Siemowit IV (ok. 1352–1426), książę mazowiecki, kujawski i bełski. W źródłach określany był również zdrobniałym imieniem Siemek lub Siemaszek. Ur. ok. r. 1352 (najpóźniej w r. 1356) był młodszym synem ks. mazowieckiego Siemowita III (zob.) i Eufemii, księżniczki opawskiej (zob.), bratem Janusza I, ks. czersko-warszawskiego (zob.), oraz Henryka, bpa płockiego (zob.). Starszymi siostrami S-a były: Eufemia (Ofka) (zob.), trzecia żona Władysława Opolskiego, oraz Małgorzata (zob.), żona Kazimierza V (Kaźka) słupskiego (zob.), potem Henryka, ks. brzeskiego (zob.).

W wyniku podziału Mazowsza, dokonanego przez Siemowita III na przełomie r. 1373 i 1374, S. otrzymał władzę książęcą, sprawowaną pod zwierzchnictwem ojca, nad ziemiami: czerską i rawską. Po raz pierwszy w źródłach występuje 6 I 1374 we własnym dokumencie, w którym zatwierdzał sprzedaż dwóch łanów ziemi we wsi Boguszyce. W wyniku powtórnego podziału Mazowsza 23 IX 1379, dokonanego jeszcze za życia Siemowita III, uzyskał ekspektatywę na ziemie: płocką, gostynińską, sochaczewską, rawską, płońską i wiską. Podział ten potwierdzony został tego samego dnia umową zawartą z bratem Januszem I, dotyczącą granic wyznaczonych dzielnic. S. objął władzę w wydzielonej dzielnicy po śmierci ojca.

Najpewniej na przełomie l. siedemdziesiątych i osiemdziesiątych S. brał udział w organizowanych przez zakon krzyżacki rejzach na Litwę, co poświadcza obecność herbu S-a oraz herbów wielu rycerzy z jego najbliższego otoczenia w XIV-wiecznym, niderlandzkim herbarzu Gelrego. Z udziałem w rejzach związane jest pierwsze samodzielne wystąpienie S-a: w styczniu 1381 pożyczył pieniądze od bpa krakowskiego Zawiszy z Kurozwęk. W kwietniu 1382, po śmierci arcybpa Janusza Suchegowilka, S. zajął dobra łowickie kapituły gnieźnieńskiej (leżące na Mazowszu), pragnąc w ten sposób wymusić na kapitule wybór na tron arcybiskupi dawnego kanclerza Siemowita III, Dobrogosta z Nowego Dworu, oraz usunięcie zarządzającego kluczem łowickim kaszt. gnieźnieńskiego Dzierżka. Jesienią 1382, po śmierci Ludwika Węgierskiego, S. wystąpił z roszczeniami do tronu polskiego. W walce o koronę uzyskał poparcie formującego się stronnictwa mazowieckiego. Trwająca ponad trzy lata wojna domowa, zakończona w grudniu 1385, w historiografii polskiej nosi miano «wojny Grzymałów z Nałęczami». Rozpoczynając działania wojenne S., w porozumieniu z bratem Januszem I, zastawił Zakonowi w grudniu 1382 ziemię wiską za 7 tys. grzywien. W marcu 1383 obaj książęta mazowieccy zwolnili od cła towary krzyżackie spławiane Wisłą i Narwią. Pożyczki udzielane księciu przez Krzyżaków wywołały niepokój na dworze w Budzie. Wskazuje na to list wielkiego mistrza Konrada Zöllnera do Elżbiety Bośniaczki z r. 1383, z usprawiedliwieniami na stawiane przez królową zarzuty pomocy udzielanej S-owi. W początkach lutego 1383 S. uzyskał nową pożyczkę od Zakonu w wysokości 11 tys. kóp groszy praskich, którą zobowiązywał się zwrócić w terminie do Wielkanocy 1383 r. (tj. 22 III).

Zwolennicy kandydatury S-a na tron polski, niechętni sukcesji andegaweńskiej w dotychczasowej formie, wywodzili się głównie z Kujaw i południowej Wielkopolski. Działania zbrojne miały doprowadzić do małżeństwa księcia z córką Ludwika – Jadwigą. Na zjeździe rycerstwa polskiego w Sieradzu, który odbył się 28 III 1383, obecni tam adherenci mazowieckiego Piasta nieomal doprowadzili do wyboru i ukoronowania S-a na króla, pozyskując dla swych poczynań arcybpa gnieźnieńskiego Bodzętę. Do koronacji S-a nie doszło jednak w następstwie wystąpienia Jana (Jaśka) Tęczyńskiego, kaszt. wojnickiego. W początkach maja t.r. S. udał się do Krakowa, ukryty w orszaku arcybiskupim, planując porwanie i poślubienie Jadwigi. Orszak Bodzęty, w którym znajdował się S. wraz z 500 kopijnikami, nie został wpuszczony do miasta. Na przełomie maja i czerwca wojska mazowieckie, dowodzone przez woj. płockiego Abrahama Sochę i Krzesława z Kościoła, syna kaszt. kruszwickiego Dobiesława, zajęły Kujawy brzeskie przy wydatnym wsparciu tamtejszego rycerstwa. Dn. 16 VI odbył się w Sieradzu kolejny, zwołany tym razem z inicjatywy S-a, zjazd elekcyjny, na który przybyła część «młodszej» szlachty oraz arcybp Bodzęta i biskupi: Ścibor – płocki i Filip – kijowski. I tym razem, wobec sprzeciwu niektórych zgromadzonych, nie doszło jednak do koronacji S-a na króla, chociaż arcybp Bodzęta i pewna część szlachty podnieśli go na tarczy i okrzyknęli królem.

Sukcesy militarne księcia i wzrost znaczenia stronnictwa mazowieckiego zaniepokoiły jego zwolenników spoza Mazowsza. Część Wielkopolan, zorganizowana w tzw. partię ziemian i skupiona wokół nowego star. generalnego Pielgrzyma z Węgleszyna, opuściła S-a wkrótce po zajęciu Kujaw. W końcu czerwca 1383 wraz z oddziałami zbrojnymi dowodzonymi przez Bartosza z Wezemborga, wspomagany przez Konrada, ks. oleśnickiego, przystąpił S. do oblężenia Kalisza, które zakończył 26 VII rozejmem zawartym z Małopolanami na okres do 29 IX t.r. Opór Bartosza wobec rozejmu spowodował, we wrześniu t.r., najazd węgiersko-małopolski pod dowództwem Zygmunta Luksemburskiego na południowo-zachodnie Mazowsze i Kujawy. Walki zakończył kolejny rozejm zawarty za pośrednictwem ks. opolskiego Władysława na okres od 6 X 1383 do 10 IV 1384. Dn. 30 X 1383 miasto Brześć otrzymało od S-a wieś Stare Miasto za przetrzymanie oblężenia. Zwolenników dla starań o koronę szukał S. również w Brzegu, w czasie pobytu w listopadzie 1383 u szwagra Henryka.

Przygotowując się do nowych walk, S. zastawił 24 VIII 1384 Bartoszowi z Wezemborga i jego braciom Kowal z przyległościami za 2 060 grzywien praskich. Głównym powodem rozpoczęcia działań wojennych, do których doszło na terenie Królestwa w końcu 1384 r., była koronacja Jadwigi w październiku t.r. oraz odrzucenie przez panów małopolskich projektu małżeństwa S-a z królową. Projekt ten wysunięty został 21 X w czasie spotkania z przywódcą stronnictwa andegaweńskiego kaszt. krakowskim Dobiesławem z Kurozwęk koło Inowłodza nad Pilicą. Miesiąc później, 23 XI w Brodnicy, S. zastawił Zakonowi za 4 600 kóp groszy praskich ziemię zawkrzeńską, jako zabezpieczenie pożyczki otrzymanej w Wielkim Poście 1383 r., której termin spłaty minął na Wielkanoc 1384. Ciężkie warunki zastawu świadczą o położeniu dłużnika, pragnącego w ten sposób pozyskać Malbork dla swojej akcji. W wyniku działań wojennych podjętych w końcu 1384 r. S. zajął ziemię łęczycką, północno-zachodnią część okręgu radomskiego, zamek biskupów kujawskich w Raciążku oraz klasztor w Mogilnie. Mimo tych sukcesów książę zdecydował się na podjęcie rokowań z Małopolanami i zawarcie rozejmu w grudniu 1384. Postanowienia pokoju krakowskiego, zawartego 12 XII 1385 pomiędzy S-em a królową Jadwigą, przewidywały zakończenie walk na terenie Korony i wykupienie terenów zagarniętych przez księcia za sumę 10 tys. kóp groszy praskich. Do czasu wykupu S. zatrzymywał Kujawy brzeskie, oddając królowej resztę zajętych ziem Korony. Jadwiga obiecała spłacić długi księcia zaciągnięte u Żydów krakowskich. Postanowiono uwolnić wszystkich jeńców zatrzymanych przez obie walczące strony oraz zastrzeżono, że darowizny uczynione przez S-a mogą stać się przedmiotem rewindykacji ze strony prawowitych właścicieli, przy zachowaniu wszystkich nominacji S-a na Kujawach na urzędy świeckie i kościelne. Decyzję S-a o zawarciu pokoju przyspieszył układ podpisany 14 VIII 1385 w Krewie między panami małopolskimi a wielkim księciem lit. – Jagiełłą oraz spotkanie obu książąt, do którego doszło na Litwie, z inicjatywy księcia lit. Za obietnicę nadania ziem ruskich oraz rękę siostry Jagiełły – Aleksandry, S. zrzekł się dalszych pretensji do korony polskiej. W początkach 1386 r. książę spotkał się z jadącym na koronację do Krakowa Jagiełłą w Zawichoście, gdzie nakazał swym dotychczasowym, licznym jeszcze, zwolennikom przeniesienie przysięgi wierności na przyszłego króla Polski. Wziął też udział w uroczystym wjeździe Jagiełły do Krakowa i ceremoniach: chrztu, ślubu i koronacji. Wkrótce po koronacji złożył hołd nowemu władcy.

W czasie wojny o koronę polską S. bił własną monetę – denara, którego awers przedstawiał orła w koronie i napis «Semovitus», a rewers krzyż lub gwiazdę z koroną i napisem «Dvx Ploc.».

Małżeństwo z Aleksandrą (zob.), córką ks. lit. Olgierda, zawarte zostało najprawdopodobniej w czasie pobytu S-a w Wilnie w początkach r. 1387. Dn. 3 VII 1388 urzędnicy księstwa mazowieckiego poręczyli Władysławowi Jagielle oprawę nadaną przez księcia małżonce w ziemi rawskiej i sochaczewskiej. Część posagu Aleksandry w kwocie 2 650 grzywien srebra uregulował Jagiełło dopiero 4 III 1393.

W r. 1388 Jagiełło nadał S-owi ziemię bełską. Wskazują na to trzy akty wystawione przez księcia w Bełzie oraz obecność w otoczeniu książęcym starosty tej ziemi – Pawła z Radzanowa. Dokumenty królewskie potwierdzające nadanie wystawione zostały przez króla w r. 1396, a przez królową w r. 1397.

Na przełomie l. osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych wspólnie z bratem Januszem I był S. jednym z pośredników i reprezentantów strony polskiej w rokowaniach pomiędzy Władysławem Jagiełłą a zakonem krzyżackim oraz interweniował w sprawach króla u papieża Urbana VI. Pomimo ścisłej współpracy z Jagiełłą książę utrzymywał kontakty z Krzyżakami, od których w październiku 1386 otrzymał dodatkowo 1 tys. kóp groszy praskich za Wiznę i Zawkrze z warunkiem ich jednoczesnego wykupu.

Dn. 17 V 1390 w Toruniu bp kujawski Henryk wystawił dokument uwalniający spod interdyktu ziemię kujawską i zdejmujący jednocześnie ekskomunikę z S-a oraz dwóch jego «familiares»: Abrahama Sochy i Stanisława Grada. Nałożenie ekskomuniki związane było zapewne z wydarzeniami z r. 1389, o których wspomina kronika Jana Reddena, tj. zatargiem między arcybiskupem nominatem Janem Kropidło i jego następcą na biskupstwie kujawskim bpem Henrykiem a królem polskim Władysławem o obsadę tychże godności. Na rozkaz królewski wojska mazowieckie najechały na dobra kościelne i nie dopuściły do objęcia arcybiskupstwa gnieźnieńskiego przez Jana Kropidło.

Dn. 24 VII 1391 w Brodnicy kilku urzędników księstwa płockiego poręczyło dług S-a wobec śląskiego rycerza Wisława Czambora, któremu książę zastawił wcześniej Kruszwicę. W r. 1392 doszło do drobnego zatargu między księciem a królem polskim w związku z uwięzieniem w Przedczu Czambora przez niedawnego stronnika mazowieckiego Bartosza z Wezemborga. S. wstawił się za Czamborem i rozpoczął oblężenie Przedcza, odstąpiwszy od niego dopiero na wyraźny rozkaz królewski. Konflikt z królem został załagodzony, a jedyną wyraźną szkodą były niewielkie uszczuplenia posiadłości S-a w ziemi bełskiej. Pierwszy tego typu akt nastąpił w kwietniu 1390 i dotyczył pow. krzeszowskiego; następny w grudniu 1392 pozbawił księcia powiatów: podhorajskiego i hrubieszowskiego, które Jagiełło przyłączył do ziemi chełmskiej. W grudniu 1397 S. pożyczył w Malborku kolejne 2 tys. kóp groszy praskich pod warunkiem zwrotu ich w ciągu trzech lat od najbliższego Bożego Narodzenia. Zobowiązał się przy tym, że w wypadku nie dotrzymania umowy przekaże Krzyżakom Płońsk, który zmuszony będzie wykupić łącznie z Wizną i Zawkrzem. Płońsk de facto nigdy nie wszedł w posiadanie Zakonu, chociaż nie ma jasności, czy pozostawał w rękach S-a. W marcu 1398 znajdował się przez krótki czas w zastawie u Janusza I.

W r. 1398 para królewska za 10 tys. kóp groszy praskich wykupiła z rąk S-a Kujawy brzeskie; z 26 V t.r. pochodzi pokwitowanie księcia wystawione w Rawie. W momencie wykupu król i królowa zaświadczyli jednocześnie spłatę długów S-a zaciągniętych u Żydów krakowskich. Dn. 5 I 1399 S. wykupił z zastawu krzyżackiego Zawkrze i Płońsk; na przełomie 1401 i 1402 r. wykupił także Wiznę (uszczuploną o pow. goniądzki, który oderwał wcześniej od zastawu krzyżackiego ks. Witold), którą wcześniej zastawił bratu Januszowi I. Pomimo zastawu w XV w. w tytulaturze używanej przez S-a występowała niezmiennie formuła «dominus et heres Wisnensis», podkreślająca prawa zwierzchności.

Dn. 27 II 1401 w Bełzie S. zawarł przymierze ze Świdrygiełłą skierowane przeciwko Witoldowi, zachowując neutralność w momencie wybuchu konfliktu między Świdrygiełłą, Witoldem i królem polskim. W r. 1404 książę był świadkiem na dokumencie pokoju polsko-krzyżackiego w Raciążku. W grudniu 1407 S. ponownie zastawił Krzyżakom Zawkrze za 4 tys. grzywien; pieniądze w imieniu księcia odebrał Dadźbóg, kantor płocki. W r. 1409 przedstawiciele S-a i bpa płockiego Jakuba z Korzkwi wzięli udział w soborze w Pizie. Wysłannikiem księcia płockiego na sobór był Paweł ze Swarzęcina, prepozyt klasztoru św. Marii Magdaleny za murami Płocka.

W tym czasie wraz z żoną Aleksandrą prowadził S. ożywioną korespondencję z Zakonem, próbując zapobiec wojnie polsko-krzyżackiej. Po jej wybuchu, w sierpniu 1409, S. starał się zachować neutralność. Na prośbę króla polskiego wystawił jednak oddział liczący sto kopii, który wysłał do obleganej Bydgoszczy. Wojnę Zakonowi wypowiedział dopiero w początku lipca 1410. W bitwie grunwaldzkiej nie wziął udziału; wypełniając obowiązki lennika wysłał dwie chorągwie (w liczbie 170 kopii) pod dowództwem najstarszego syna – Siemowita. Za pomoc okazaną Koronie otrzymał od króla po bitwie dwa zamki krzyżackie: Szczytno i Działdowo, które wkrótce sprzedał Zakonowi. W grudniu 1410 gościł Władysława Jagiełłę na polowaniu w okolicach Wiskitek. Dn. 1 II 1411 w Toruniu przywiesił swoją pieczęć do dokumentu pokoju z Zakonem. Na mocy zawartego w Toruniu porozumienia książę miał otrzymać, bez konieczności zwrotu pożyczonych sum, zastawione wcześniej Zawkrze. Jednak w dobrowolnym układzie podpisanym z Zakonem w t.r. wypłacił za nie 4 tys. kóp groszy praskich. Na jesieni 1411, po śmierci arcybpa Mikołaja Kurowskiego, wojska S-a najechały dobra arcybiskupie w okolicach Łowicza, wyrządzając znaczne szkody.

Dn. 17 X 1411 wraz z żoną Aleksandrą wstąpił S. do Bractwa Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, którego założenia przy kościele parafialnym p. wezw. Najśw. Marii Panny w Krakowie był współinicjatorem. Dn. 25 I 1412 na dworze królewskim w Krakowie odbył się ślub córki S-a – Cymbarki – z arcyks. austriackim Ernestem Żelaznym. Małżeństwo to doszło do skutku za sprawą Jagiełły. W r.n., również z inicjatywy króla polskiego, zostało zawarte małżeństwo innej córki S-a Amelii (Emilii) z księciem Turyngii Wilhelmem II Bogatym. Oba te związki pomogły Jagielle w utworzeniu koalicji skierowanej przeciwko Zakonowi i ich sprzymierzeńcowi cesarzowi Zygmuntowi Luksemburskiemu. Za sprawą Jagiełły doszły do skutku także związki małżeńskie trzech następnych córek S-a: Jadwigi, Eufemii i Marii.

W marcu 1412 S. wziął udział w zjeździe Władysława Jagiełły i Zygmunta Luksemburskiego w Lubowli, którego następstwem było podpisanie przymierza. We wrześniu 1412 Zygmunt Luksemburski cofnął, w związku z prowadzoną przez siebie wojną na terenie Włoch, wypłaconą S-owi pensję roczną, którą książę pobierał co najmniej od r. 1398. Być może była ona rezultatem wcześniejszych zobowiązań królów węgierskich wobec Piastów mazowieckich. W tym czasie (tj. 1412 r.) król polski oderwał od ziemi bełskiej Horodło oraz zmniejszył do 400 grzywien dochody książęce z żup wielickich.

S. był dwukrotnie oskarżony o fałszowanie monety. Poświadczają to dokumenty uniewinniające księcia: jeden wystawiony przez króla polskiego w r. 1413, drugi przez w. ks. lit. Witolda w styczniu 1422. Podejrzenie o fałszowanie monety nie było bezpodstawne, skoro XV-wieczny kronikarz zakonny wspomina o powodowanej psuciem monety drożyźnie w Prusach, Dobrzyniu i na Mazowszu.

W r. 1413 Krzyżacy najechali i złupili graniczące z ich państwem ziemie mazowieckie. Wybuch konfliktu polsko-krzyżackiego w r. 1414 przyspieszył decyzję S-a, który 22 VII w Siedlinie wypowiedział Zakonowi wojnę. Gdy wobec niemożności polubownego załatwienia sporu z Krzyżakami król polski poddał się arbitrażowi papieża Jana XXIII, Zygmunta Luksemburskiego oraz soboru w Konstancji, S. uczestniczył aktywnie we wszystkich poczynaniach strony polskiej, wysyłając na sobór w Konstancji w r. 1416 najstarszego syna Siemowita. Z r. 1418 pochodzi prośba S-a i jego małżonki Aleksandry do papieża Marcina V o pozwolenie na posiadanie przenośnego ołtarza. Pod koniec r. 1418 dopuścił do współrządów najstarszego syna Siemowita.

W lipcu 1419 S. był świadkiem sojuszu zawartego pod Czerwińskiem pomiędzy Władysławem Jagiełłą i Witoldem a Erykiem, królem Danii, Szwecji i Norwegii. Dn. 28 VIII 1419 S. wyznaczył bpa płockiego Jakuba z Korzkwi i kantora płockiego Dadźboga jako swych przedstawicieli w procesie polsko-krzyżackim toczącym się przed sądem Zygmunta Luksemburskiego. W r. 1420 uczestniczył w antykrzyżackim przymierzu, zawartym przez króla polskiego i wielkiego księcia litewskiego z Fryderykiem, margrabią brandenburskim. Pomimo oficjalnego poparcia udzielanego Jagielle stosunki S-a z Zakonem były nadal poprawne. W r. 1421 wielki mistrz Michał Kuchmeister wystąpił do ks. mazowieckiego Janusza I z propozycją pomocy przy obsadzaniu na tronie biskupim we Włocławku syna S-a – Aleksandra. W sierpniu 1422 wydał przywilej dla ziemi gostynińskiej zniszczonej w trakcie działań wojennych.

Na przełomie r. 1422 i 1423 S. uczestniczył w zjeździe Jagiełły z Zygmuntem Luksemburskim na Spiszu. Na zjazd w Kieżmarku w marcu 1423 S. wysłał synów: Siemowita i Aleksandra. Nie wziął też udziału w koronacji królowej Zofii w początkach r. 1424. W listopadzie t.r. książę zawarł ugodę z bpem płockim Jakubem z Korzkwi i duchowieństwem diec. płockiej w sprawie poboru dziesięcin. W r. 1425 S. popadł w konflikt z Jagiełłą spowodowany wystąpieniem kanclerza książęcego Stanisława Pawłowskiego na synodzie w Łęczycy. Konflikt dotyczył stopnia niezależności Mazowsza od Korony, a jego efektem było wezwanie obu książąt mazowieckich: Janusza I i S-a do odnowienia hołdu. Na zjazd w Brześciu Lit., wyznaczony przez króla na listopad 1425, S. nie stawił się, ze względu na stan zdrowia, wysyłając synów Siemowita i Kazimierza. Dn. 14 XI w Brześciu młodzi książęta wystawili, w imieniu ojca, dokument stwierdzający zawisłość lenną Mazowsza wobec króla i Korony. W marcu 1425 Jagiełło wysłał na dwór w Płocku do chorego S-a swego osobistego lekarza Jakuba. Pod koniec życia książę oślepł.

W l. 1381–1426 S. kontynuował działalność ustawodawczą Siemowita III; wydał kilkanaście aktów prawnych regulujących podstawowe dziedziny prawa mazowieckiego, w tym dziewięć statutów sądowych, zawierających 19 postanowień szczegółowych, określających prawa i przywileje mieszkańców dzielnicy płockiej. S. prowadził jednocześnie ożywioną działalność osadniczą, nadając wielu miastom prawo chełmińskie, m.in. Magnuszewowi (1377), Gostyninowi (1382), Kuczborkowi (1384), Kutnu (1386), lokując nowe, np. Pobiednię (Nowe Miasto nad Pilicą – 1400), Bieżuń (1406), Białe Miasto (tj. Kampinos – 1414) oraz przenosząc wiele wsi z prawa polskiego na niemieckie. W l. 1374–1426 książę lokował ogółem 20 miast: 13 na Mazowszu i 7 w ziemi bełskiej. Za rządów S-a nastąpiło zmniejszenie płockiej domeny książęcej na rzecz szlachty i Kościoła. W październiku 1400 S. zawarł ugodę z bpem płockim Jakubem z Korzkwi, w której potwierdzał przywilej Siemowita III z 14 VII 1378 dla kościoła płockiego. Szczególną łaską księcia i jego małżonki Aleksandry cieszył się klasztor Augustianów w Rawie.

W r. 1407 S. utracił na rzecz Władysława Jagiełły wieś Duninów na pograniczu kujawsko-gostynińskim. Szczególnie ożywioną działalność kolonizacyjną i osadniczą prowadził w otrzymanej od Jagiełły ziemi bełskiej, gdzie dokonał lokacji kilku miast, m.in. Buska (1411), Horodła (1412–14), Tyszowców (1419), Sokala (1424). Książę wpływał na panujące tam stosunki własności, zasiedlając tę ziemię szlachtą mazowiecką i lekceważąc dotychczasowe tytuły własności. Z okresu panowania S-a na Rusi pochodzi 29 znanych nadań, przy czym donacje tam czynione prawie bez wyjątku zawierały ściśle określoną – ilościowo i jakościowo – klauzulę o obowiązku służby wojskowej z nadanej ziemi, co dotyczyło zarówno szlachty jak i ludności miejskiej. Charakterystyczną dla panowania księcia formą wynagradzania za zasługi były przywileje rodowe, dające poszczególnym znaczącym rodom mazowieckim prawo nieodpowiednie i zwolnienie od kar sądowych. Dochowało się tylko sześć takich przywilejów dla następujących rodów: Gozdawów (1391), Trzasków (1404), Radwanów (1404), Bolestów (1408), Łubów (1420) i Rogalów (1425).

Ostatni znany dokument S-a pochodzi z 29 XII 1425. S. zmarł 6 I 1426 w Gostyninie, o czym informuje zapiska zamieszczona w Liber mortuorum klasztoru w Czerwińsku. Pochowany został w katedrze w Płocku. Dn. 21 I 1426 Aleksandra, wdowa po S-cie, wraz z synami: Siemowitem V, Kazimierzem II, Trojdenem II i Władysławem I wystawiła dwa dokumenty dla klasztoru dominikanów w Płocku. Po śmierci S-a do r. 1434 jego trzej synowie: Siemowit V, Kazimierz II i Władysław I sprawowali na Mazowszu płockim i w ziemi bełskiej rządy niedzielne.

Ze związku z Aleksandrą miał S. pięciu synów: Siemowita V (zob.), Aleksandra (zob.), Kazimierza II (zob.), Trojdena II i Władysława I oraz osiem córek: Jadwigę, żonę Jana z Gary, syna palatyna węgierskiego, Cymbarkę (zob.), Eufemię (zob.), żonę ks. cieszyńskiego Bolesława, Amelię (zob. Emilia), Annę, zmarłą w młodym wieku, Aleksandrę, zmarłą najprawdopodobniej również młodo, Marię (zob.), żonę ks. słupskiego Bogusława IX (zob.), i Katarzynę (zob.), żonę ks. lit. Michała Bolesława (zob.). S. miał również nieślubnego syna Mikłusza (ur. przed r. 1387), legitymowanego reskryptem cesarza Zygmunta Luksemburskiego z 29 VI 1417.

S. nie używał pieczęci z własnym wizerunkiem. Zachowały się natomiast jego pieczęcie herbowe większe oraz pieczęcie sygnetowe przedstawiające piastowskiego orła.

S. znany był ze swojej hojności, o czym wspomina XVI-wieczne źródło, określające go mianem «liberalissimus». Książę jest bohaterem powieści Józefa Ignacego Kraszewskiego „Semko” (1822), opisującej czasy bezkrólewia po Ludwiku.

Balzer, Genealogia; Dworzaczek; Jasiński, Rodowód Piastów śląskich, I 24–5, II 54–9; Łaguna S., Rodowód Piastów, „Kwart. Hist.” R. 11: 1897 s. 778–9; Wdowiszewski, Genealogia, s. 25; Stronczyński K., Pomniki Piastów lenników dawnej Polski w pieczęciach, budowlach, grobowcach i innych starożytnościach zebrane i objaśnione, Piotrków 1888 s. 116–17; – Abraham W., Udział Polaków w soborze pizańskim 1409 roku, Rozpr. AU Wydz. Hist-Filoz., T. 23: 1905 s. 140, 150–1; [L’Armorial] Gelre, Ed. J. van Helmont, Leuven 1992; L’Armorial Bellenville, Ed. L. Jéquier, Paris 1983; Bieniak J., Epilog zabiegów Siemowita IV o koronę polską, Acta Universitatis Nicolai Copernici, Historia IX, Tor. 1973 s. 71–86; Bieszk K., Wielkiego Mistrza Michała Küchmeistera zabiegi z roku 1421 o uniezależnienie archidiakonatu pomorskiego od diecezji włocławskiej, „Zap. Tow. Nauk. w Tor.” R. 7: 1928 nr 10 s. 293; Biskup M., Z badań nad „Wielką Wojną” z Zakonem Krzyżackim, „Kwart. Hist.” R. 66: 1959 z. 3 s. 685–91; Caro J., Geschichte Polens, Gotha 1865 II 441; Długopolski E., Katalog kościoła N. Panny Maryi w Krakowie, w: Teka Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej, Kr. 1916 VI 27; Dzieje Mazowsza do roku 1526, Pod red. A. Gieysztora i H. Samsonowicza, W. 1994 s. 213–25; Janeczek A., Osadnictwo pogranicza polsko-ruskiego. Województwo bełskie od schyłku XIV do początku XVII w., Wr. 1991; Jasiński K., Małżeństwo Amelii Siemowitówny z margrabią miśnieńskim Wilhelmem II Bogatym, w: Genealogia. Polska elita polityczna w wiekach średnich, Tor. 1993 s. 5–15; tenże, Polsko-niemieckie powiązania dynastyczne w średniowieczu ze szczególnym uwzględnieniem małżeństw córek Siemowita IV, Cymbarki i Amelii, w: Niemcy – Polska w średniowieczu, P. 1986 s. 283–300; tenże, Przymierze polsko-austriackie w 1412 roku ze szczególnym uwzględnieniem małżeństwa Cymbarki, księżniczki mazowieckiej, z Ernestem Żelaznym, księciem austriackim, w: Prace z dziejów państwa i zakonu krzyżackiego. Ordines Militares, Tor. 1984 s. 128–45; tenże, Związki Piastów mazowieckich z Uniwersytetem Jagiellońskim w świetle badań genealogicznych, Acta Universitatis Nicolai Copernici, Historia XIX, Tor. 1984 s. 23–34; Kuczyński S. K., Pieczęcie książąt mazowieckich, W. 1978 s. 334–42; Łojko J., Wojna domowa w Wielkopolsce w latach 1382–1385, w: Gniezno. Studia i materiały historyczne, W. 1987 II 69–97; Mikucki S., Rycerstwo słowiańskie w Wapenboek Gelrego, Cz. 1, „Studia Źródłozn.” T. 3: 1958 s. 107 i n.; Moszczeńska W., Rola polityczna rycerstwa wielkopolskiego w czasie bezkrólewia po Ludwiku, „Przegl. Hist.” T. 25: 1925; Neitman K., Die Pfandverträge des Deutschen Ordens in Preussen, „Zeitschr. f. Ostforschung” Jg. 41: 1992 H. 1 s. 1–37 dod. nr 1a, 1b; Pacuski K., Ziemia gostynińska od XII wieku do 1462 roku na tle dziejów Mazowsza płockiego i rawskiego, w: Dzieje Gostynina i ziemi gostynińskiej, W. 1990 s. 143–53; Piekosiński F., O monecie i stopie menniczej w Polsce w XIV i XV wieku, Rozpr. AU Wydz. Hist.-Filoz., T. 9: 1878 s. 151–7 oraz dodatek nr 5, 6; Prochaska A., Hołdy mazowieckie 1386–1430, tamże T. 22: 1905 s. 1–38; Radzimiński A., Prałaci i kanonicy kapituły katedralnej płockiej w XIV i 1 poł. XV wieku, Tor. 1991 I: Prałaci, s. 60–1; Rozbiór krytyczny Annalium Długosza, I 21, 47, 95, 124, 127, 133, 137, 220–21, 227–8; Samsonowicz H., Piastowskie Mazowsze a Królestwo Polskie w XIII–XV wieku, w: Piastowie w dziejach Polski, Wr. 1975 s. 115–34; Semkowicz W., Mazowieckie przywileje rodowe z XIV i XV w., Arch. Kom. Hist. AU, T. 11: 1909 s. 361–91; Senkowski J., Skarbowość Mazowsza od końca XIV wieku do roku 1526, W. 1965; Stężyński-Bandtkie K. W., Numizmatyka krajowa, W. 1839 I 13 tabl. E nr 25; Świeżawski A., Kilka uzupełnień do genealogii Piastów mazowieckich, „Przegl. Hist” T. 63: 1972 z. 4 s. 672; tenże, Nadanie ziemi bełskiej Siemowitowi IV, tamże T. 72: 1981 z. 3 s. 269–72; tenże, Rawskie księstwo Piastów mazowieckich 1313–1462, Ł. 1975 s. 58–109; tenże, Ziemia bełska. Zarys dziejów politycznych do roku 1462, Częstochowa 1990 s. 90–132; Szymczakowa A., Łęczyckie i Sieradzkie wobec zabiegów Siemowita IV o koronę polską, „Roczn. Łódz.” R. 20 (22): 1975 s. 331–47; Weise E., Die Staatsvertäge des Deutschen Ordens in Preussen im 15. Jahrhundert, Bd. 1: 1398–1437, Marburg 1970; Wolff, Studia nad urzędnikami maz.; tenże, Zniszczone dokumenty Biblioteki Ordynacji Krasińskich, w: Straty bibliotek i archiwów warszawskich w zakresie rękopiśmiennych źródeł historycznych, W. 1955 III nr 40; – Acta Tom., VIII 171; Akta grodz. i ziem., III nr 83, VIII nr 18; Arch. Sanguszków, II nr 118; Bullarium Poloniae, III nr 50, 619, 1351, IV nr 175, 256, 268, 1833; Cod. epist. saec. XV, I nr 4, 49, II nr 3, 17, 56; Cod. epist. Vitoldi, nr 36, 54, 57, 62, 79, 368, 449, 845, 1152; Cod. Pol., I nr 135, 157; Cod. Pruss., III nr 99, IV nr 62, 88, 102, 125, V nr 126, VI nr 87; Długosz, Annales, X 77–8, 80, 144–5, 159, 171–4, 214, 217; tenże, Historia, IV 39, 80, 115, 129, 334, 345–6, 472, 496; Index actorum ad res Poloniae spectantium, Wyd. A. Lewicki, Kr. 1888 nr 156, 192, 449, 552; Iura Masoviae terrestria, W. 1972 I nr 23, 24, 26–31, 34–36, 38, 42–47, 49, 50–52, 56, 57, 67, 68, 69, 71, 72; Kod. katedry krak., II nr 310; Kod katedry i diec. wil., I nr 1, 6; Kod. maz. (Lubomirskiego), nr 90, 104, 107, 110, 117, 122, 128, 138, 139, 153, 161; Kod. Mpol., IV nr 1043; Kod Wpol., III nr 1696, 1935, VI nr 272; Lites, II 177 i n., III 17–21, 165 i n.; Liber cancellariae Stanislai Ciołek, Hrsg. v. J. Caro, Wien 1871 I nr 63, 103, 120; Das Marienburger Tresslerbuch des Jahre 1399–1409, [Wyd.] E. Joachim, Königsberg 1896 s. 4, 14, 44–6, 78, 125, 133, 144, 179, 240, 250, 273, 314, 453, 460, 464, 518, 531; Mon. Pol. Hist., II 692–4, 715–17, 735, 737–40, 746–8, VI 631–7; Najst. księgi m. Kr., II 181; Podwody kazimierskie 1407–1432, Wyd. S. Krzyżanowski, Arch. Kom. Hist., XI 430; Rachunki dworu Władysława Jagiełły, s. 18, 21–4, 162, 173, 181–2, 197, 564, 566; Rachunki królewskie z lat 1393–1395 i 1412. Rachunki podrzęctwa krakowskiego i rachunki stacji nowosądeckiej, Oprac. H. Wajs, W. 1993 s. 55, 57, 61, 84, 87, 132, 135, 138, 140–41, 143–4, 146; Regesta historico-diplomatica Ordinis S. Mariae Theutonicorum 1198–1525, [Wyd.] E. Joachim, W. Hubatsch, Göttingen 1948 I vol. 1 nr 549–552, 1075, 1295, 1455, 2117, 3018, 3267, 3382, II nr 1176, 1215, 1240, 1399, 1507–1508, 1816, 1954, 2017, 2101; Script. Rer. Pruss., III 153 p. 2, 159, 171 p. 3, 178–80, 218, 245, 248, 325–6, 360, 484; Zbiór dok. m. Płocka, I nr 45, 50, 51, 67, 83, 103, 104, 106, 107; Zbiór dok. mpol., II nr 358, IV nr 1082–1083, 1109–1110, 1127, 1135, 1143–1144, V nr 1199, 1233, 1254, 1270, 1305, 1326, 1352, VIII nr 2554; – AGAD: Metryka Kor., t. 6 k. 141v.–142v., 184–184v., 215–215v., 303–303v., t. 23 k. 118, 297–299, 370–371, t. 34 k. 37v.–38v., 208–208v., t. 37 k. 490–490v., t. 64 k. 225v.–226v., t. 69 k. 304v.–307v., t. 70 k. 375v.– 377, 489v.–492v., 498v.–500v., t. 96 k. 156–157v., t. 203 k. 470–471, Arch. Publ. Potockich, rkp. 304 k. 571–572; AP w Tor.: Katalog I, Dok. nr 223, 224, 225, 226, 229, 241, 579, 758; Arch. Diec. w Płocku: dok. perg. nr 119, 122, 149, 152, 184; B. Czart.: dok. perg. nr 179; B. Kórn.: rkp. 194 k. 15–16, 19v., 42–42v., 44v., 45, 172–172v., 213; Muzeum parafialne i misyjne salezjanów w Czerwińsku: Liber mortuorum... k. 62 (mf B. Narod. 17298–300); – Supruniuk A., Otoczenie księcia płockiego Siemowita IV (1374–1426), Tor. 1995 s. 340 (mszp: w B. Uniw. M. Kopernika w Tor.); – Jasiński K., Nekrolog klasztoru norbertanek w Strzelnie. Uwagi krytyczno-erudycyjne, w: tenże, Zbiór pism (w druku); Supruniuk A., U kresu wypraw krzyżowych. Udział rycerzy i stronników mazowieckich w krzyżackich rejzach na Litwę, „Teki Hist.” T. 21: 1996 (w druku).

Anna Supruniuk