Mienicki Ryszard (1886–1956), historyk i archiwista, dyrektor Archiwum Państwowego w Wilnie, profesor Uniw. Wil. i Uniw. Toruńskiego. Ur. 28 VII w Sielihorach w pow. lepelskim (dawne woj. połockie), należących do Mienickich od XVI w., był synem Wincentego i Zofii ze Słuszko-Ciapińskich, bratem Mariana (zob.) i Piotra, dowódcy lidzkiego pułku piechoty, poległego w r. 1919 pod Kamieniem. Po ukończeniu gimnazjum klasycznego w Rydze w r. 1904 podjął studia historyczne na Uniwersytecie w Petersburgu, skąd w r. 1906 przeniósł się do Krakowa. Na UJ wszedł w bliższy kontakt z W. Czermakiem, który obudził w nim zainteresowania dziejami XVII w., studiował także u W. Zakrzewskiego i S. Krzyżanowskiego. Po zakończeniu studiów doktoratem w r. 1910 i krótkim pobycie w Witebsku osiadł w Warszawie. W l. 1912–15 pracował pod kierunkiem J. K. Kochanowskiego nad kodeksem dyplomatycznym Mazowsza, prowadząc kwerendę w Metryce Koronnej. Równocześnie studiował w Dorpacie prawo i w r. 1915 otrzymał absolutorium. W r. 1913 wykonał pierwszą samodzielną pracę archiwalną porządkując archiwum Jaroszyńskich w Kunie. W tym czasie był autorem kilku rozpraw, z których zwłaszcza dwie: o Hieronimie Radziejowskim (1911) i o poglądach politycznych w dziejopisarstwie polskim XVII w. zdobyły mu trwałe miejsce wśród historyków XVII stulecia. Powołany w r. 1915 do wojska, w r. n. ukończył Aleksieevskoe Voennoe Učilišče i wziął udział w walkach na froncie wschodnim. W r. 1917 przeszedł do I Korpusu Polskiego jako oficer 5 p. piechoty. Wzięty do niewoli i uwięziony na Butyrkach w Moskwie, został zwolniony przy wymianie jeńców. W grudniu 1918 włączył się do samoobrony Wilna, brał udział w kampaniach 1919–20 jako oficer 78 p. piechoty, m. in. broniąc Płocka. Przeniesiony do biura historycznego sztabu generalnego, w r. 1921 wyszedł z wojska w stopniu majora. Osiadłszy w Wilnie podjął tu od października 1921 pracę w Archiwum Państwowym. Dn. 1 I 1923 otrzymał stopień starszego archiwisty, a 10 II 1927 kustosza. Wysyłany przez władze archiwalne do Francji, nabył dobrej znajomości tamtejszych archiwów. W archiwum wileńskim był zastępcą dyrektora, a de facto dyrektorem przy Wacławie Gizbert-Studnickim. Po jego przejściu na emeryturę objął M. 1 IV 1939 dyrekturę archiwum, którą utrzymał do 29 XII t. r., po czym sprawował funkcję zastępcy nowego dyrektora księdza J. Stakauskasa do momentu swego aresztowania 14 VII 1940 (zwolniony został w czerwcu 1941).
M. habilitował się z historii Polski w czerwcu 1923 na Uniw. Wil. i od tego czasu aż do 15 XII 1939 wykładał na przemian archiwistykę i dzieje Polski w XVI i XVII w. oraz prowadził seminarium. Kandydatura M-ego na katedrę dziejów Europy wschodniej stawiana przez senat Uniw. Wil. w l. 1929–31 napotkała sprzeciw Min. Wyznań Rel. i Oświecenia Publ., a nawet 30 V 1932 wręczono mu przeniesienie w stan spoczynku, rychło jednak cofnięte. W r. 1938 M. został profesorem tytularnym. W l. 1921–2 wykładał historię Polski na Wyższym Kursie Nauczycielskim, a w l. 1937–9 dzieje Polski nowożytne na tle powszechnych w Szkole Nauk Politycznych przy Instytucie Badań Europy Wschodniej. W r. 1939 wygłosił na kursach archiwalnych w Warszawie cykl wykładów o archiwach W. Ks. Lit. W Wileńskim Tow. Przyjaciół Nauk pełnił funkcje członka zarządu i zastępcy przewodniczącego wydziału III. Był też zastępcą prezesa Wileńskiego Oddziału Polskiego Tow. Historycznego. Pracę zawodową w archiwum łączył z twórczością naukową, poszczególne etapy pracy nad archiwaliami zamykając monografiami. Tak powstały: Archiwum Akt Dawnych w Wilnie (1923), Wileńska Komisja Archeograficzna (1925), Archiwum Murawiewskie w Wilnie (1937) i Archiwum Akt Dawnych w Witebsku (1939). Te pionierskie prace, a także referaty na zjazdach historyków polskich o archiwach Wielkiego Księstwa uczyniły M-ego najwybitniejszym w owym czasie znawcą archiwów litewskich. Kontynuował też badania nad XVI i XVII w. oraz nad dziejami ziem W. Ks. Lit., wkraczając tu i w problematykę XIX w. Zgromadził materiały do monografii woj. połockiego, w l. 1937–8 wykończył pracę o dziejach politycznych Polski za Władysława IV. Na marginesie tych studiów powstało kilka artykułów oraz publikacje źródeł, m. in. Diariusz Walnej Rady Warszawskiej z 1710 r. (1928) i Księga Batoriańska (1939), rodzaj kodeksu dyplomatycznego, jedna z najpiękniej wydanych książek naukowych dwudziestolecia międzywojennego.
W pożarze Wilna w r. 1944 M. utracił bibliotekę i cały warsztat naukowy, w tym rękopisy kilku prac i własny cenny pamiętnik (ocalała jedynie praca o Władysławie IV przesłana W. Konopczyńskiemu). W połowie kwietnia 1945 M. znalazł się w Kielcach, gdzie nawiązał kontakt z władzami archiwalnymi. Nie przyjął proponowanego mu wówczas kierownictwa archiwum kieleckiego i piotrkowskiego, objął natomiast wykłady zlecone na UJ. Dn. 8 X 1945 został powołany na katedrę historii Europy wschodniej do Torunia. Zajmował tu stanowisko profesora kontraktowego, dopiero 27 VI 1954 przyznano mu tytuł profesora nadzwycz. W r. 1951 objął nowo utworzoną katedrę archiwistyki i nauk pomocniczych historii, stając na czele otwartej wówczas w Toruniu specjalizacji archiwistycznej. M. był jej właściwym organizatorem, układał programy, dobierał wykładowców. Sam wykładał archiwistykę i zaczął prowadzić z tego zakresu seminarium. Był w tym czasie członkiem Tow. Naukowego Toruńskiego, a od grudnia 1953 prowadził sekcję archiwalną w Oddziale Polskiego Tow. Historycznego w Toruniu. Od r. 1949 do 1952 wykładał historię w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Gdańsku. Przejścia wojenne i utrata warsztatu osłabiły rozmach twórczy M-ego. Potrafił przecież dostosować się do nowych warunków zmieniając częściowo zainteresowania badawcze. Już w Toruniu opublikował 3 tomy inwentarza dóbr biskupstwa chełmińskiego w XVII i XVIII w. (1955, 1956, 1959), dokonał też przekładu na język polski klasycznego holenderskiego podręcznika archiwistyki Mullera, Feitha i Fruina. Nadszarpnięte zdrowie utrudniało mu, zwłaszcza od r. 1954, pełnienie obowiązków. Pismem Min. Szkolnictwa Wyższego z 21 II 1955 został zwolniony z pracy dydaktycznej i organizacyjnej. Zmarł M. 29 I 1956 w Toruniu. Za swojego mistrza uważali go młodsi wyszkoleni w Wilnie archiwiści (m. in. S. Rosiak). M. był dobrym dydaktykiem, a jego wykłady odznaczały się wyszukaną formą literacką. Jako historyk reprezentował typ tradycyjnego badacza dziejów politycznych, jako archiwista był bardziej pracownikiem naukowym niż urzędnikiem. Jego dorobek w zakresie archiwoznawstwa stawia go w rzędzie najwybitniejszych polskich archiwistów okresu międzywojennego. M. odznaczony był Krzyżem Walecznych i Złotym Krzyżem Zasługi.
Żonaty od r. 1922 z Ireną Kirkor, pozostawił jedynego syna Haralda.
Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; – Księga pamiątkowa Uniw. Wil., II 200; Tomczak A., Katedra archiwistyki i nauk pomocniczych historii na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu w l. 1951–1970, „Acta Univ. Nicolai Copernici” Historia, T. 8: 1972 s. 8 i in.; tenże, R. Mienicki pierwszy kierownik katedry archiwistyki i nauk pomocniczych historii na Uniwersytecie Toruńskim, „Archeion” T. 58: 1973 s. 151 i in. (fot.); Wróblewska E., Spuścizny rękopiśmienne w Bibliotece Uniwersytetu w Toruniu, „Zesz. Nauk. Uniw. M. Kopernika w Toruniu” Nauka o książce, Z. 4: 1966; – „Sprawozdania Tow. Nauk. w Toruniu” T. 7: 1955 s. 9; – Nekrologi; „Archeion” T. 27: 1957 s. 409–13 (W. Hejnosz), „Zap. Hist.” T. 22: 1956 s. 323–5 (L. Żytkowicz); – Arch. Uniw. Tor.: Teczka personalna M-ego; B. Uniw. Tor.: Spuścizna po M-m; – Informacje Leonida Żytkowicza.
Andrzej Tomczak