Straszewski Ryszard Józef Roman Maurycy (1921–1996), kierownik produkcji filmów, producent filmowy.
Ur. 24 I w Biórkowie Wielkim (pow. proszowicki), był wnukiem Maurycego (zob.), bratankiem Kazimierza (zob.) i Michała (zob.), synem Janiny z Woźniakowskich (1894–1963), wnuczki Henryka Rodakowskiego (zob.), i Henryka (1 II 1887 – 1944), doktora botaniki uniw. w Monachium (1914), który służył do r. 1917 w 2. Pułku Ułanów armii austro-węgierskiej, a następnie administrował m.in. majątkami swego teścia, Marcjana Woźniakowskiego. W l. trzydziestych pracował w Warszawie w Inst. Eksportowym Min. Przemysłu i Handlu. W czasie okupacji niemieckiej mieszkał u szwagrów w Biórkowie i działał w konspiracji pod pseud. Doktor. Aresztowany w kwietniu 1944, został 27 V rozstrzelany w Krakowie w egzekucji zbiorowej przy zbiegu ulic Lubicz i Botanicznej. Siostrami S-ego były: Maria (ur. 23 V 1918), reżyser i kierownik artystyczny teatrów wrocławskich, zamężna z Jerzym Przemysławem Antonim Potockim (1913–1983), a po rozwodzie (1949), od r. 1951 z Andrzejem Rettingerem (1924–2001), aktorem i reżyserem; Teresa (ur. 1919), zamężna z Janem Gawłem-Romaszkanem; Krystyna (1923–1983), druga żona Jerzego Przemysława Antoniego Potockiego; Elżbieta (1933–1996), żona publicysty Aleksandra Jerzego Wieczorkowskiego (ur. 1929), a następnie inżyniera leśnictwa Jerzego Dobroczyńskiego (1932–1997).
Od r. 1931 uczęszczał S. do I Państw. Gimnazjum w Krakowie. Po przeniesieniu się rodziny w r. 1933 do Lwowa był uczniem XI Państw. Liceum i Gimnazjum im. Jędrzeja i Jana Śniadeckich, gdzie w r. 1939 zdał maturę. We wrześniu 1939 zgłosił się na ochotnika do obrony Lwowa. W listopadzie t.r. przedostał się do Francji i został przyjęty do Szkoły Podchorążych Artylerii w Coëtquidan w Bretanii; po ukończeniu szkolenia przydzielono go 13 I 1940 do 3. DP WP. W następstwie klęski Francji ewakuowany do Wielkiej Brytanii, służył w 2. Pułku Artylerii Zmotoryzowanej 1. Dyw. Pancernej gen. Stanisława Maczka. Jako kapral podchorąży uczestniczył w inwazji na Normandię w lipcu – sierpniu 1944; walczył pod Falaise (w sierpniu t.r.) oraz w Belgii (we wrześniu) i Holandii (w październiku i listopadzie). Dn. 30 X, nazajutrz po zdobyciu Bredy, prowadził defiladę zwycięstwa, a 11 XI otrzymał wraz z całą 1. Dyw. Pancerną od burmistrza Bredy B. W. T. van Slobbego obywatelstwo honorowe miasta. W kwietniu 1945 walczył w Niemczech, po czym zakończył służbę w wojsku w stopniu podporucznika. Po demobilizacji wrócił w maju 1946 do Polski.
Z powodu pochodzenia ziemiańskiego i udziału w walkach na Zachodzie był S. (do r. 1956) szykanowany, zatrzymywany na wielogodzinne przesłuchania przez Urząd Bezpieczeństwa Publicznego oraz miał trudności ze znalezieniem stałej pracy (był m.in. szewcem i sprzedawcą). W r. 1946 zatrudnił się w Katowicach, najpierw jako referent w Spółdzielni Wydawniczej «Meta», a od r. 1948 recenzent w Wydawnictwie «Dobra Książka». Był kierownikiem pawilonu na Wystawie Ziem Odzyskanych, odbywającej się w r. 1948 we Wrocławiu i osiedlił się w tym mieście. W l. 1948–56 pracował tamże na stanowisku administracyjnym w Państw. Zjednoczeniu Przemysłu Jajczarsko-Drobiarskiego oraz jako kierownik działu skupu, kierownik ds. handlowych i zastępca dyrektora ds. handlowych w Zjednoczeniu Przemysłu Mleczarskiego; przez pewien czas (w l. 1949–50) był także referentem księgarskim w Państw. Zakładach Wydawnictw Szkolnych.
Dn. 1 III 1956 został S. zatrudniony w Wytwórni Filmów Fabularnych we Wrocławiu jako kierownik zdjęć przy filmach: „Zimowy zmierzch” (reż. Stanisław Lenartowicz) i „Dwoje z wielkiej rzeki” wg noweli Kazimierza Błahija (reż. Konrad Nałęcki). W r. 1957 podjął pracę w Przedsiębiorstwie Realizacji Filmów «Zespoły Filmowe» w Warszawie i został administracyjnie włączony do Zespołu «Studio», kierowanego przez Aleksandra Forda. Samodzielne funkcje organizacyjne pełnił przy polsko-zachodnioniemieckim filmie „Ósmy dzień tygodnia” wg opowiadania Marka Hłaski (1958, reż. Ford). Od r. 1959 współpracował z Wojciechem Jerzym Hasem przy realizacji „Wspólnego pokoju” wg powieści Zbigniewa Uniłowskiego oraz „Rozstania” wg noweli Jadwigi Żylińskiej (1960). W r. 1961 objął samodzielne stanowisko kierownika produkcji przy filmie Hasa „Złoto”. W l. sześćdziesiątych pracował jako kierownik produkcji filmów realizowanych w Zespole «Kamera», kierowanym przez Jerzego Bossaka, oraz w Zespole «Kadr», kierowanym przez Jerzego Kawalerowicza. Pracy na planie filmu „Naganiacz” wg opowiadania Romana Bratnego, (1963, reż. E. i Cz. Petelscy) poświęcił artykuł Jak kręcono w temperaturze 30 poniżej zera („Film” 1963 nr 33). Sukcesem S-ego był kosztowny film kostiumowy „Rękopis znaleziony w Saragossie” wg powieści Jana Potockiego (1964, reż. Has), który zdobył szereg nagród festiwalowych i wpisał się do kanonu klasyki kina, również światowego. Okazał się sprawnym, umiejętnie zarządzającym dużymi budżetami kierownikiem produkcji w filmach: „Lalka” wg powieści Bolesława Prusa (1968, reż. Has) oraz „Lokis” wg opowiadania P. Meriméego (1970, reż. Janusz Majewski). W r. 1972 został kierownikiem produkcji Zespołu «Iluzjon» kierowanego przez Czesława Petelskiego. Zawodową specjalnością S-ego stał się udział w koprodukcjach międzynarodowych; dzięki znajomości języków (francuskiego, angielskiego, a także niemieckiego) mógł podjąć się na zlecenie telewizji kanadyjskiej organizacji produkcji dwóch odcinków z serii ekranizacji nowel pisarzy świata: „Pierwsza miłość” wg I. Turgieniewa oraz „Diament radży” wg R. L. Stevensona (oba w r. 1971, reż. Sylwester Chęciński). W r. 1972 współpracował z kinematografią francuską przy realizacji kostiumowego serialu telewizyjnego „Wielka miłość Balzaka” (reż. Wojciech Solarz). Angażował się także w realizację filmów, których sam nie produkował, organizując m.in. plenery w Sudanie dla filmu „W pustyni i w puszczy” wg Henryka Sienkiewicza (1973, reż. Władysław Ślesicki) czy też koordynując zdjęcia w USA w ostatniej części trylogii o Pawlakach i Kargulach „Kochaj albo rzuć” (1977, reż. Chęciński).
W r. 1980 przeprowadził się S. z Wrocławia do Warszawy i objął kierownictwo produkcji przy filmie „Bez miłości”, pełnometrażowym debiucie reżyserskim Barbary Sass, z którą współpracował też przy kilku następnych filmach; zagrał w „Bez miłości” epizodyczną rolę dyrektora przedsiębiorstwa. Kierował produkcją filmów: „Miłość ci wszystko wybaczy” (1981, wystąpił w epizodzie jako oficer angielski w Palestynie) oraz „Lata dwudzieste... lata trzydzieste...” (1983), obydwa w reżyserii Janusza Rzeszewskiego. Pracował przy „Czterech porach roku” (1984), autorskim projekcie Andrzeja Kondratiuka, jednym z pierwszych w Polsce filmów realizowanych za środki prywatne. Dalsza współpraca z Sass zaowocowała w r. 1985 dwuczęściowym filmem „Dziewczęta z Nowolipek” i „Rajska jabłoń” wg powieści Poli Gojawiczyńskiej. Wielokrotnie występował w rolach epizodycznych, m.in. w r. 1986 jako dyrektor teatru w „Bohaterze roku” (reż. Feliks Falk), a w r. 1990 jako pan Rysio – kierownik produkcji filmu w „Historii niemoralnej” (reż. Sass).
W r. 1988 objął S. stanowisko kierownika produkcji w Zespole Filmowym «Tor», kierowanym przez Krzysztofa Zanussiego. W sytuacji załamania się rynku kinowego u schyłku l. osiemdziesiątych i odpływu publiczności z kin zainicjował świadczenie usług producenckich na rzecz kooperantów z krajów zachodnich. W r. 1990 pełnił nadzór produkcyjny przy serialu M. Boisronda „Marie Curie. Une femme honorable” oraz był producentem wykonawczym przy realizacji pięciu odcinków serialu „Napoleon”; jego działania pozwoliły zespołowi przetrwać lata kryzysu. Światowy rozgłos uzyskał wyprodukowany przez S-ego we współpracy polsko-francuskiej film Krzysztofa Kieślowskiego „Podwójne życie Weroniki” (1991); odtąd S. był zapraszany na międzynarodowe festiwale filmowe oraz do jury konkursów filmowych. W r. 1993 z ramienia przewodniczącego Komitetu Kinematografii Waldemara Dąbrowskiego był członkiem komisji, powołanej do rozpatrzenia kwestii dalszej działalności zadłużonych studiów filmowych; artykułem Długi i zasługi („Film” 1993 nr 8) włączył się na ten temat do dyskusji, m.in. z Jerzym Płażewskim, Wandą Wertenstein i kilkoma innymi reżyserami. S. zmarł 19 VI 1996 w Warszawie; został pochowany 25 VI na cmentarzu parafialnym we Wrocławiu-Ołtaszynie. Był odznaczony Krzyżem Virtuti Militari V kl. (1944), Medalem Wojska, 1939–45 Star, France and Germany Star, Defense Medal, Orderem Oswobodzenia Normandii oraz Złotym Krzyżem Zasługi (1975). Należał do ZBoWiD oraz Stow. Filmowców Polskich.
W małżeństwie (ślub w r. 1948) z Anną z Romanowskich (1923–1995), pielęgniarką, miał S. córki: Marię Joannę Magdalenę (ur. 7 XII 1948), zamężną za Fritzem Rendemannem, a następnie Gunnerem Larsenem, i Teresę Marię (ur. 5 V 1950), żonę Tadeusza Łanowy, oraz syna Andrzeja Aleksandra (ur. 15 VI 1951), męża Antoniny z Ciechanowskich. Siostrzeńcem S-a, synem Elżbiety i Aleksandra Jerzego Wieczorkowskich, wychowywanym przez Marię i Andrzeja Rettingerów, jest Dominik Wieczorkowski-Rettinger (ur. 1953), reżyser filmowy.
Czerpak S., Wroński T., Upamiętnione miejsca walk i męczeństwa w Krakowie i województwie krakowskim 1939–1945, Kr. 1972 s. 26–7; Encyklopedia kina, Kr. 2003; Historia filmu polskiego, W. 1974 III 1980 IV, 1985 V, 1994 VI; Kawalerowie Virtuti Militari, IV cz. 1; – Bolesław Michałek ambasador polskiego kina, Red. A. Helman, Kr. 2002; Hollender B., Turowska Z., Zespół TOR, W. 2000; Maczek S., Od podwody do czołga, Londyn 1961; Płażewski J., Wertenstein W., Współprodukcje. Hydra, czy szansa?, „Kino” 1993, nr 6; Słodowski J., Rupieciarnia marzeń, W. 1994 s. 77, 81, 83, 85; Zajiček E., Poza ekranem. Kinematografia polska 1918–1991, W. 1992; Zawiślański S., Księga Kadru. O zespole filmowym Jerzego Kawalerowicza, W. 2002; – Nekrologi: „Kino” 1996 nr 7–8, „Kwart. Filmowy” 1997 nr 17, „Słowo Pol.” 1996 nr 145, „Tyg. Powsz.” 1996 nr 26, „Życie Warszawy” 1996 nr 144; – USC w Koniuszy: Akt ur. S-ego; – Kron. rodzinna i informacje córki S-ego, Teresy Łanowy z Wr.
Marek Kosma Cieśliński