychowaniu dzieci.
S. uczęszczał do szkoły głównej normalnej, a następnie realnej w Wadowicach. Od piątego roku życia uczył się gry na fortepianie u miejscowych nauczycieli oraz na skrzypcach (m.in. u swojego stryja), lecz przeznaczony został przez rodzinę do zawodu kupieckiego. Praktykę odbył w magazynie galanteryjnym swego wuja w Wadowicach. Po jego śmierci (zm. 1853) objął cały majątek i zarządzał nim przez trzy następne lata. Nie zapomniał jednak o muzyce; sam studiował teorię, grał na fortepianie, harmonium, organach i skrzypcach, i – podobnie jak jego ojciec – zajmował się «urządzaniem muzyki» w miejscowym kościele parafialnym. Po wydaniu swoich sióstr za mąż, sprzedał w r. 1856 sklep wraz z kamienicą i wyjechał do Lwowa.
Tutaj S. otworzył magazyn galanteryjny, z początku prowadził go wspólnie z Henrykiem Fuchsem, a od r. 1860 sam, poszerzając stale asortyment towarów. Otworzył wówczas wielki skład fortepianów, przeważnie z fabryki Bösendorfera. Wyjeżdżając w celach kupieckich w długie podróże, m.in. do Wiednia, Lipska i Berlina, starał się je wykorzystać dla pogłębiania swej wiedzy muzycznej. W r. 1857/58 wstąpił do galicyjskiego Tow. Muzycznego jako członek wspierający i czynny. Uczestniczył odtąd w organizowanych przez to Towarzystwo koncertach: grał solo na harmonium i organach, w orkiestrze na skrzypcach i altówce, akompaniował też na fortepianie. We Lwowie S. uzupełnił swoje wykształcenie muzyczne (w zakresie harmonii i kontrapunktu) pod kierunkiem swego przyjaciela Karola Mikulego, dyrektora lwowskiego Tow. Muzycznego. W l. 1866–7 był drugim dyrygentem opery w Teatrze Skarbka. Od r. 1869 prowadził chór galicyjskiego Tow. Muzycznego.
S. – lubiany i szanowany we Lwowie – przyczynił się do rozwoju kultury muzycznej w tym mieście, jako organizator chórów i dyrygent amatorskiej orkiestry występującej na licznych koncertach symfonicznych. W l. 1869–73 urządzał w swoim mieszkaniu sławne we Lwowie niedzielne poranki muzyczne. Programy «matinées» były przygotowywane bardzo starannie, siłami amatorskimi wykonywano na nich dzieła muzyki oratoryjnej.
Dn. 12 XI 1871 S. został zastępcą prezesa Tow. Muzycznego. W trzy lata później porzucił kupiectwo, wyłącznie poświęcając się muzyce. Za namową przyjaciół zaczął w r. 1874 udzielać lekcji gry na fortepianie, wykładał harmonię i kontrapunkt w Szkole Muzycznej, utrzymywanej przez lwowskie Tow. Muzyczne. Dn. 31 III 1875 mianowany został na wniosek K. Mikulego przez Wydział Tow. Muzycznego na stanowisko profesora gry na organach. S. stał się niebawem wziętym nauczycielem muzyki (m.in. jego uczniami byli Józef Nikorowicz oraz Leon Piniński). Pod jego redakcją zaczął się ukazywać od stycznia 1877 miesięcznik „Przegląd Muzyczny”; ukazało się jednak zaledwie kilka numerów tego pisma.
Dn. 19 I 1878 S. został zastępcą dyrektora artystycznego konserwatorium i Tow. Muzycznego we Lwowie. Kiedy w lipcu 1887 K. Mikuli ustąpił ze swojego stanowiska, Wydz. Tow. Muzycznego powierzył S-owi tymczasowo kierownictwo artystyczne. Konkurs na stanowisko dyrektora nie wyłonił żadnego poważnego kandydata i dn. 8 V 1888 S. prawie jednogłośnie został wybrany na dyrektora artystycznego Tow. Muzycznego i Konserwatorium. Miał jednak wielu przeciwników; przy uznaniu dla jego talentu, wytykano mu brak zawodowego wykształcenia dyrygenta. S. potrafił jednak dzięki pracowitości i zmianom, jakie przeprowadził w konserwatorium, przekonać do siebie niedawnych krytyków. Za jego dyrekcji wzrosła liczba uczniów, poszerzono zakres przedmiotów teoretycznych, ustanowiono konkursy zamiast dawnych popisów, zwiększono liczbę koncertów z udziałem orkiestry, a w programach – utworów współczesnych.
S. nie komponował większych utworów, a jedynie drobne, improwizowane najczęściej, preludia oraz opracowania pieśni ludowych na chór męski i mieszany. Napisał Szkołę na harmonium (Lw. 1898, nakładem K. S. Jakubowskiego), przeznaczoną głównie dla amatorów. Zmarł 25 V 1899 w Bykowcach pod Sanokiem, w majątku swej córki Tarnawieckiej, i tam 27 V został pochowany. Pogrzeb odbył się na koszt Tow. Muzycznego. Ustanowiono też stypendium im. Rudolfa Schwarza dla ucznia klasy organowej.
Z małżeństwa (ślub w r. 1862) z Ludmiłą Zawilską, miał S. trzy córki: Stanisławę, za Tarnawieckim (zm. 1898), właścicielem dóbr w Sanockiem, Marię, za doktorem Gedlem w Wadowicach, Ludmiłę, znaną pod nazwiskiem Lody Palasara, śpiewaczkę, występującą w Paryżu.
Estreicher w. XIX, IV, VII 61 („Przegląd Muzyczny”); Reiss J. W., Mała encyklopedia muzyki, W. 1960; Błaszczyk, Dyrygenci; Słown. Muzyków Pol., II; – Kulczycki Z., Rudolf Schwarz, „Wiad. Artyst.” 1898 nr 15 s. 115–17 (fot.); Niewiadomski S., Rudolf Schwarz, „Echo Muzycz., Teatr. i Artyst.” 1899 nr 22 (818) s. 249–50 (fot); – „Echo Muzycz. Teatr. i Artyst.” 1880 nr 14 s. 116, 1887 nr 214 s. 520, nr 220 s. 594, 1894 nr 584 s. 587, 588, 1895 nr 630 s. 512, nr 638 s. 607, 1896 nr 644 s. 55, 1897 nr 703 s. 138, nr 708 s. 198; „Ruch Liter.” R. 1: 1877 nr 6 s. 96; „ Tyg. Illustr.” R. 1: 1899 nr 24 s. 465 (fot.); „Wiad. Artyst.” 1898 nr 16 s. 129 (Jubileusz dyrektora Rudolfa Schwarza), 1899 nr 11 s. 94; – B. Jag.: rkp. 7452 III t. 1 k. 129–132; B. PAN w Kr.: rkp. 1838 k. 266–268, rkp. 2159 t. 17, rkp. 6042 t. 4 k. 546; Paraf. rzymskokatol. p. wezw. Ofiarowania Najśw. Marii Panny w Wadowicach: Akt chrztu S-a z r. 1834, t. 1 s. 435, Liber mortuorum z r. 1839, t. 1 s. 283 (dotyczy ojca S-a).
Elżbieta Orman