Śmił z Morawicy h. Topór (zm. w lub po 1274), cześnik i stolnik krakowski, kasztelan brzeski.
Był wnukiem Śmiła Sieciechowica, protoplasty morawickiej linii Toporów, występującego w źródłach od r. 1189, kaszt. wojnickiego (ok. r. 1217), najprawdopodobniej prawnuka Sieciecha, palatyna księcia Władysława Hermana, synem Żegoty z Morawicy (zm. po 1242), w l. 1221—3 należącego do otoczenia księcia krakowsko-sandomierskiego Leszka Białego, a po jego śmierci do zwolenników księcia mazowieckiego i kujawskiego Konrada, bratankiem rycerza Andrzeja z Morawicy (zm. przed 1253), protoplasty Tęczyńskich; miał brata Marcina, zapewne konarskiego (krakowskiego) i kaszt. zawichojskiego (1263—6).
Ś. jako świadek wystąpił w r. 1234 z ojcem, bratem i innymi krewnymi w dokumencie księcia, wówczas sandomierskiego, Bolesława Wstydliwego i jego matki księżnej Grzymisławy, wystawionym dla opactwa tynieckiego na wiecu we wsi Luchania. W r. 1242 z nominacji księcia Konrada otrzymał urząd łowczego krakowskiego; z tym tytułem pojawił się w książęcym otoczeniu jako świadek przywilejów wystawionych 15 i 30 VII t.r. dla opactwa w Tyńcu oraz w dyplomie (bez daty dziennej), potwierdzającym zamianę dóbr między benedyktynkami ze Staniątek a bp. płockim Andrzejem. Uczestniczył 5 VIII 1243 w wiecu w Mirowie, podczas którego książę Konrad ponoć potwierdził różne wolności opactwu w Staniątkach; sporządzony rzekomo wówczas dokument jest falsyfikatem, ale posiada wiarygodne elementy eschatokołu. Po klęsce księcia Konrada w staraniach o tron krakowski Ś. znalazł się w gronie rycerstwa małopolskiego popierającego Bolesława Wstydliwego. Bez urzędu wystąpił w wystawionym 30 III 1246 przez księcia Bolesława na wiecu w Koniemłotach potwierdzeniu zeznań kantora płockiego Sulisława w sprawie nadania wsi Nawarzyce przez jego ojca Jana opactwu cystersów w Jędrzejowie. Przed 21 VI 1250 został powołany na urząd konarskiego krakowskiego; z tym tytułem uczestniczył w wiecu w Chrobrzu, świadkując podczas rozstrzygnięcia sporu o wieś Oględówek między kantorem wiślickim Dzierżykrajem a synami zmarłego Chwalona. Na wiecu w Beszowej w r. 1255 świadkował jako cześnik krakowski w dokumencie Bolesława Wstydliwego, rozszerzającym immunitet w dobrach biskupstwa krakowskiego. Z urzędem stolnika krakowskiego wystąpił 10 V 1263 w liście świadków książęcego dokumentu, potwierdzającego zamianę dóbr opactwa jędrzejowskiego z woj. krakowskim Sułkiem; 14 V t.r. świadkował w dyplomie uwalniającym wsie klasztoru kanoników regularnych laterańskich w Mstowie od obowiązku utrzymywania książęcych sokolników. W l. 1271—4 pełnił urząd kaszt. brzeskiego. Bp wrocławski Tomasz II w liście z 28 VI 1271 do arcybp. gnieźnieńskiego Janusza skarżył się na rycerzy małopolskich, w tym Ś-a, którzy pod wodzą Bolesława Wstydliwego oraz z pomocą księcia mazowieckiego Konrada, Litwinów i Rusinów spustoszyli dobra biskupstw wrocławskiego i lubuskiego. Po raz ostatni Ś. pojawił się 9 V 1274 jako świadek w książęcym dokumencie, przyznającym immunitet dla wsi Goszcza, należącej do krakowskiej kapit. katedralnej.
Z innymi współrodowcami i bliskimi krewnymi był Ś. zaangażowany w kanonizację bp. krakowskiego Stanisława ze Szczepanowa. Sam miał doznać cudu uzdrowienia z przewlekłej słabości organizmu i dotkliwych bólów nogi, gdy za radą kanonika krakowskiego Miłosława przybył do Krakowa, odwiedził grób biskupa, a opat tyniecki pobłogosławił go jego pierścieniem. Zeznanie w procesie kanonizacyjnym, w którym zapisano przypadek Ś-a, nastąpiło prawdopodobnie w r. 1247. Również brat Ś-a Marcin miał zostać uzdrowiony z wielkiego wrzodu gardła za wstawiennictwem bp. Stanisława, a wg „Żywotu większego św. Stanisława” także ich stryj Andrzej z Morawicy został w r. 1221 lub 1222 uratowany za sprawą biskupa z pożaru trawiącego pruski gródek podczas walk z Prusami.
O majątku Ś-a i jego brata wiadomo niewiele. Z pewnością dziedziczyli w Morawicy, najważniejszej miejscowości w powstającym na północny-zachód od Krakowa kompleksie majątkowym Toporów. Byli najpewniej protoplastami rodziny Nosalów h. Topór, której przedstawiciele należeli w XIV w. do elity urzędniczej Małopolski. Ś. zmarł w lub po r. 1274.
Słown. Hist.-Geogr. Ziem Pol., V (Morawica Mała, Morawica Wielka); Urzędnicy, IV/1, 5; — Halecki O., W sprawie pochodzenia Tęczyńskich, „Mies. Herald.” T. 7: 1914 nr 1—2 s. 3—6; Klimecka G., Ród potomków Sieciecha w wiekach XII i XIII, „Studia Źródłozn.” T. 28: 1983 s. 59—60; Kurtyka, Tęczyńscy; Kurtyka J., Elita małopolska XIII i XIV wieku — przerwa czy kontynuacja (na przykładzie Toporów: potomstwo Żegoty wojewody i kasztelana krakowskiego), w: Genealogia. Polska elita polityczna w wiekach średnich na tle porównawczym, Tor. 1993 tabl. 3; Rożek K., Falsyfikaty i podejrzane dokumenty księcia Konrada I Mazowieckiego (mszp. pracy magisterskiej z r. 2013 w Inst. Hist. UJ, s. 64—5, 74—5); Teterycz-Puzio A., Na rozstajnych drogach. Mazowsze i Małopolska w latach 1138—1313, Słupsk 2012 s. 325, 452—3; Ulanowski S., O założeniu i uposażeniu klasztoru benedyktynek w Staniątkach, „Rozpr. AU Wydz. Hist.-Filoz.” T. 28: 1892 s. 32—3; Wojciechowski S., Ze studiów nad organizacją państwa polskiego za Piastów, Lw. 1924 s. 73; — Cuda św. Stanisława, Oprac. Z. Perzanowski, „Analecta Cracoviensia” T. 11: 1976 s. 84-8, 138—41; Kod katedry krak., I; Kod Mpol., I, II; Kod. tyniecki; Kod. Wpol.; Mon. Pol. Hist., IV (Miracula sancti Stanislai, Vita sancti Stanislai cracoviensis episcopi ); Urkunden zur Geschichte des Bisthums Breslau, Hrsg. G. A. Stenzel, Breslau 1845 s. 37—9.
Andrzej Marzec