Sławnik z Gołańczy h. Pałuka (zm. między 1296 a 1302), kasztelan nakielski. Był najstarszym z trzech synów Świętosława Drogomirzyca, także kaszt. nakielskiego (1256–68); jego braćmi byli: Henryk z Rynarzewa, woj. kaliski i star. nakielski, oraz Sędziwój, sędzia nakielski.
Za swego życia S. prawie nie występuje w źródłach. Wiadomo tylko, że w r. 1289 ks. Przemysł II wystawił w Poznaniu dokument, stwierdzający rezygnację S-a z połowy wsi «Polaninovo» za sumę 30 grzywien, którą tenże był winien księciu «za różne łupiestwa i dwukrotną karę siedemdziesiąt». Przejętą dziedzinę Przemysł nadał następnie podkomorzemu poznańskiemu i kaszt. ujskiemu Bogusławowi (z rodu Grzymałów). Do dokumentu tego S. przywiesił swoją pieczęć obok książęcej; zawierała ona (po raz pierwszy) h. Pałuka w całkowitej postaci (topór z krzyżem).
Co do identyfikacji miejscowości zawartej w dokumencie, jego wydawcy proponowali różne wyjaśnienia. Wg A. Gąsiorowskiego jest to Polanowo pod Powidzem (w ziemi gnieźnieńskiej). Zdaniem M. Bielińskiej chodzi tu o zaginioną wieś na Pałukach, ponieważ Polanowo należało wcześniej (8 I 1284) z nadania Przemysła II do arcybpa gnieźnieńskiego Jakuba Świnki. T.r. (6 X) książę darował «Polaninovo» wspomnianemu Bogusławowi, który pięć lat później otrzymał (wg Bielińskiej) «resztę» tej wsi. Słuszność leży tu po stronie Gąsiorowskiego. Nadanie dla arcybiskupa dotyczyło bowiem tylko połowy Polanowa («usque ad medietatem ipsius ex transverso»), zatem przedmiot obu dokumentów dla Bogusława był ten sam – druga połowa tej wsi. Oba te dokumenty są identyczne nie tylko treściowo, ale i w znacznej mierze tekstowo, a różnica – poza datą, miejscem i świadkami – dotyczy tylko wprowadzenia S-a jako poprzedniego właściciela oraz wyraźnej wzmianki o połowie wsi w drugim spośród nich (pierwszy zawiera jedynie sformułowanie: «nasze dziedzictwo Polanowo»). Wszystko to oznacza, że jakieś ekscesy S-a, sądy nad nim i kary sądowe, a wreszcie rekwizycja połowy Polanowa nastąpiły najpóźniej w r. 1284, a S. uznał tę stratę dopiero po pięciu latach (jako ekwiwalent całości win sądowych, co chroniło go przed możliwością dalszych konfiskat) i przywieszeniem swej pieczęci, na książęcy rozkaz, zabezpieczył nowego właściciela przed żądaniami retraktu. Dokument z r. 1289 stanowi więc zamknięcie sprawy otwartej znacznie wcześniej.
O urzędzie, żonie i synach S-a mówią już źródła powstałe po jego śmierci. Najważniejszym z nich jest dokument Władysława Łokietka z r. 1308 (zapewne z czerwca), nadający wieś Wieszki trzem synom «Sławnika świętej pamięci niegdyś naszego kasztelana nakielskiego», a mianowicie: woj. tczewskiemu Świętosławowi, scholastykowi włocławskiemu Maciejowi oraz Zbylutowi, za ich zasługi. Czas piastowania kaszt. nakielskiej przez S-a możliwy jest (jak to przyjęto w literaturze) między okresem pełnienia tego urzędu przez Zbyluta Straszewica a Trojana z Łekna, obu jego współrodowców. Pierwszy z nich przeszedł z kaszt. nakielskiej na gnieźnieńską między 19 IV 1293 a 10 III 1296, drugi – z łowczostwa poznańskiego na kaszt. nakielską między 10 III 1296 a 1302 r. Dla S-a najdłuższy możliwy czas urzędowania przypada więc od poł. 1293 do r. 1302, a jedynym zupełnie pewnym momentem jest dzień 10 III 1296, kiedy to nowy władca większości ziem wielkopolskich, Władysław Łokietek, zawierał w Krzywiniu układ pokojowy z drugim pretendentem do spadku po Przemyśle II – Henrykiem ks. głogowskim, choć na odpowiednim dokumencie S. nie występuje. Wspomniany uprzednio okres można jeszcze zacieśnić. Poprzednik Zbyluta na kaszt. gnieźnieńskiej, Tomisław z Szamotuł, zmarł prawdopodobnie 5 IV 1294; awans Zbyluta i nominacja S-a nastąpiły więc bezzwłocznie potem. Oznacza to, że S. otrzymał swój urząd z ręki jeszcze Przemysła II; po jego śmierci wraz z innymi Pałukami opowiedział się za Władysławem Łokietkiem. Nie wiadomo natomiast, czy doczekał się jeszcze panowania Wacława II, które Pałucy uznali z wyraźną niechęcią. S. zmarł przed lub najpóźniej w r. 1302, jeszcze w młodym wieku.
Żoną S-a była Małgorzata, córka sędziego brzeskiego kujawskiego Macieja z Ostrowa nad Gopłem h. Laska. Przybliżony czas urodzenia synów wskazuje, że małżeństwo to zostało zawarte ok. r. 1280.
Spośród trzech synów S-a Świętosław zachował tytuł woj. pomorskiego (tczewskiego) również po zaborze Pomorza przez Krzyżaków i nie wszedł do innej hierarchii ziemskiej, Maciej (zob.) został biskupem kujawskim, a Zbylut – kaszt. gnieźnieńskim.
Urzędnicy, I/1 nr I 282; – Bieniak J., Krąg rodzinny biskupa kujawskiego Macieja Pałuki, „Zap. Hist.” T. 50: 1985 z. 3 s. 85–7 i tabl. I; tenże, Wielkopolska; Semkowicz W., Ród Pałuków, Rozpr. AU Wydz. Hist.-Filoz., T. 49: 1907 s. 212–15; Śliwiński B., Napływ na Pomorze Gdańskie rycerstwa z innych ziem polskich w XIII i początku XIV wieku, w: Genealogia – kręgi zawodowe i grupy interesu w Polsce średniowiecznej na tle porównawczym, Tor. 1989 s. 122–3, 130–1; – Bielińska M., Kancelaria i dokumenty wielkopolskie XIII wieku, Wr. 1967 aneks VI 14; Długosz, Annales, IX; tenże, Opera, I; Kod. Wpol., II, VI 38; Piekosiński F., Pieczęcie polskie wieków średnich, uzupełnienie, „Wiad. Numizm.-Archeol.”, T. 17: 1936 nr 683.
Janusz Bieniak