Ryngałła (zm. ok. 1429), księżniczka litewska, żona Henryka księcia mazowieckiego (zob.), a następnie Aleksandra Dobrego, hospodara mołdawskiego. Pochodziła z rodu Giedyminowiczów; była córką Kiejstuta, ks. litewskiego, i jego drugiej żony Biruty oraz rodzoną siostrą m. in. książąt lit. Witolda i Zygmunta oraz Danuty-Anny (zob. Anna Danuta), żony ks. mazowieckiego Janusza I (zob.). Dokładna data ur. R-y nie jest znana, nastąpiły one po r. 1351 (data ślubu Kiejstuta i Biruty) – prawdopodobnie na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XIV stulecia.
Po śmierci rodziców R. przebywała zapewne na dworze najstarszego Kiejstutowica – Witolda. Chrzest przyjęła w obrządku rzymskokatolickim prawdopodobnie w Krakowie w lutym 1386 wraz z wieloma książętami i księżniczkami lit. Otrzymała wówczas imię chrzestne Anna, którego czasem używała obok imienia pogańskiego. W czasie konfliktu Jagiełły z Kiejstutowicami w styczniu 1390, gdy Witold przeszedł na stronę Krzyżaków, musiał im oddać jako zakładników swoją żonę Annę, siostrę R-ę, braci Towciwiłła i Zygmunta i wielu innych książąt i bojarów lit. Mieli oni gwarantować trwałość układów Witolda z Zakonem zawartych 19 I 1390 nad rzeką Łekiem (obecnie Ełk). Krzyżacy porozdzielali zakładników i umieścili ich w kilku zamkach. R. przebywała wraz z żoną Witolda Anną najpierw w Bartoszycach (Barthenstein), a następnie w Krzemitach (Kremitten). Pod koniec 1391 r. Witold wystarał się u wielkiego mistrza Konrada Wallenroda o to, aby jego żona i R. były przy nim na zamku w Ritterswerder koło Kowna.
W zimie lub z początkiem wiosny 1392 Władysław Jagiełło dążąc do porozumienia z Witoldem wysłał do niego z tajną misją spowinowaconego z nimi księcia mazowieckiego, a zarazem biskupa-nominata płockiego Henryka, syna Siemowita III Trojdenowica. Przez Christburg (obecnie Dzierzgoń) i Balgę dotarł Henryk do Ritterswerder, gdzie przebywał Witold z żoną Anną i siostrą R-ą. W czasie trzytygodniowych pertraktacji Henryk poznał R-ę i za zgodą Witolda pojął ją za żonę. Ślub i wesele odbyły się między połową kwietnia a końcem czerwca 1392 w Ritterswerder. Dla R-y Henryk, liczący wówczas ok. 24 lat, zrezygnował z kariery duchownej (był od 18 III 1390 nominatem papieskim na biskupstwo płockie, ale poprzestawał na święceniach subdiakonatu i jeszcze nie przyjął wyższych święceń), przechodząc do życia świeckiego. Małżeństwo R-y z Henrykiem miało ważne znaczenie polityczne dla Witolda, który umocnił przez nie związek Litwy z Mazowszem.
Młodzi małżonkowie znajdowali się w otoczeniu Witolda do czasu jego akcji przeciw Krzyżakom i powrotu na stronę Jagiełły. Początkowo Witold, prawdopodobnie za zgodą króla Władysława (po ugodzie w Ostrowiu 4 VIII 1392), osadził Henryka i R-ę w Surażu nad górną Narwią, grodzie ruskiej ziemi drohickiej, która była od pewnego czasu przedmiotem sporu między Litwą a Mazowszem. Jesienią 1392 Krzyżacy, w odwecie za doprowadzenie przez Henryka do porozumienia między Witoldem a Jagiełłą, błyskawicznym atakiem uderzyli pod wodzą wielkiego marszałka Engelharda Rabego na Suraż i zdobyli go. Uderzenie nastąpiło poprzez Jańsbork (obecnie Pisz) i rejon pobliskiej Wizny, pozostającej w zastawie krzyżackim. Henryk wraz z R-ą zdołali opuścić zamek w ostatniej chwili. Wkrótce potem Witold wyznaczył Henrykowi i R-e nową dzielnicę – Łuck, leżący na pograniczu posiadłości Witolda i lennej ziemi bełskiej Siemowita IV, ks. mazowieckiego, brata przyrodniego Henryka. W styczniu 1393 Henryk zmarł otruty w Łucku. Jan Długosz przekazał jedną z wersji krążących o tym zdarzeniu podając, iż: «…posądzono o jego uśmiercenie świeżo poślubioną małżonkę Ryngałłę…». Opinia ta wydaje się jednak mało prawdopodobna, gdyż śmiercią Henryka byli bardziej zainteresowani jego bracia przyrodni, którzy po jego powrocie do życia świeckiego byli zobowiązani do odstąpienia mu części ojcowizny. Śmierć Henryka mogła być również dziełem Krzyżaków, dążących do zemsty za jego tajną misję. Oni to zapewne rozpowszechniali celowo wiadomości o «trucicielce» R-e, chcąc tym samym zdyskredytować całą rodzinę Kiejstutowiców.
Małżeństwo R-y z Henrykiem było bezdzietne. R. otrzymała od Witolda oprawę wdowią na dobrach oleskich w dzielnicy łuckiej, gdyż określano ją czasem: «ducissa in Olesko»; dobra te dzierżyła aż do swej śmierci. O losach R-y na przełomie XIV i XV w. brak pewnych wiadomości. Z końca stycznia 1400 pochodzi niejasna informacja (z listu wielkiego mistrza do Witolda), z której wynika, że istniały projekty wydania R-y za mąż za hospodara wołoskiego Mirczę zwanego Starym, ale do ich realizacji prawdopodobnie nie doszło. Ok. r. 1412–13 R. wyszła za mąż za Aleksandra Dobrego, hospodara mołdawskiego. Małżeństwo to miało utwierdzić związek Mołdawii z Polską, mocno nadwerężony od czasu gdy Aleksander Dobry dowiedział się o tajnym układzie Jagiełły z Zygmuntem Luksemburskim, zawartym w r. 1412 w Lubowli, a dotyczącym sprawy mołdawskiej. Strona polska dążyła poprzez małżeństwo R-y także do utworzenia stałego biskupstwa łacińskiego w Mołdawii, co nastąpiło już ok. r. 1414. Hospodar ze swej strony także zabiegał o utrzymanie dobrych stosunków z Polską. Dowodzi tego zjazd Aleksandra Dobrego z Jagiełłą w Śniatyniu na Zielone Święta w r. 1415. R. towarzyszyła mężowi w czasie tego zjazdu, na którym złożył on ponownie uroczysty hołd lenny królowi i koronie polskiej. W Śniatyniu omawiano także sprawę Kościoła łacińskiego w Mołdawii, pozostającego pod protektoratem R-y i Władysława Jagiełły. Rozważano ponadto problem unii kościelnej. Zjazd zakończył się wymianą darów między parą królewską a Aleksandrem Dobrym i R-ą.
W Mołdawii R. popierała interesy mieszczan lwowskich, czego dowodzi „Księga przychodów i rozchodów” tego miasta, w której pod r. 1419 zanotowano wydatki na podarki dla żony hospodara. Jan Tolmacz, rajca i burmistrz lwowski, zawiózł wówczas R-e do Mołdawii połowę postawu angielskiego sukna i 400 śledzi.
Po kilku latach w bezdzietnym małżeństwie R-y z Aleksandrem Dobrym doszło do rozdźwięków i hospodar oddalił swoją żonę. Świadczy o tym suplika bpa mołdawskiego Jana skierowana do kurii rzymskiej 1 VII 1420, w której prosił on o unieważnienie małżeństwa R-y z Aleksandrem, wskazując na powinowactwo, a także pokrewieństwo w trzecim stopniu między nimi oraz na różnice wyznaniowe między katolicką R-ą a prawosławnym Aleksandrem. W rezultacie małżeństwo unieważniono, a Aleksander Dobry wyznaczył R-e bogate dożywocie, zapisując jej 13 XII 1421 dwa miasta: Seret i Wołchowiec ze wszystkimi przynależnościami i dochodami, a ponadto zobowiązał się wypłacać corocznie sumę 600 złotych dukatów w dwóch terminach po 300 dukatów na św. Piotra Apostoła i na Boże Narodzenie. Gdyby w ustalonych terminach nie wypłacił byłej żonie przyrzeczonych sum, to oprócz uregulowania należności R-e miał w formie kary zapłacić królowi polskiemu dodatkowe 600 złotych dukatów. Gdyby zaś zalegał i R-e i królowi, to władca polski miał prawo zająć mienie kupców i bojarów mołdawskich i dzierżyć je do czasu wypłacenia wszelkich należności przez hospodara. Odsunięcie R-y naruszyło interesy jej brata w. ks. lit. Witolda. Wiosną 1422 przygotował on nawet zbrojną wyprawę na Mołdawię, lecz do niej nie doszło, gdyż po stronie hospodara opowiedział się Zygmunt Luksemburski. Witold i Jagiełło pogodzili się z losem R-y i stosunki z Mołdawią poprawiły się, o czym świadczy fakt, że Aleksander Dobry wspomagał latem 1422 państwo polsko-lit. w wojnie z Zakonem Krzyżackim.
Nie wiadomo dokładnie, gdzie przebywała R. po r. 1422. Mogła powrócić do Oleska, zachowując swe dobra mołdawskie, być może jednak pozostała w Serecie lub Wołchowcu, gdyż Aleksander Dobry utrzymywał poprawne stosunki z Jagiełłą i Witoldem. W ostatnim okresie życia R. podtrzymywała nadal kontakty ze Lwowem. Z „Księgi przychodów i rozchodów” tego miasta pochodzą ostatnie wiadomości o żyjącej księżnie zapisane pod r. 1423. Dn. 4 IX t. r. rajcy lwowscy wzięli z pieniędzy R-y 5 kóp szerokich groszy na prace przy łaźni. Niedługo potem (po 4 IX a przed 17 XII 1423) miasto łożyło na posła księżnej, a dla niej na małmazję. Dokładna data śmierci R-y jest nieznana. Jako zmarłą wymienia ją niedatowany list mieszczan (prawdopodobnie lwowskich) skierowany zapewne do Witolda lub Jagiełły. Proszą w nim o zwrot długów zaciągniętych niegdyś przez R-ę u mieszczanina Hanela. Wiadomo też, że już przed swą śmiercią w r. 1430 Witold dysponował dobrami oleskimi. Śmierć R-y musiała nastąpić przed 15 X 1429, kiedy to Aleksander Dobry zapisał swej czwartej żonie Marinie dwie wsie (Nau i Vereşceac) należące do dóbr sereckich, tj. dożywocia R-y.
Balzer, Genealogia, s. 477–82; Dworzaczek, Genealogia, tabl. 4, 15, 87; Mažoji lietuviškoji tarybiné enciklopedija, Vil. 1971 III 86; – Abraham W., Biskupstwa łacińskie w Mołdawii w wieku XIV i XV, „Kwart. Hist.” R. 16: 1902 s. 191–5; Caro J., Geschichte Polens, Gotha 1869 III s. 96, 107–9, 112–13; Eubel K., Zur Geschichte der römisch-katholischen Kirche in Moldau, „Römische Quartalschrift für christliche Altertumskunde und für Kirchengeschichte” Jg. 12: 1898 s. 116–18, 121; Górka O., Zagadnienia czarnomorskie w polityce polskiego średniowiecza, cz. I: 1359–1450, „Przegl. Hist.” T. 30: 1932–3 s. 374; Jasiński K., Henryk Siemowitowic i jego żona Ryngałła. Studium historyczno-genealogiczne, w: Słowianie w dziejach Europy. Studia historyczne ku uczczeniu 75 rocznicy urodzin i 50-lecia pracy naukowej prof. H. Łowmiańskiego, P. 1974 s. 159–65; Ivinskis Z., Litwa w dobie chrztu i unii z Polską, w: Chrystianizacja Litwy, Pod red. J. Kłoczowskiego, Kr. 1987 s. 78; Jorga N., Geschichte des rumänischen Volkes im Rahmen seiner Staatsbildungen, Gotha 1905 I 300, 308; tenże, Histoire des Roumains et de la romanité orientale, Bucarest 1937 III 369, IV 9; tenże, Studii şi documente cu privire la istoria Românilor, Bucureşti 1901 I–II s. XXXI–XXXII; Kolankowski L., Dzieje W. Księstwa Litewskiego za Jagiellonów, W. 1930 I (1377–1499); Kozłowski F., Dzieje Mazowsza za panowania książąt, W. 1858 s. 182–6; Kuczyński S. K., Pieczęcie książąt mazowieckich, Wr. 1978; Narbutt T., Pomniejsze pisma historyczne, Wil. 1856 s. 298–9; Prochaska A., Dzieje Witolda w. księcia Litwy, Wil. 1914 s. 58, 64–5, 71; tenże, Król Władysław Jagiełło, Kr. 1908 I 101, II 186, 214; tenże, Sprawy wołoskie w XV w., „Przew. Nauk. i Liter.” R. 16: 1888 s. 794–5, 901; Šležas P., Kęstučio šeima, Kaunas 1933; Spieralski Z., Awantury mołdawskie, W. 1967 s. 23–5; Szajnocha K., Jadwiga i Jagiełło, W. 1969 III–IV; Wolff J., Ród Giedymina, Kr. 1886 s. 52–3; Żebrowski T., Zarys dziejów diecezji płockiej, Płock 1976 s. 46–7; – Cod. epist. saec. XV, II dodatek, nr 3 s. 474–5; Cod. epist. Vitoldi, nr 214, 981, 997, 1013; Cod. dipl. Regni Pol. et M. Duc. Lit., I 600; Długosz, Roczniki, ks. 10–11, VI cz. 1 s. 251, 256, 259, cz. 2 s. 55–6; Documente privind istoria Romîniei, veacul XIV, XV: A: Moldova, vol. I (1384–1475), Bucureşti 1954 nr 37, 49, 98; Documente privitóre la istoria Românilor culese de E. de Hurmuzaki, Bucureşti 1890 vol. I, p. 2, nr 424, 659; Jabłonowski A., Sprawy wołoskie za Jagiellonów, Akta i listy, Źródła Dziej., X s. XXV, nr 20 s. 6–7; Matierialy dlja istorii vzaimnych otnošenij Rossii, Polši, Moldavii, Valachii i Turcii v XIV–XV vv., Izd. A. Uljanicki, Moskva 1887 nr 25; Mon. Pol. Vat., VIII/1 nr 103; Pomniki dziejowe Lwowa, Wyd. A. Czołowski, Lw. 1896–1905 II nr 186, III nr 234, 345, 350; Script. Rer. Pruss., II (Kronika Wiganda z Marburga) 647–8, III (Kronika Johanna von Posilge) 162, 167–8, 176, 179–80; Die Urkunden des Klosters Moldowiza, Hrsg. v. F.A. Wickenhauser, Wien 1862 nr 6 s. 59; Vitoldiana. Codex privilegiorum Vitoldi magni ducis Lithuaniae 1386–1430, Zebrał i wydał J. Ochmański, W.–P. 1986 nr 153, 159, 160, 161 (dobra oleskie).
Krzysztof Ożóg