Sobańska z Potockich, 2.v. Colloredo-Waldsee, Seweryna (po 1794–1871), arystokratka czynna w życiu politycznym i towarzyskim Europy. Była najmłodszą córką Seweryna Potockiego (zob.) oraz Anny Teofili Sapieżanki. Wychowała się z dala od mieszkającego w Rosji ojca, najpierw w Warszawie i Celejowie, przy matce, gorliwej agentce konfederacji targowickiej i rusofilce, potem na dworze Czartoryskich w Puławach.
Ok. r. 1816 S. poślubiła Izydora Sobańskiego (zob.) i osiadła w jego majątku Piątkówka na Podolu rosyjskim. Po rychłych urodzinach syna Artura, na przemian spędzała czas w dobrach męża oraz na podróżach zagranicznych. Odwiedzający S-ą w r. 1818 Julian Ursyn Niemcewicz, przyjaciel jej rodziców, pisał o niej: «rzadkie wdzięki, dowcip i grzeczność zdobią tę młodą osobę; jest to piękny kwiat, porzucony wśród stepów nieludnych; żal bierze pomyśleć, jak listki róży tej upadną, gdy rzadko kto patrzał na sam pączek w rozwinięciu się jego». Niedługo potem małżeństwo S-iej rozpadło się, a ona stała się znana jako bohaterka głośnych romansów. Najpierw we Lwowie «wiele kosztowała» gen. Józefa Kalinowskiego (K. Prek), potem zamieszkała w Paryżu, gdzie w ambasadzie rosyjskiej pracował jej brat, Leon. Szybko weszła w najwyższe kręgi towarzyskie Francji. Poznał ją tam i zachwycił się nią młody Andrzej Edward Koźmian: «ogień tryskał z jej oczu, ogień, który parzył i palił; już nie pierwszej młodości, umiała świeżość swojej urody wybornie zachować i doskonale nią wojować», «niezmiernie żywa, dowcipna, nawet trochę szalona». Wkrótce blisko się zaprzyjaźnili, ale intymne więzi łączyły wówczas S-ą z członkiem dynastii orleańskiej, ks. Ferdynandem de Chartres, młodszym od niej o ok. piętnaście lat. Przed Koźmianem popisywała się pełnymi namiętności listami księcia, pisanymi z podróży do Szkocji pod koniec r. 1829. Gdy w r.n. Ferdynand jako ks. d’Orléans został następcą tronu, usunęła się z Paryża i osiadła w Dreźnie.
Pobyt S-iej w Dreźnie przypadł na czas powstania listopadowego. Pozostając w kontaktach z saksońską Polonią, S. «zacząła czarować dyplomatów tamtejszych i zmieniała swe uczucia polityczne i niejako narodowość stosownie do tej, do jakiej oczarowany przez nią dyplomata należał». Ponieważ najściślejsze związki łączyły ją z ambasadorem rosyjskim A. Schroederem, Polacy uznali ją nie tylko za konfidentkę rosyjską, lecz wręcz za sprawczynię antypolskich poczynań ambasadora. «Odrodna Polka, drezdeńska jędza» (B. Mańkowska) miała donosić Schroederowi o ich przekonaniach i działaniach, przyczyniając się do kompromitacji wielu osób, m.in. gen. Józefa Szymanowskiego, i w konsekwencji do ich przymusowej emigracji. Przed tymi oskarżeniami broniła ją Rozalia Rzewuska, natomiast sama S. całkowicie je lekceważyła. Planowała w tym czasie małżeństwo z Józefem Sobolewskim, synem ministra stanu Król. Pol., Ignacego, ale z nieznanych powodów do niego nie doszło. W ostatni dzień 1831 r. zmarł w Genewie syn S-iej, Artur.
W tym czasie S. poznała dyplomatę austriackiego hr. Franza Colloredo-Waldsee (1799–1859), bliskiego współpracownika kanclerza K. Metternicha, i związała się z nim głębszym uczuciem. Przeniosła się do Wiednia, przemieszkiwała też w wiejskiej rezydencji Metternicha w Czechach, sporo czasu spędzała w Rzymie. Tam właśnie intrygowała przeciw małżeństwu Elizy Branickiej z Zygmuntem Krasińskim i jej siostry Katarzyny z Jerzym Lubomirskim, co wywołało ataki zapiekłej wrogości Krasińskiego. W listach do licznych znajomych przez lata obrzucał ją mniej i bardziej kunsztownymi wyzwiskami («hiena […] obwiązana na pysku ogonem lisim niby maską», «wszeteczna i szpieg», «błocisko»), przypisywał jej poufne stosunki ze «zgrzybialcem», tj. Metternichem, nawet obwiniał o namówienie go do zajęcia Krakowa w r. 1846 i organizował bojkot towarzyski jej osoby. Pomawiał ją także o wspomaganie dyplomaty rosyjskiego D. N. Błudowa podczas jego pertraktacji przedkonkordatowych w Rzymie w t.r. Pod koniec 1846 r. S. nieoczekiwanie spłaciła, za pośrednictwem swych krewnych Sapiehów, długi męża Izydora. Gdy na początku n.r. owdowiała, przyjaciele Krasińskiego sugerowali szyderczo, że powinna się wydać za Adama Gurowskiego, uważanego za symbol zaprzaństwa narodowego.
Tymczasem 27 XI 1847 S. wyszła za hr. Colloredo-Waldsee, pełniącego wówczas funkcję ambasadora austriackiego w Petersburgu, co znów przyjęto w towarzystwie polskim bardzo krytycznie. Z powodu polskiej żony Colloredo-Waldsee zmuszony był opuścić zajmowaną placówkę. Był potem członkiem prezydium parlamentu Rzeszy we Frankfurcie (1848) i posłem w Londynie, gdzie S. mu towarzyszyła. W Wielkiej Brytanii, w przededniu wojny krymskiej, «pani Seweryna» odegrała rolę poufnej i dwuznacznej pośredniczki między Hotelem Lambert a politykami austriackimi i brytyjskimi. Przekazywała Władysławowi Zamoyskiemu szczegóły instrukcji otrzymywanych przez męża z Wiednia. Być może informacje te były specjalnie spreparowane dla ukierunkowania polityki Polaków. Potem mieszkała w Rzymie, dokąd na stanowisko ambasadora został przeniesiony jej mąż (zresztą przy okazji tej nominacji znów atakowany z jej powodu przez rusofilskich Prusaków). S. była damą Krzyża Gwiaździstego (1857) i damą pałacową przy dworze wiedeńskim. Po śmierci drugiego męża (27 X 1859, tuż po nominacji na ambasadora w Zurychu) S. osiadła w Wiesbaden, gdzie prowadziła salon, z rzadka odwiedzany przez Polaków. W lipcu 1864 spotkała się w Homburgu z A. E. Koźmianem, który w liście do rodziny zapisał: «w najwyższym stopniu posiada dar impertynencji […], dobrze jeszcze wygląda i nie utraciła tego wzroku, którym podbijała; zawsze zabawna i oryginalna». Bywała też w Nicei. Widziała ją tam w r. 1867 Eliza Krasińska: «nie się nie zmieniła od ćwierć wieku, okazuje się, że pożeranie bliźniego jest dobrym środkiem i podtrzymuje zdrowie». W ostatnich latach życia S. oddawała się spirytyzmowi, twierdząc, że tą drogą spotyka się z synem i mężem (ale drugim), co Koźmian ironicznie skwitował: «dawniej wolała materię, niż duchowość», a «Sobański i po śmierci od niej ucieka». S. zmarła 7 IX 1871 w Wiesbaden.
W małżeństwie z Izydorem Sobańskim miała S. tylko syna Artura, z drugiego małżeństwa z Franzem Colloredo-Waldsee nie pozostawiła potomstwa.
Najtrafniejszą chyba charakterystykę S-iej pozostawił A.E. Koźmian: «rzadkiej zręczności i przebiegłości […] uczucie polskie miłości kraju zupełnie było jej obcem i wolała niektórych Polaków, jak Polskę. Równie zdolna nienawiści, jak miłości, równie usposobiona do szkodzenia, jak do dopomagania bliźniemu, równie mogła stać się niebezpieczną kochając, jak nienawidząc».
Fot. w: B. PAN w Kr.: sygn. 6537 k. 4, 18; – Neue Dt. Biogr., III 327 (dot. drugiego męża S-iej); Gothaisches Genealogisches Taschenbuch der Gräflichen Häuser aus das Jahr 1856, Gotha [b.r.w.] s. 150; toż, 1872 s. 969; Borkowski J. S., Panie polskie przy dworze rakuskim, Lw. 1891; Pułaski, Kronika, II; Żychliński, XIV, XIX; – Dębicki L., Puławy (1762–1830), Lw. 1887 I s. 216; Handelsman M., Adam Czartoryski, W. 1948 III; – Falkowski J., Obrazy z życia kilku ostatnich pokoleń w Polsce, P. 1877 I 162; Jabłoński Z., Listy Konstantego Gaszyńskiego do Stanisława Egberta Koźmiana z lat 1832–1858, „Arch. Liter.” 1956 I; Koźmian A. E., Listy (1829–1864), Lw. 1894–6 I 14, 24, 36, 51, 62, 64, IV 672–3, 678; tenże, Wspomnienia, P. 1867 II 217–19; [Krasińska E.], Świadek epoki. Listy Elizy z Branickich Krasińskiej z lat 1835–1876, [Wyd.] Z. Sudolski, W. 1996, II, IV; Krasiński Z., Listy do Adama Sołtana, Oprac. Z. Sudolski, W. 1970; tenże, Listy do Augusta Cieszkowskiego, Edwarda Jaroszyńskiego, Bronisława Trentowskiego, Oprac. Z. Sudolski, W. 1988 I; tenże, Listy do Delfiny Potockiej, Oprac. Z. Sudolski, W. 1973 I–III; tenże, Listy do Henryka Reeve, Oprac. P. Hertz, W. 1980 I–II; tenże, Listy do Jerzego Lubomirskiego, Oprac. Z. Sudolski, W. 1965; tenże, Listy do Koźmianów, Oprac. Z. Sudolski, W. 1977; tenże, Listy do różnych adresatów, Oprac. Z. Sudolski, W. 1991 I–II; tenże, Listy do Stanisława Małachowskiego, Oprac. Z. Sudolski, W. 1979; Lubomirski J., Historia pewnej ruiny. Pamiętniki 1839–1870, Wyd. J. W. Gomulicki, W. 1975; Mańkowska z Dąbrowskich B., Pamiętniki, P. 1880 s. 112–13, 282–4, 294, 301; Niemcewicz J. U., Podróże historyczne po ziemiach polskich między rokiem 1811 a 1828 odbyte, Paryż-Pet. 1858 s. 307; Potocki L., Urywek ze wspomnień pierwszej mojej młodości, P. 1876 s. 144; Prek K., Czasy i ludzie, Wyd. H. Barycz, Wr. 1959; Rzewuska R., Mémoires, Publ. G.C. Grenier, Rome 1939 II 396.
Andrzej A. Zięba