Stryjec Ryszard (1932–1997), grafik, rysownik, malarz, ceramik.
Ur. 30 IV w Lipniszkach (pow. oszmiański), był synem Jana, pochodzącego z okolic Warszawy, podczas pierwszej wojny światowej żołnierza Legionów Polskich, w okresie międzywojennym policjanta, zamordowanego po r. 1939 przez NKWD, oraz Heleny z Rybaków, wywodzącej się z prawosławnej rodziny spod Lidy. Miał siostrę Halinę.
W r. 1940 wraz z matką i siostrą został S. wywieziony do Kazachstanu. Wszyscy troje przyjechali do Polski w r. 1946 i zamieszkali w Świebodzinie koło Zielonej Góry. W r. 1950 przeniósł się S. do Gdyni i do r. 1952 uczęszczał do Miejskiego Liceum Plastycznego w Orłowie; w l. 1952–8 studiował w Państw. Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych (PWSSP) w Gdańsku (początkowo z siedzibą w Sopocie). W zakresie malarstwa kształcił się pod kierunkiem Stanisława Teyssere’a oraz Krystyny Łada-Studnickiej, w której pracowni uzyskał dyplom. Grafiki uczył się u Zygmunta Karolaka. Podczas studiów, w r. 1955, związał się z grupą ceramiczną «Kadyny», utworzoną przy PWSSP pod kierunkiem Hanny Żuławskiej; wystawiał z nią do r. 1962 (na Targach Wzornictwa Przemysłowego w Warszawie w r. 1961 zakupiono jego pracę jako wzór do produkcji w zakładach ceramicznych w Bolesławcu). Od r. 1956 do końca życia miał w Gdańsku pracownię w kamienicy na rogu Targu Rybnego i ul. Straganiarskiej. Uprawiając malarstwo, grafikę i ceramikę oraz podejmując tematy marynistyczne, uczestniczył w wystawach zbiorowych i często zdobywał wyróżnienia, m.in. w r. 1962 na I Ogólnopolskiej Wystawie Grafiki Marynistycznej w Malborku otrzymał I, a w r. 1963 – II nagrodę. W l. 1962–74 (do likwidacji pisma) był redaktorem graficznym wydawanego w Gdańsku czasopisma społeczno-kulturalnego „Litery”. Od l. sześćdziesiątych do końca życia współpracował jako grafik z pismem Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego „Pomerania”. W r. 1964 w Gdyni, w salonie sopockiego Biura Wystaw Artystycznych (BWA), odbyła się indywidualna wystawa rysunków S-a. Na przełomie l. 1966/7 otrzymał I nagrodę na połączonej z konkursem Ogólnopolskiej Wystawie Grafiki Książkowej w gmachu TZSP w Warszawie. Prace S-a wyróżniono w r. 1967 na Ogólnopolskim Konkursie na Grafikę i Rysunek (II nagroda) oraz na wystawie „Człowiek i praca w Polsce Ludowej” (III i IV nagroda). W r. 1968 miał S. wystawę indywidualną w Warszawie, a w r.n. zdobył II nagrodę na V Konkursie Grafiki Marynistycznej w Gdańsku. Prace S-a, pokazane w r. 1971 na Międzynarodowej Wystawie Książki w Lipsku, nagrodzono srebrnym medalem; t.r. otrzymał również wyróżnienie na Triennale rysunku we Wrocławiu. W r. 1972 miał kolejną wystawę indywidualną w galerii Kordegarda w Warszawie (pokazaną potem w kilku innych miastach).
Od początku l. siedemdziesiątych poświęcił się S. grafice. Uprawiał najpierw gipsoryt i linoryt, potem zaczął wykonywać akwatinty, mezzotinty i najczęściej akwaforty. Obok tematów marynistycznych pojawiły się w jego twórczości elementy architektury Gdańska i Kaszub, zestawiane w nierealnych kombinacjach z przedstawieniami ludzi, zwierząt, często jeźdźców, a niekiedy dziwacznych hybryd. W pracach, bogatych w treści symboliczne, odwoływał się do problemów egzystencjalnych człowieka, sięgał do tradycji antycznej, biblijnej i chrześcijańskiej (Harpia, Adam i Ewa, Jeźdźcy Apokalipsy, cykle świętych) oraz dziedzictwa europejskiej literatury (Meluzyna, Don Kichot); tworzył też przedstawienia alegoryczne (tryptyk Taniec śmierci, Szachy, Pro memoria). Do podejmowanych tematów powracał wielokrotnie, erudycyjnie i odkrywczo łącząc formy zainspirowane dziełami wielkich mistrzów z różnych epok. Jego ryciny, odznaczające się elegancką kreską i precyzją warsztatową, zyskały mu miano «gdańskiego Dürera». Współpracował z „Wydawnictwem Morskim” w Gdańsku, ilustrując i opracowując graficznie m.in. Josepha Conrada „O morzu: wybór myśli” (1974), Mariusza Zaruskiego „Sonety” (1977) i Stanisława Esden-Tempskiego „Wpędzonego do raju” (1981); dla Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego zaprojektował w r. 1976 okładkę bibliofilskiej edycji „Sygnetu Świętopełka” Lecha Bądkowskiego (Gd.). Wykonywał ekslibrisy i od r. 1973 uczestniczył kilkakrotnie w Biennale ekslibrisu w Malborku, zdobywając dwukrotnie (w l. 1973 i 1983) najwyższe wyróżnienie – Medal Honorowy. W l. 1975–7 był redaktorem graficznym tygodnika „Czas”, kontynuującego tradycję „Liter”. S. mocno związał się z Wybrzeżem; choć z natury samotnik, cieszył się popularnością w gdańskim środowisku artystycznym, a jego pracownia była miejscem wielu spotkań i dyskusji. Przyjaźnił się m.in. z Günterem Grassem, który jako Ryszarda Stryję opisał go w książce „Der Butt” (1977, tłumaczenie polskie „Turbot”, Gd. 1995, rozdział pt. „Jak się umiastowiliśmy”). Od początku l. osiemdziesiątych wystawiał S. indywidualnie lub na ekspozycjach zbiorowych za granicą, m.in. w r. 1985 w Paryżu, w l. 1985 i 1987 w Bremie, w r. 1989 w Chicago, w r. 1991 w Wilnie i Kolonii; w r. 1993 odbyła się duża indywidualna wystawa S-a w ratuszu w Lüneburgu. Ostatnie wystawy miał w r. 1995 w Gdańsku. Zmarł w Gdańsku 5 VI 1997, został pochowany 11 VI na cmentarzu Srebrzysko.
Z małżeństwa zawartego w r. 1964 (zakończonego rozwodem ok. r. 1985) z Janiną Śpiewak, artystką grafikiem, pozostawił S. syna Jarosława (ur. 1965), rzeźbiarza.
Po śmierci S-a jego prace wystawiano wielokrotnie na ekspozycjach indywidualnych: w r. 1997 w Galerii «Refektarz» w Kartuzach (kolekcja Jerzego Matkowskiego), w r. 1998 w Muz. Narodowym w Gdańsku (kolekcja Antoniego Żabczyńskiego) i Muz. w Lęborku, w r. 2002 w Muz. Regionalnym w Stalowej Woli i Galerii Sztuki Wirydarz w Lublinie, w r. 2004 w muzeach na Ukrainie: we Lwowie, Winnicy i Odessie, w r. 2005 w Kaliningradzie, w r. 2006 w Wilnie i Oleśnicy, w r. 2007 w Grodnie i Lipniszkach na Białorusi. Najciekawszym eksperymentem okazała się wystawa zbiorowa w Starogardzie Gdań., a następnie w Düsseldorfie (1999), na której pokazano grafiki A. Dürera, Grassa i S-a. Ryciny S-a wykorzystywano również jako ilustracje w książkach i czasopismach (m.in. w numerze „Autografu” na jubileusz Gdańska w r. 1999 oraz „Pomorzu i morzu w poezji”, oprac. B. Arsoba, J. Borzyszkowski, Szczecin–Gd. 1998). Dn. 8 VII 2001 na budynku, w którym mieściła się pracownia S-a, odsłonięto tablicę pamiątkową.
Prace S-a znajdują się w Państw. Galerii Sztuki w Sopocie, Muz. Narodowym w Gdańsku oraz m.in. w Muzeach: Mazowieckim w Płocku, Pomorza Środkowego w Słupsku i Zamkowym w Malborku, a także w kolekcji Antoniego Żabczyńskiego w Sopocie. Powstały prywatne kolekcje jego prac w Niemczech, Szwecji, Austrii, Holandii, Francji, USA, Kanadzie, Australii i Japonii.
Autoportret (fot. w Mater. Red. PSB); – Katalogi wystaw: Ryszard Stryjec, Lw.–Winnica 2004, Ryszard Stryjec, Odessa 2004, Ryszard Stryjec als Zeichner und Radierer, Lüneburg 1993, Ryszard Stryjec 1932–1997. Danziger Graphiker und sein Werk, Danzig–Düsseldorf 1999, Ryszard Stryjec. Grafika, Sopot 1976, Ryszard Stryjec: grafika i rysunek. Łódź luty 1972, Ł. [1972], Ryszard Stryjec – rysunek, grafika, ekslibris, Gd. 1998, Ryszard Stryjec rysunek i grafika z kolekcji Państwowej Galerii Sztuki w Sopocie, Sopot 2002, Stryjec mało znany, Lębork 1998, „To lubię”. Kolekcja Antoniego Żabczyńskiego (malarstwo, rysunek, grafika), Sopot 2004, 35 lat grafiki Wybrzeża, Gd. 1985; – Borzyszkowski J., Dwa razy Pan Tadeusz i Ryszard Stryjec, „Pomerania” 1997 nr 9 s. 78–9; Lameński L., Ryszard Stryjec (1932–1997). Rysunek i grafika, „Akcent” 2003 nr 1, 2; Nowosielski K., Między słowem a światłem. Poezja i malarstwo twórców Wybrzeża, Gd. 2006; tenże, W prześwitach czasu, „Topos” R. 1: 1993 nr 3 s. 20–1; Witz I., Plastycy Wybrzeża, Gd. 1969; Wojciechowski M. J., Ekslibris – godło bibliofila, Wr. 1978 s. 186; Żakiewicz Z., Dziennik intymny mego N.N., W. 1997 s. 113–14; Żakiewicz Z. R., Z notesu (Grafiki i obrazy R. Stryjca), „Głos Wybrzeża” 1973 nr 59; – Czychowski M., Zaułek kościoła św. Jana w Gdańsku (Ryszardowi Stryjcowi), w: „To lubię”. Kolekcja Antoniego Żabczyńskiego (malarstwo, rysunek, grafika), Sopot 2004; Nowosielski K., Linoryt (Pamięci Ryszarda Stryjca), w: Dwanaście wierszy, Gd. 2001; tenże, To tylko drobna próba..., „Topos” R. 5: 1997 nr 35 s. 92–4 (wywiad ze S-em z r. 1991); Pawlak A., Ryszard Stryjec, „Autograf” 1995 nr 3; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Autograf” 1997 nr 6 s. 33 (P. Kotlarz), „Dzien. Bałtycki” 1997 nr 132, 134, „Gwiazda morza” 1997 nr 14/15 s. 43 (Z. Żakiewicz), „Krytycy” kwiecień–maj 2002 (K. Nowosielski), „List Oceaniczny” (Chicago) 1998 nr 52 (K. Nowosielski), „Pomerania” 1997 nr 7/8 s. 75 (tenże), nr 9 s. 69–70 (A. Pawlak), 1998 nr 3 s. 16–17 (K. Nowosielski), „Topos” R. 5: 1997 nr 35 s. 95, R. 6: 1998 nr 3 s. 115–17 (tenże); – AP w Gd., Oddz. w Gdyni: sygn. 93/684/0/9, 93/684/0/35 (mater. BWA w Sopocie z l. 1948–89).
Antoni Żabczyński