Maskiewicz Samuel h. Odrowąż (zm. ok. 1640), porucznik husarski, podwojewodzi nowogródzki, pamiętnikarz. Wywodził się z zamożnej rodziny ruskiej osiadłej w Nowogródczyźnie. Był synem Jana Semenowicza (zm. 1595) i jego żony z domu Owsianej. Ojciec, właściciel części Serwecza i Jatry, był sługą Ostafiego Wołłowicza, kasztelana trockiego, gorliwego kalwina, i za jego przykładem przeszedł na kalwinizm. Swych czterech synów: najstarszego Jana, późniejszego podsędka pińskiego, Daniela, Gabriela i Samuela, wychował na kalwinów. M. naukę szkolną zakończył przed r. 1600 i już w r. 1601 służył w wojsku w Inflantach w chorągwi Gabriela Wojny, podkanclerzego litewskiego. W lecie 1605 – przyłączył się do wyprawy magnatów kor. udających się, wraz z dymitrem Samozwańcem, na Moskwę po tron carski. Do punktu zbornego wyprawy, Brahina, przybył jednak zbyt późno, aby wziąć udział w działaniach. Zaciągnął się natomiast na służbę na dwór brahiński swej dalekiej krewnej Aleksandry z Chodkiewiczów Wiśniowieckiej i służył jej aż do lutego 1606. Z dworu księżny wyrzucił go dopiero brat jej Aleksander Chodkiewicz, woj. trocki, podejrzewając, raczej słusznie, o miłostki z księżną. M. zaciągnął się wówczas w cztery konie do chorągwi słynnego zagończyka Jakuba Pretwicza, wówczas kasztelana kamienieckiego, i służył odtąd w wojsku kwarcianym na Podolu. W czasie rokoszu sandomierskiego wyruszył na początku sierpnia 1606 na odsiecz królowi Zygmuntowi III pod Wiślicę i był świadkiem zawarcia 18 IX t. r. w Janowcu chwilowej ugody między królem a rokoszanami. Służył wówczas w chorągwi Jana Gratusa Tarnowskiego.
Ukończywszy służbę w wojsku kwarcianym w styczniu 1607, próbował M., bez powodzenia, zaciągnąć się w szeregi rokoszan, w końcu jednak przyjął służbę w królewskiej chorągwi husarskiej księcia Janusza Poryckiego i wraz z nią udał się do obozu pod Warszawą, a 6 VII 1607 wziął udział w bitwie pod Guzowem. Dn. 14 XI t. r. wyruszył z chorągwią na leże zimowe do Kowla, skąd u schyłku grudnia udał się do Biecza, aby strzec granicy przed spodziewanym siedmiogrodzkim najazdem. W tym czasie służbę w chorągwi Poryckiego podjął także jego brat Gabriel. W połowie czerwca 1609 wyruszył M. ze swą chorągwią na wyprawę smoleńską. Pod Smoleńsk przybył 29 IX t. r. W pierwszej połowie maja 1610 uczestniczył w podjeździe, który opanował zamek Rosławl. Brał udział w bitwie pod Kłuszynem (4 VII 1610). Dn. 9 X t. r. wkroczył M. na leże zimowe do miasta Moskwy, a 29 III 1611 przeżył wybuch powstania ludowego w Moskwie i zmuszony został do ustąpienia z Biełgorodu do Krymgorodu (Kremla), przy czym utracił większość zdobyczy i zapasy żywności. Był w tym czasie już porucznikiem i dowodził chorągwią w zastępstwie jej rotmistrza księcia Janusza Poryckiego. Chorągiew ta należała do pułku Marcina Kazanowskiego i parokrotnie 7 IV i 16 IV czyniła wypady z obleganej Moskwy. Dn. 6 I 1612 przystąpił w Rohaczewie do konfederacji żołnierskiej, potwierdzonej 14 I t. r. w Moskwie, po czym prolongował, wraz z konfederatami, służbę do 14 III t. r. W marcu posłował od wojska do hetmana Chodkiewicza, przypominając o upływającym terminie służby. Nie uzyskawszy zgody na wycofanie wojska spod Moskwy, przebił się M. samowolnie z niewielkim oddziałem do Możajska, a wiosną po raz ostatni przyłączył się do nowej wyprawy na Moskwę. Ostatecznie opuścił stolicę z chorągwiami starego zaciągu 21 VI 1612, od wojska odłączył się w Smoleńsku i powrócił w lipcu t. r. do Serwecza. Do wojska przyłączył się ponownie najpierw w Słonimie, a następnie w Tyszowcach i w Samborze, aby domagać się zapłaty zaległego żołdu. W tym celu wskrzeszono zwiniętą już uprzednio chorągiew Poryckiego, na której czele stanął M. Dn. 1 VII 1613 przybył do obozu konfederackiego do Gródka Jagiellońskiego, a 17 IX t. r. do Przemyśla wraz z chorągwią. Dn. 15 IX objął po Ludwiku Poniatowskim w Przemyślu pułkownikostwo jego pułku konfederackiego. Nie uległ jednak namowom Szczęsnego Herburta, rokoszanina, który dążył do wskrzeszenia przy pomocy konfederatów rokoszu. Wojsko skonfederowane obrało go natomiast swym posłem na sejm warszawski, a sprytny M. referował na nim w imieniu wojska tylko «zlecenia łagodniejsze i petita». Po uchwaleniu konstytucji o asekuracji żołdu i podatków 31 XII 1613 M. opuścił Warszawę. W czasie koła wojskowego we Lwowie pełnił z ramienia swego pułku obowiązki deputata wojskowego przy komisji sejmowej ustalającej wysokość żołdu.
Po otrzymaniu zapłaty i spaleniu 8 IV 1614 aktu konfederacji powrócił do Serwecza. Dn. 14 X 1614 podzielił spadek z braćmi Janem, podsędkiem pińskim, i Gabrielem; ze względu na matkę ustąpił wygórowanym żądaniom najstarszego brata i zadowolił się Serweczem z folwarkiem Skorowo. Dn. 23 II 1615 obrany został na sejmiku nowogródzkim na jednego z sześciu posłów na wileński zjazd główny, nie potrafił przeprowadzić zaleceń instrukcji swego sejmiku nakazującej zatrzymanie poborów do dyspozycji sejmiku. Wstąpił następnie na służbę do Jana Alberta Radziwiłła, ordynata kleckiego, i towarzyszył mu w jego podróżach, a potem służył synom Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła «Sierotki», zaś w lutym 1616 został sługą rękodajnym Zygmunta Karola Radziwiłła, kawalera maltańskiego, porzucił ją jednak po upływie półrocza. W lutym 1617 obrany został na sejmiku gromnicznym deputatem nowogródzkim na Trybunał Główny W. Ks. Lit., w kwietniu t. r. zasiadał na sądach w Wilnie, a w sierpniu t. r. w Mińsku. Dn. 18 VII 1619 obrany został czwartym elektem (kandydatem) woj. nowogródzkiego na urząd podsędkowski. Dn. 18 VIII t. r. został sługą rękodajnym Krzysztofa Radziwiłła, hetmana polnego lit. Towarzyszył mu na sejmie w Warszawie, do której przybył 14 XI 1620. Z Warszawy wysłał go Krzysztof Radziwiłł na Wołyń, powierzywszy mu zajechanie Dubna po wygaśnięciu Ostrogskich, został jednak uprzedzony przez innych spadkobierców, którzy je wcześniej opanowali. W maju 1621 stawał na popisie wojskowym w Nowogródku. U schyłku lipca t. r. uczestniczył w sejmiku przedsejmowym, krytykował sejm sierpniowy.
Pod wpływem teścia, Pawła Piaseckiego, krewnego Sapiehów i ich klienta, porzucił służbę u Radziwiłłów i przed czerwcem 1628 otrzymał z rąk Mikołaja Krzysztofa Sapiehy, woj. nowogródzkiego, urząd pisarza grodzkiego nowogródzkiego. Pisarzem grodzkim był jeszcze w czasie swej bytności na elekcji króla Władysława IV w r. 1632, ale wkrótce został podwojewodzim nowogródzkim. Był nim M. zapewne do śmierci swego mocodawcy Sapiehy zmarłego w lutym 1638. M. zmarł ok. r. 1640. Żonaty (po r. 1621) z Piasecką, nie znaną z imienia, pozostawił dzieci: syna Bogusława Kazimierza (zob.) oraz córkę Teresę, żonę Dominika Czyża, skarbnika wileńskiego, a następnie zapewne Protasowicza. Wdowa po M-u już w r. 1643 była żoną Jana Krzysztofa Oszczeklińskiego (zm. 21 IX 1647), a następnie Albrychta Bogusława Mierzejewskiego, podczaszego lidzkiego. W l. 1625–40 M. zajął się pisaniem pamiętnika, który objął okres od ok. r. 1580 do r. 1621. Dokładnie urywa się on na notatce o przygotowaniach do wojny tureckiej t. r. Pamiętnik ten powstał w oparciu o niezachowane zapiski diariuszowe prowadzone na bieżąco i dzięki temu posiada on dużą wartość źródłową. Krótkie zapiski diariuszowe przeplatają się w pamiętniku z długimi opowieściami przekazanymi w stylu gawędziarskim. Szczególnie cenne są te partie pamiętnika, w których M. przedstawił wyprawy moskiewskie i dokonał szczegółowej konfrontacji dwóch światów – polskiego i rosyjskiego, pamiętając zawsze o tym, że jest żołnierzem i szlachcicem. Dziełko M-a zalicza się do «klasyki» pamiętnikarskiej XVII w. ze względu na wysokie walory literackie. Pamiętnik M-a został wydany krytycznie w r. 1961 przez Alojzego Sajkowskiego: Pamiętniki Samuela i Bogusława Maskiewiczów (Wr.).
Nowy Korbut (Pism. staropolskie), II; W. Enc. Ilustr.; Kojałowicz W. W., Herbarz rycerstwa W. X. Litewskiego tak zwany Compendium, „Herold Pol.” 1897 s. 117; Uruski, X 254, 262; Wittyg W., Dziadulewicz S., Nieznana Szlachta polska i jej herby, Kr. 1908 s. 197; – Chlebowski B., Pamiętniki husarza z pierwszych lat XVII w. (S. Maskiewicz), „Ateneum” 1883 t. 2 (przedruk: Pisma, W. 1912 III); Darowski A. Weryha, Pan S. Maszkiewicz. Cz. 1, Bruksela 1863; Hernas C., Barok, W. 1973 s. 129–33; Krzyżanowski J., Historia literatury, W. 1956 s. 274; – Akty Vil. Archeogr. Kom., XXXIII 388; Archeografičeskij sbornik dokumentov otnosjaščichsja k istorii severo-zapadnoj Rusi, Vilna 1867 III 99–102; Jewłaszewski T., Pamiętniki, W. 1860 s. 57–8; Russkaja Istoričeskaja Biblioteka, t. 33 col. 816, 829, 834; Zbiór dawnych dyplomów i aktów miast mińskiej guberni, Mińsk 1848 nr 127 s. 270–5.
Tadeusz Wasilewski