Suchodoletz (Suchodolski, von Suchodoletz, Suchodolec) Samuel, h. Janina (1648 lub 1649–1727), inżynier, kartograf w służbie pruskiej.
Ur. prawdopodobnie w Lubelskiem, być może w Siedliskach, był synem Mikołaja Suchodolskiego (zob.) i Jadwigi z Rupniowskich.
W r. 1658 wraz z macochą Aleksandrą Suchodolską z Przypkowskich oraz rodziną Samuela Przypkowskiego przeniósł się S. do dóbr koniuszego lit. Bogusława Radziwiłła w okolicach Białegostoku. W l. 1660–2 przebywał prawdopodobnie z macochą i synową Przypkowskiego (żoną jego syna Macieja) w dzierżawionym przez niego radziwiłłowskim Sobolewie. Gdy Radziwiłł zmuszony był usunąć arian ze swych dóbr, Suchodolscy i Przypkowscy wyemigrowali w 1. poł. r. 1662 do Prus Książęcych, prawdopodobnie do Kotła (Kesseldorf). T.r., zapewne za protekcją Przypkowskiego, S. został oddany do służby wojskowej u elektora brandenburskiego Fryderyka Wilhelma, prawdopodobnie do szkoły wojskowej inżynierów fortecznych. Później zapewne służył w korpusie inżynierii, a od r. 1672 w Kwatermistrzostwie Sztabu Generalnego. T.r. wykonał sześć rysunków architektonicznych miasta i zamku Poczdam. W r. 1675 przeszedł do służby cywilnej, a 8 XI 1679 został mianowany książęcym inżynierem i geometrą na Brandenburgię i Prusy, objął też po zmarłym w r. 1678 Józefie Narońskim stanowisko nadw. kartografa elektorskiego. Już wcześniej posiadał tytuł architekta.
W l. 1679–83 wykonał S. zdjęcie topograficzne części Brandenburgii (obwody Poczdam, Saarmund i dobra Capput) w skali 1:12500. Zachowały się 3 kopie tych map. Nieco później powstał atlas 41 map w skali 1:10000 Ichnographia oder Eigentlicher Grundriss der Churfürstlichen Herrschaft Potsdam…, podpisany Samuel de Suchodoletz Eques Polonus. Ofiarowany przez S-a elektorowi w r. 1685, został przez historyków uznany za «najlepszy i najpiękniejszy produkt „małej” kartografii XVII w.» (K. Buczek). Rozkazem z 8 VII 1682 został S. skierowany do Prus Wschodnich, z pensją 500 talarów rocznie; przeniósł się tam ostatecznie latem 1683. Jesienią t.r. otrzymał tytuł kamerjunkra. Jego głównym zadaniem była kontynuacja prac Narońskiego, czyli dokończenie kartowania powiatów w zachodniej części Prus Wschodnich. Do r. 1688 skartował 5 powiatów, a do r. 1701 pozostałych 12. W pracy tej natrafił na wiele trudności, przede wszystkim na opór szlachty pruskiej, która wszelkie pomiary swych dóbr traktowała jako zamach na przywileje stanowe. Dekretem elektora Fryderyka III z 15 VIII 1697 otrzymał 16 włók ziemi w Starej Różance (Alt-Rosenthal) pod Rastemborkiem (obecnie Kętrzyn), z dożywociem dla żony i dzieci, z prawem małych polowań i wolnego rybołówstwa, z budulcem oraz ze zwolnieniem z podatków na 10 lat. Na początku r. 1701 przystąpił S. do opracowywania mapy wojskowej Prus („Kriegskarte des jetzigen Königreichs Preussen”) na podstawie zdjęć Narońskiego oraz własnych. Jej pierwsza, robocza redakcja (w skali 1:134 000) znana jest z rysunku (1704) syna S-a, Jana Władysława, pomagającego mu w pracach. Do l. 1713–14 wykonał S. kilka map poszczególnych odcinków granicy Prus m.in. Exacte Delineation der General-Landes-Grentzen der Sechs Oberlandischen Ämbter in dem Königreich Preussen, wie dieselbe mit dem Bischoffthum-Culm- und Polnischer Ämbter an der Weyssel Strohm 24 Meil grentzen (1:50000), Exacte Delineation der General-Landes-Grenze der 4 Oberlandischen Ämbter mit der Polnischen Marienburgschen Woywodschafft, [dem] Elbingschen Territorio und Bischoffthum Ermelandt (1:50000) oraz General Delineation aller streitigen Grentzen und Örter umb das ganze Königreich Preussen (1:480000), a także mapę wybrzeża morskiego od Gdańska do Połągi Exacte Delineation und Description des ganzen samlandischen Seestrandes und an desselben Dantziger Grentze auf der Frischen Nehrung […] bis an die Sameytische Grentze Polangische Starostey (1:50000).
W r. 1713 doszło do zatargu między S-em a naczelnym inżynierem i dyrektorem mierniczym Johnem von Collas. S., od r. 1679 piastujący stanowisko inżyniera dla Brandenburgii i Prus, opłacany z Generalnej Kasy Wojskowej, nie chciał uznać go za swojego przełożonego. Von Collas donosił władzom o nieudolności S-a i zawyżał jego wiek o ok. 20 lat. W r. 1713 znalazł się S. w grupie budowniczych i mierniczych zwolnionych z obowiązków w wyniku oszczędności wprowadzanych przez nowego króla pruskiego Fryderyka Wilhelma I. W r. 1714 von Collas zastąpił S-a w kierowaniu pracami nad wojskową mapą Prus. Jednak dopiero 3 III 1718 otrzymał S., z powodu wieku, ostateczną dymisję wraz z miesięcznym wynagrodzeniem 10 talarów za dawne zasługi. W l.n. przebywał w swoich dobrach w Starej Różance oraz dość często w Rudówce (Rudowken) u Morsztynów. W pismach do króla Fryderyka Wilhelma I żalił się na swoje położenie, narzekał na nadmierne obciążenie dóbr podatkami i proponował swe usługi; przesyłał też wykonywane przez siebie drobne podarunki: fajki, tabakierki. Od króla otrzymywał zlecenia na pojedyncze mapy i rysunki; ostatnie takie zamówienie pochodzi z 24 VI 1723, natomiast ostatni znany list-podanie S-a datowany jest w Rudówce 8 XI t.r.
S. był wybitnie uzdolniony plastycznie, o czym świadczą jego rysunki architektoniczne i ozdobniki na mapach, a także rysowane przez niego drzewa genealogiczne książąt niemieckich i królów polskich. Tablica genealogiczna królów polskich (z r. 1697) miała ponad 3 m˛ powierzchni i zawierała 900 tarcz i kartuszy z imionami i datami. Królowi pruskiemu Fryderykowi I proponował S. w r. 1704, aby przygotowywaną mapę wojskową Prus ozdobił widokami miast, zamków i twierdz. S. wykonał dla władców Prus ok. 300 prac, w tym wiele map i planów hydrograficznych oraz projekt kanału żeglugowego łączącego jezioro Śniardwy z Jeziorem Niegocińskim i dalej z Pregołą. Żadna z tych prac nie była opublikowana głównie z powodu nadania im tajnego charakteru. Część z nich zachowała się w zbiorach Staatsbibliothek w Berlinie. S. uchodzi za «najwybitniejszego kartografa tamtych czasów» (J. Szeliga) i «twórcę topografii wojskowej Prus» (A. Abendroth wg B. Olszewicza). Można przypuszczać, że S. używał języka polskiego, którym najpewniej posługiwano się na co dzień w rodzinie. Być może zachował wyznanie ariańskie; wskazują na to jego stałe kontakty ze Zbigniewem Morsztynem i jego rodziną, a także jego małżeństwo. S. zmarł 22 II 1727 w Starej Różance lub Rudówce. Możliwe, że został pochowany w Kosinowie (Andreaswalde) na cmentarzu ariańskim tzw. Ariańskiej Górze.
S. ożenił się w r. 1682 lub 1683 z Elżbietą (Konstancją?) z Biberstein-Kazimierskich (1658 – po 1727), córką Władysława, wdową po związanym z Radziwiłłami Aleksandrze Konarskim h. Gryf (ślub w styczniu 1678, zm. w maju t.r.). Pozostawił trzech synów: Jana Władysława (zob.), Fryderyka Samuela, który w r. 1712 studiował na uniw. w Królewcu, a 10 VIII 1716 immatrykulował się na uniw. we Frankfurcie nad Odrą, później gospodarował w Starej Różance, oraz Stefana Tobiasza (1695–1762), inżyniera, który pracował w Prusach i na Litwie przy budowie młynów, a w r. 1727 wycofał się ze służby ze względów zdrowotnych. Prawdopodobnie córką S-a była Teofila Faustyna, zamężna za Andrzejem Krzysztofem Morsztynem, wychowankiem Zbigniewa i jego następcą w Rudówce; wyjaśniałoby to częste i długie pobyty S-a tamże. Być może wnukami S-a byli studiujący w Królewcu Fryderyk Suchodoletz (w r. 1775) i Johan Gotlieb Suchodoletz (w r. 1776). Potomkowie S-a, z czasem zupełnie zniemczeni, mieszkali w Prusach Wschodnich do r. 1944.
Altpreuss. Biogr., II (bibliogr.); Boniecki, XI (Konarscy); Hist. Nauki Pol., VI; Olszewicz B., Wykaz polskich pracowników na polu kartografii, Studia i Mater. z Dziej. Nauki Pol., S. C., W. 1961 z. 4; Oracki, Słown. Warmii; Oracki, Słown. Warmii, Prus Ks., II (bibliogr.); PSB (Morsztyn Zbigniew, Naroński Józef); – Buczek K., Dzieje kartografii polskiej od XV do XVIII w., Wr. 1963; tenże, Prace kartografów pruskich w Polsce za czasów króla Stanisława Augusta, Kr. 1935; Friedländer E., Beiträge zur Geschichte der Landesaufnahme in Brandenburg unter dem Grossem Kurfürsten und Friedrich III, „Hohenzollern-Jb.” R. 4: 1900 s. 341–59; Hanke M., Geschichte der amtlichen Kartographie Brandenburg-Preussen bis zum Angang der Friderizianischen Zeit, „Geographische Abhandlungen begründet von A. Penck”, Reihe 3, H. 7: 1935 s. 72–4, 80, 91–4; Jäger E., Prussia-Karten 1542–1810, Weiseenhorn 1982; Liebfeld A., Polacy na szlakach techniki, W. 1966 s. 233; Merczyng H., Ostateczny koniec arian polskich, „Przegl. Hist.” R. 7: 1908 z. 1 s. 87–8; Morelowski M., Rysunki architektoniczne Samuela Suchodolca z roku 1672, w: Księga ku czci Władysława Podlachy, Rozpr. Kom. Hist. Sztuki Wrocł. Tow. Nauk. T. 1: 1957 s. 161–70, 259–62; Olszewicz B., Kartografia polska XVII w., „Pol. Przegl. Kartogr.” R. 9: 1931 s. 132–4 (bibliogr.); tenże, Polska kartografia wojskowa, W. 1921 s. 21; Pelc J., Zbigniew Morsztyn arianin i poeta, „Studia Staropol.” R. 16: 1966 s. 237–8, 327, 376; Przypkowski T., Zainteresowania matematyczno-astronomiczne braci polskich, w: Studia nad arianizmem, W. 1959 s. 416–17; Roedder H., Zur Geschichte des Vermessungswesens Preussens, Stuttgart 1908 s. 83–5, 91, 132–7; Sembrzycki J., Die polnischen Reformirten und Unitarier in Preussen, „Altpreuss. Monatsschr.” R. 30: 1893 s. 34–5; Sukertowa-Bierawina E., Karty z dziejów Mazur, Olsztyn 1961 s. 38–9; Szeliga J., Analiza dokładności map wybrzeża polskiego z XVII i XVIII w., „Zesz. Geogr. Wyższej Szkoły Pedagog. w Gd.” R. 10: 1968 s. 66–73; tenże, Rozwój kartografii Wybrzeża Gdańskiego do roku 1772, Wr. 1982; Tazbir J., Arianie w Białymstoku i okolicach, Studia i Mater. do Dziej. Miasta Białegostoku T. 1: 1968; tenże, Bracia polscy na wygnaniu, W. 1977.
Adam Krawczyk