Oskierka Samuel h. Murdelio odmienny (ok. 1600 – ok. 1675), pułkownik wojska litewskiego i sędzia ziemski mozyrski. Był synem Piotra, pisarza ziemskiego mozyrskiego, dziedzicem Czeliszczewicz w pow. mozyrskim. Karierę rozpoczął w wojsku w czasie wojen z Moskwą zakończonych w r. 1619 rozejmem dywilińskim. Wziął następnie udział w wyprawie chocimskiej 1621 r. i wojnie ze Szwedami w Inflantach lub Prusach Królewskich. Od Zygmunta III otrzymał urząd pisarza ziemskiego mozyrskiego, a w r. 1632 podpisał elekcję króla Władysława IV. W r. 1633 otrzymał od niego wójtostwo miasta Mozyrza, a w kwietniu 1638 podsędkostwo mozyrskie. Był już wówczas ożeniony z Audencją Maksymowiczówną-Łomską, (córką Romana i Heleny Filipowiczówny), która wniosła mu sumę zastawną zabezpieczoną na części dóbr Kopyś w pow. orszańskim, i z tego tytułu otrzymał 21 VII 1641 od ks. Bogusława Radziwiłła prawo dożywotnie na folwark Szapszyn, należący do tych dóbr. Prowadził w tych latach długi proces z Krzysztofem Stroiłowskim o dobra Łupicze w pow. mozyrskim.
Po wybuchu powstania kozackiego, w l. 1649 i 1651 O. wziął udział w wyprawach Janusza Radziwiłła przeciwko Kozakom. Na początku wyprawy 1651 r., wiosną t. r. wysłał go Janusz Radziwiłł z Bobrujska do Mohylowa, Szkłowa i Kopysi po żywność i kilkadziesiąt bajdaków. Dn. 29 IX t. r. wziął udział w ataku na tabor kozacki pod Białą Cerkwią. W r. 1653 (po 4 IV) otrzymał od króla Jana Kazimierza urząd sędziego ziemskiego mozyrskiego. Po wybuchu wojny polsko-rosyjskiej gromadził pod swym dowództwem pospolite ruszenie szlacheckie i ochotników, uzbrajając nawet chłopów w piszczele. Oddziały mu podległe liczyły u schyłku 1654 r. – wg informacji dostarczanych przeciwnikowi i wyolbrzymiających ich liczebność – ok. 4000 ludzi. Składały się na nie dwie konne chorągwie szlacheckie, siedem chorągwi tatarskich, chorągiew dragońska, konna i piesza chorągiew ochotników oraz cztery chorągwie piechoty węgierskiej. W pułku O-i znajdował się Konstanty Pokłoński, obiecujący skłonić załogę Nowego Bychowa do porzucenia służby u cara i powrotu za jego przykładem na stronę polską. Radziwiłł wysłał wobec tego O-ę z jego pułkiem pod Nowy Bychów. O. zjawił się tam 28 XII 1654, a 31 XII t. r. przybyło pod Nowy Bychów dalszych 5 chorągwi oddanych przez Janusza Radziwiłła pod rozkazy O-i. Decyzja hetmana o powierzeniu mu funkcji pułkownikowskiej wywołała oburzenie w środowisku zaciężnych, zawodowych żołnierzy, gdyż O. nie był nawet towarzyszem chorągwi zaciężnej, lecz jedynie dowódcą miejscowego pospolitego ruszenia. Po zajęciu w l. 1654 i 1655 wschodniej i południowej Białorusi przez wojska rosyjskie i kozackie O. pozostał wierny królowi Janowi Kazimierzowi, który później wynagrodził go licznymi nadaniami po «zdrajcach». W pierwszych latach «potopu» szwedzkiego dowodził nadal kilku chorągwiami jazdy i piechoty, które na przełomie 1655 i 1656 r. podporządkował rozkazom Pawła Sapiehy, woj. witebskiego, dowodzącego na polecenie króla oddziałami, które nie przeszły na stronę szwedzką. Zgłosił jednocześnie akces do konfederacji tyszowieckiej, lub może dopiero do łańcuckiej, nie opuszczał jednak woj. nowogródzkiego. W porozumieniu z Pawłem Sapiehą próbował w lutym 1656 skłonić radziwiłłowski garnizon w Słucku do przejścia na stronę Jana Kazimierza i pokonał w czasie potyczki dwie należące do niego chorągwie, po czym ściął wziętych jako jeńców obu rotmistrzów i porucznika. W początkach kwietnia (przed 6 IV) O. zdobył zamek Mir w woj. nowogródzkim dzięki przejściu na jego stronę kilku żołnierzy radziwiłłowskich z oddziałów garnizonu słuckiego, które na rozkaz Bogusława Radziwiłła opanowały uprzednio Mir, a 5 XII 1655 zawładnęły także zamkiem nieświeskim. O. odzyskał dla króla Jana Kazimierza jeszcze w kwietniu 1656 (przed 27 IV) zamek w Nieświeżu, skłoniwszy administratora księstwa nieświeskiego Jerzego Gutta Zagórskiego i część załogi do zabójstwa kapitana Jakuba Robaka, komendanta Nieświeża z ramienia Bogusława Radziwiłła.
Po wyzwoleniu Mira i Nieświeża O., jako głośny już specjalista od zdobywania twierdz przy pomocy układów lub podstępu, wyruszył ze swym pułkiem na Podlasie i ok. 8 V 1656 obległ przy pomocy pospolitego ruszenia szlachty podlaskiej, wiskiej i łomżyńskiej zamek i miasto Tykocin. Po dziewięciu lub dziesięciu tygodniach bezowocnego oblegania lub raczej blokady twierdzy przybył na jej odsiecz 13 VII 1656 Bogusław Radziwiłł na czele własnych oddziałów i sił szwedzkich dowodzonych przez generala R. Douglasa. O. stojący wówczas na czele 2 000 zawodowych żołnierzy i pospolitego ruszenia szlacheckiego (o liczbie nieokreślonej) nie dał się wprawdzie zaskoczyć, lecz mimo tego poniósł w odwrocie dość duże straty. Pułk jego wycofał się do starostwa brańskiego będącego w posiadaniu Bogusława Radziwiłła, które O. złupił 18 i 19 VII t. r., nie oszczędzając czeladzi i dworu zarządcy dóbr starostwa Jana Chrapowickiego w Bujnowie pod Brańskiem, po czym 28 VII t. r. przeniósł się do pobliskiego Orla, jednej z posiadłości zmarłego Janusza Radziwiłła nadanych wojsku litewskiemu. Po bitwie warszawskiej stacjonował O. w Jędrzejowie i w Broku na Mazowszu, blokując garnizon szwedzki w Pułtusku. W działaniach tych wspierali go Tatarzy, docierający swymi zagonami aż do Pułtuska. Na przełomie września i października t. r. połączył się O. z dywizją Wincentego Gosiewskiego, maszerującą na Prusy Książęce, i 8 X t. r. wziął udział w bitwie pod Prostkami, w której otrzymał postrzał w nogę.
Od 22 III 1657 O. stacjonował ze swym pułkiem w Białej Radziwiłłowskiej i zaopatrywał Nieśwież w żywność i materiały wojenne. Na przełomie 1657/8 r. zaopatrywał w podobny sposób Bychów Stary i szachował oblegające go oddziały rosyjskie i kozackie. W wyniku intryg wrogiego O-ce hetmana Pawła Sapiehy, oskarżającego go nawet o zdradę, król Jan Kazimierz zlecił odprowadzenie następnych 500 podwód z żywnością nie O-ce, lecz Mikołajowi Judyckiemu, który jednak nie wywiązał się z tego zadania. O. wycofał się wówczas z granic W. Ks. Lit. i połączył swój pułk z dywizją Jerzego Lubomirskiego. Zdobył na Szwedach Nowe Miasto Lubawskie pod Brodnicą, w którym stacjonował w marcu 1658 jego pułk. W czasie konwokacji warszawskiej 1658 r., a także na przyjęciu u Lubomirskiego występował jako zwolennik przekazania władzy nad wojskiem litewskim Bogusławowi Radziwiłłowi. Wysłany następnie przez króla do dywizji hetmana polnego Wincentego Gosiewskiego, zamierzał zwinąć po klęsce pod Werkami (nie wiemy, czy 21 X 1658 wziął udział w tej bitwie) w Janiszkach swoją chorągiew, aby powrócić do domu, zapewne do Czeliszczewicz, «na swoje popieliska». W październiku lub listopadzie 1658 stanął jednak wspólnie z Iwanem Nieczajem na czele wyprawy przeciwko oddziałowi rosyjskiemu stacjonującemu w Błechowiczach nad Restą, gdzie poniósł klęskę. W marcu 1659 przebywał na rozkaz hetmana Sapiehy w Bobrujsku, strzegąc dróg prowadzących w głąb kraju i nadal wspierając Iwana Nieczaja, wspólnie z którym wyruszył z odsieczą Mścisławowi; został jednak 21 III t. r. rozbity i utracił całą niemal piechotę. Pułk jego obejmował wówczas 1 000 ludzi, na których składało się 200 husarzy i po dwie chorągwie piechoty węgierskiej, piechoty niemieckiej i dragonii. W lipcu t. r. wycofał się pod Słuck pod naciskiem oddziału S. I. Zmiejewa liczącego 4 500 ludzi. Po podjęciu przez Rosjan 24 V 1659 oblężenia Starego Bychowa, bronionego przez Iwana Nieczaja, O. – wsparty pułkiem Jana Sosnowskiego, kaszt. połockiego, i oddziałem Butkiewicza – przygotowywał odsiecz dla oblężonej twierdzy, a po jej upadku (13/14 XII 1659) wycofał się, już w trakcie zimowej ofensywy kniazia I. A. Chowańskiego, na Polesie pod Pińsk.
W początkach 1660 r. opanował O., wspólnie z Dionizym Muraszką, Dawidgródek, w lutym t. r. rozbił jakoby aż 3 000 Kozaków pod Żubarewiczami w pobliżu Hłuska, a wkrótce potem sam, rozbity pod Turowem, wycofał się z Polesia do woj. nowogródzkiego. W marcu t. r. stał pod Nieświeżem, zaopatrywał ten zamek w żywność i proch i ewakuował szlachtę z rodzinami z zajętego przez Rosjan Nowogródka do zamku nieświeskiego. Oddział jego, liczący jakoby aż 2 500 żołnierzy, przecinał rosyjskie linie komunikacyjne zaopatrujące armię Chowańskiego, który 23 III t. r. rozpoczął oblężenie Lachowicz. O. wycofał się wówczas pod Słuck, dn. 4 IV stał pod Romanowem i od kwietnia aż do czerwca, wspólnie z podporządkowanymi mu Dionizym Muraszką i Staniszewskim, dowódcami ochotników, gnębił podjazdami armię Chowańskiego. W pierwszych dniach czerwca Zmiejew rozbił i rozproszył na krótko grupę O-i, który krotce potem zebrał ponownie swe oddziały i wznowił wojnę szarpaną, którą kontynuował aż do bitwy pod Połonką (28 VI 1660). W czasie marszu Chowańskiego pod Połonkę podszedł pod same Lachowicze. Po bitwie osłaniał od południa marsz Czarnieckiego i Sapiehy ku Borysowowi i Mohylewowi do czasu niefortunnej dla siebie potyczki z płkiem kozackim Gorskim, który rozbił połączone pułki O-i i Muraszki i zdobył ich tabor. Po odejściu w początkach września t. r. Pawła Sapiehy spod Mohylewa naprzeciw armii kniazia J. A. Dołgorukiego nad rzekę Basię pozostał z Muraszką, jakoby na czele 12 chorągwi kozackich i 600 piechoty i dragonów pod Mohylewem w celu blokady miasta, lecz następnie Sapieha odwołał go spod Mohylewa i wzmocnił jego pułkiem oddział Samuela Kmicica obserwujący ruchy armii północnej Chowańskiego. Dowodzony przez Kmicica i O-ę podjazd dotarł pod Łukomlę i rozłożył się obozem we wsi Korejewicze pod Czereją. Dn. 22 X 1660 przybył do Czerei sam Chowański i stanął w niej obozem, a oddziały jego ścigały podjazd Kmicica i O-i na przestrzeni 15 wiorst. Z obozu czerejskiego wysłał Chowański silny oddział złożony z dwóch regimentów rajtarskich, dowodzonych przez J. Bilsa i A. Daniłowa, i pięciu sotni strzelców do Tołoczyna, do którego wtargnęli o świcie 27 X i rozgromili oddział Kmicica i O-i, przy czym zginęło 600 ludzi, a 150 dostało się do niewoli. W czasie trwania pogoni, po przebyciu 18 wiorst, nadciągnął Czarniecki (wzywany jeszcze z Tołoczyna przez Kmicica), przeprawił się przez rzekę Druć, pokonał oddział rosyjski i zmusił go do odwrotu, schwytawszy 300 jeńców. O. wziął następnie udział w pogoni za Chowańskim, uczestnicząc pod dowództwem Kmicica w walkach o jego obóz czerejski 22 X, a także w walkach pod Łukomlą 22 X, pod Czasznikami 30 X i wreszcie nad rzeką Sują o ok. 26 km od samego Połocka, do którego schronił się Chowański. Kmicic i O. blokowali następnie Połock na czele 2000 ludzi, a 5 XII t. r. przeprawili się przez Dźwinę, wyruszając aż na Newel i Zawołoki, aby na rozkaz Czarnieckiego przeciąć drogę Chowańskiemu, który miał – wg nieścisłych informacji, jakie otrzymali Polacy – udać się na wezwanie cara do Moskwy. Po fiasku tej wyprawy wyruszyli obaj pod pobliskie Jezierzyszcza.
W latach następnych O. osłaniał od południa W. Ks. Lit. przed najazdami Kozaków zadnieprzańskich i tłumił ruchy chłopskie. Schwytał i skazał na śmierć Kurana, który w r. 1660 zdobył Pińsk. W początkach 1661 r. chorągwie kozacka i dragońska O-i strzegły przejść na szlaku prowadzącym w głąb Białorusi od strony Bobrujska, skąd w maju t. r. ustąpiły do Hłuska pod naporem Rosjan i Kozaków. Z Hłuska udał się O. pod Mozyrz, lecz miał zbyt słabe siły, aby skutecznie bronić przejść od strony Mozyrza. Dopiero na przełomie sierpnia i września 1661 O. rozbił oddział kozacki pułkownika Dubowicza, liczący 500 ludzi, w czasie jego marszu z Czernihowa do Zahala i wziął dowódcę oraz setnika Połowkę do niewoli. Ok. 31 I 1662 obrano go na sejmiku mozyrskim na posła na sejm zwołany na 20 II 1662 do Warszawy. W maju t. r. blokował załogę rosyjską w Starym Bychowie i stoczył, wspólnie z Surynem i Morawskim, zwycięską potyczkę pod Czausami, rozbijając oddział rosyjski mający wzmocnić załogę Bychowa. Na straży pow. mozyrskiego stał do lata 1662, po czym odebrano mu dowództwo i na początku 1663 r. był już w Wilnie. Chorował poważnie w początkach 1664 r. i spodziewano się jego zgonu. Nominalnie dowodził jednak swym pułkiem i jeszcze 2 IV 1665 pobrał ze Słucka proch i ołów. Pułkiem jego dowodził jednak w jego zastępstwie porucznik Pomorski, który stoczył w lipcu 1665 potyczkę z Kozakami pod Petrykowem. W pierwszych dniach sierpnia t. r. przybył O. do Słucka, aby wysłać rozkaz wymarszu swego pułku do Turowa, po czym udał się do swych posiadłości pod Nieśwież, oczekując na dalsze rozkazy hetmana Sapiehy. Zapewne po ich otrzymaniu wyruszył osobiście na Turów w ślad za pułkiem i stłumił tam bunt chłopski. T. r. (przed 18 IV) obrano O-ego na deputata na Trybunał Lit., na który odjechał w maju 1666. W pierwszych dniach stycznia 1667 wyruszył, wraz z Aleksandrem Judyckim, star. jaswojńskim, na Wołyń w pościgu za zagonem tatarskim. W lutym t. r. poparł zgłoszoną przez Bogusława Radziwiłła kandydaturę Szczęsnego (?) Morsztyna na posła pow. mozyrskiego i pisał w tej sprawie do szlachty mozyrskiej, zgromadzonej na sejmiku w Lachowiczach.
O. zgromadził znaczne dobra, głównie lenne, w pow. mozyrskim, zagarniał również majętności tatarskie i odmawiał pełnienia z nich powinności wojskowych obowiązujących Tatarów (1653). W r. 1671 ufundował w Słucku klasztor Benedyktynów.
Zmarł ok. r. 1675. Z małżeństwa z Audencją Maksymowiczówną-Łomską, która go przeżyła, nie zostawił potomstwa. Dobra dziedziczne O-i, do których należały Czeliszczewicze, objęli zapewne dwaj synowie jego brata stryjecznego Szymona: Michał, podsędek mozyrski, i Jerzy, stolnik mozyrski.
Współcześnie z O-ą żył inny rotmistrz wojska litewskiego, również Oskierka, może jego brat stryjeczny Hrehory, walczący na czele swej chorągwi w Kurlandii w dywizji lewego skrzydła wojska litewskiego, ścięty 8 VII 1660 pod Wilnem, zapewne za rozboje lub próbę buntu.
O. występuje epizodycznie w „Potopie” Henryka Sienkiewicza, który przedstawił go zgodnie z rzeczywistością historyczną jako stronnika króla Jana Kazimierza, a nieściśle jako uczestnika konfederacji wierzbołowskiej, walczącego z Januszem Radziwiłłem.
Kojałowicz, Compendium, s. 174–5; Niesiecki; Żychliński, XIX 90–1; Elektorowie, s. 157; – Kotłubaj E., Życie Janusza Radziwiłła, Wil.–Witebsk 1857; Kurczewski J., Biskupstwo wileńskie, Wil. 1912 s. 473; Ochman S., Sejmy lat 1661–1662. Przegrana batalia o reformę ustroju Rzeczypospolitej, Wr. 1977 s. 260; Rachuba A., Paweł Sapieha wobec Szwecji i Jana Kazimierza (IX 1655 – II 1656). Przyczynek do postawy magnaterii w okresie „potopu”, „Acta Baltico-Slavica” T. 11: 1977 s. 97; Seredyka J., Niepospolite dzieje Maximowiczów-Łomskich w końcu XVI i w pierwszej połowie XVII wieku, „Sobótka” R. 30: 1975 s. 216, 218–19; – Akty Juž. i Zap. Rossii, XIV col. 467, 470–2, 482–3, 496, 730; Akty Moskovskogo Gosudarstva, S. Pet. 1894–1901 II s. 521 nr 859, s. 657 nr 112, III 163–71, 194–8, 200–7; Chrapowicki J. A., Diariusz, Cz. I: 1656–1664, Wyd. T. Wasilewski, Cz. 1, W. 1978; Des Noyers P., Lettres… pour servir à l’histoire de Pologne et de Suède de 1655 à 1659, Berlin 1859 s. 166; Istoriko-Juridičeskie Materiały…, Witebsk 1894 XXIV 446, XXV 296; Lettow Vorbek M., Skarbnica pamięci, Wr. 1968 s. 284; Pamiętniki historyczne, Wyd. M. Baliński, Wil. 1859 s. 103; Poczobut-Odlanicki J. W., Pamiętniki (1640–1684), Wyd. L. Potocki, J. I. Kraszewski, W. 1877; Radziwiłł B., Autobiografia, Wyd. T. Wasilewski, W. 1979 s. 55, 61, 63, 79, 172, 282, 287; – AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. V nr 1542, 1867, 3089, 5569, 6865, 10718, 11013, 11557, 12561, Dz. XI nr 40, Dz. XXIII teka 27 plik 7 (sprawy kopyskie), Metryka Lit. Księga Zapisów t. 106 k. 348, t. 113 k. 134, t. 131 k. 848, Księga Sądowa t. 105 k. 61, 467 (wg Sumariusza, t. VIII k. 38, 180v., 205, 210v., t. IX k. 214), Mikrofilmy z Archiwum Królewskiego w Sztokholmie (korespondencja Karola X Gustawa, szpula 40); B. Czart.: rkp. 1352 s. 235 (Kojałowicz, Nomenclator); B. Soltykova-Ščedrina w Leningradzie: rkp. 3679/1 k. 39; Centr. Gosud. Arch. Davnych Aktov v Moskve: fond 389, Księga Zapisów Metryki Lit. 127 k. 463.
Tadeusz Wasilewski