Ostroróg Sędziwój h. Nałęcz (ok. 1568–1624), działacz różnowierczy, kasztelan międzyrzecki. Był synem Wacława (zob.) i Katarzyny z Leszczyńskich. Straciwszy wcześnie ojca pozostawał pod opieką wuja Andrzeja Leszczyńskiego, w przyszłości woj. brzeskiego kujawskiego (zob.). Przed r. 1589 studiował w Strasburgu. W r. 1594 ożenił się bogato z Zofią Firlejówną, córką woj. krakowskiego Jana (zob.). Odziedziczył Ostroróg, a po śmierci młodszych braci także Koźminek i był patronem zborów braci czeskich w obu tych miasteczkach. Łożył na odbudowę uszkodzonego przez pożar w r. 1589 kościoła w Ostrorogu, płacił pensję rektorowi szkoły koźmińskiej. W czasie sejmu 1595 r. w Krakowie wystąpił jako świadek ugody między seniorem braci czeskich Szymonem Bogumiłem Turnowskim a superintendentem luterańskim Erazmem Glicznerem. Obecny był na synodzie generalnym w Toruniu w r. 1595, wybrany został do deputacji, która miała przedłożyć królowi zażalenia różnowierców, oraz do komisji rozpatrującej sprawę luterańskiego kaznodziei w Poznaniu Pawła Gerickego, który nie chciał się podporządkować uchwale synodu sandomierskiego z r. 1570. Później usiłował bezskutecznie wprowadzić w życie wyrok synodu składający Gerickego z urzędu. Na zjeździe ewangelików z prawosławnymi w Wilnie w r. 1599 wybrany został na jednego z licznych prowizorów (opiekunów) zborowych. W r. 1604 wszedł w skład komisji królewskiej dla rozstrzygnięcia sporu między miastem Wschową a tamtejszym plebanem. W l. 1609–13 uczestniczył corocznie w tzw. synodach szlacheckich w Poznaniu. W r. 1609 obrano go na seniora świeckiego braci czeskich i t. r. próbował interweniować u biskupa poznańskiego przeciw zakazowi budowy zboru luterańskiego w Międzyrzeczu. W r. 1611 był dyrektorem synodu kalwińskiego w Lublinie i w imieniu zebranych dał odmowną odpowiedź arianom, którzy wysunęli propozycję zjednoczenia z ewangelikami. Składał protesty w urzędzie grodzkim przeciw napadom na zbór braci czeskich w Poznaniu, który stał na jego gruncie, wyjętym spod jurysdykcji miejskiej; odbudował swoim kosztem kościół zniszczony w r. 1614. T.r. sprzedał Koźminek katolikowi, co pociągnęło za sobą likwidację tamtejszego zboru.

W r. 1613 O. został wybrany przez szlachtę do komisji, która miała u boku starosty generalnego strzec bezpieczeństwa dzielnicy zagrożonej przez konfederacje wojskowe. Posłował z sejmiku średzkiego na sejmy w l. 1613 (zwycz.), 1615, 1618, 1619, 1620. Sejm 1611 r. delegował go do komisji dla rokowań z elektorem brandenburskim w sprawie żeglugi na Warcie i Odrze, brał udział w rozmowach z posłami zachodniopomorskimi w Poznaniu i z brandenburskimi w Skwierzynie w r. 1612; uczestniczył w zawieraniu traktatu w Trzebiszewie w r. 1618. Na sejmie zwycz. 1613 r. został powołany do grona komisarzy mających wypłacić żołd wojsku biorącemu udział w wojnie moskiewskiej. Był starostą wschowskim w l. 1616–21. W r. 1622 mianowany został kasztelanem międzyrzeckim.

W Wielkopolsce posiadał O., oprócz wymienionych miasteczek, 18 wsi. W r. 1606 Jan Ostroróg odstąpił mu 7 wsi tenuty stulińskiej w ziemi chełmskiej. Poślubiwszy ok. r. 1617 Katarzynę z Buczackich, wdowę po Andrzeju Potockim, sprzedał część swoich dóbr wielkopolskich i ostatnie lata życia spędził w Małopolsce, pozostając w kontaktach ze zborem kalwińskim w Lublinie. Zmarł między 16 VII a 27 X 1624.

Z pierwszego małżeństwa z Zofią z Firlejów miał O. córkę Barbarę, 1.v. za Janem Potockim, star. tłumackim, 2.v. za Mikołajem Modliszewskim, posłem na sejmy z woj. brzeskiego kujawskiego.

Estreicher; Dworzaczek; – Bidlo, Jednota bratrská, IV; Chojnacka K., Polsko-brandenburski układ o żegludze na Warcie i Odrze, „Roczniki Hist.” T. 38: 1972; Kot S., Le rayonnement de Strasbourg en Pologne, ,,Revue des Études Slaves” T. 27: 1951 s. 197; Łukaszewicz J., Dzieje kościołów wyznania helweckiego w Małej Polsce, P. 1853 s. 269, 366, 367; tenże, Wiadomość historyczna o dysydentach w Poznaniu, P. 1832; Merczyng, Zbory i senatorowie, s. 255; Ochman S., Sejmy z lat 1615–1616, Wr. 1970; Szczotka S., Synody arian polskich, „Reform. w Pol.” T. 7/8: 1936 s. 60; – Akta sejmikowe woj. poznańskiego, I; Elementa ad Fontium Editiones, VI; Reussner N., Anagrammatum libri IX, Jena 1594 s. 246; Vol. leg., III 168; Węgierski A., Libri quatuor Slavoniae reformatae, W. 1973; – AGAD: Metryka Kor. t. 151 k. 6, 7; Arch. Państw. w P.: Grodz. Poznań 32 k. 140, 36 k. 542, 673 k. 251v.; B. Raczyńskiego: rkp. 62 k. 32, 71; Muz. Narod. w Pradze: rkp. IX E 51 f. 169^a, 192^b, 193^a, 200^b, 210^a, 212^b, 229^b, 236^a, 240^a, 249^a.

Jolanta Dworzaczkowa