Sobiesław (Subisław) I (poł. XII w.), domniemany protoplasta rodziny namiestników gdańskich, późniejszych książąt wschodniopomorskich. Źródła pomorskie do początków 2. poł. XIII w. notują jego imię jako «Sobezlaus», późniejsze dokumenty z r. 1279 i 1293 jako «Subizlaus». Choć współcześnie nazywa się go z reguły «Subisławem», to jednak poprawną formą wydaje się «Sobiesław».
Wzmianki o działalności S-a podają: „Kronika oliwska”, spisana dopiero w poł. XIV w., oraz „Tablice oliwskie” z XV w. Wedle tych przekazów S. był fundatorem klasztoru cysterskiego w Oliwie pod Gdańskiem, ojcem Sambora I i Mściwoja I, a więc działałby w początkach 2. poł. XII w. Autor „Kroniki oliwskiej”, opat Stanisław, stwierdził jednak, iż w jego czasach dalsza pamięć o S-ie nie istniała, a przypisywanie mu fundacji oliwskiego klasztoru oparte było już wówczas na tradycji ustnej. W historyczność tej postaci bez zastrzeżeń wierzyła nauka pomorska XVI–XIX w., późniejsi badacze uważali go za postać legendarną. Od schyłku l. siedemdziesiątych XX w. ponownie zaczęto traktować S-a jako osobę realnie istniejącą. Zwraca się przy tym uwagę, że imię «Sobiesław» znane było w dalszych pokoleniach tej rodziny. Podejmowane próby identyfikacji rodzinnego (rodowego) środowiska S-a związane są z dyskusją toczącą się na temat pochodzenia późniejszych książąt gdańskich, którzy mogli być potomkami lokalnych wschodniopomorskich władców (w najnowszej historiografii E. Rymar), miejscowych możnych (G. Labuda), bądź możnych z Polski osadzonych tu przez Bolesława Krzywoustego, ewentualnie jego następców, spokrewnionych bądź spowinowaconych z małopolsko-sieradzko-śląskim rodem rycerskim Lisów (J. Powierski, B. Śliwiński).
W historiografii pomorskiej od XVI do XVIII w. uzupełniano biografię S-a o wydarzenia niesprawdzalne, przypisując mu m.in. zaprowadzenie chrześcijaństwa na Pomorzu Wschodnim, przeniesienie stolicy tej ziemi z Pucka do Gdańska, założenie miasta Gdańska, fundację klasztoru oliwskiego oraz gdańskich kościołów św. Katarzyny i św. Mikołaja w l. 1184–5. Większość badaczy (m.in. K. Jasiński, J. Powierski, B. Śliwiński) odrzuca stanowczo te niesprawdzone informacje. Wg nich z zapisu w „Kronice oliwskiej” można wnosić, iż S. nie pełnił urzędu namiestnika gdańskiego. Został tam bowiem określony tylko samym imieniem, podczas gdy jego potomkom, pełniącym godność namiestniczą, przydawano zawsze tytuł dux. Był on jednak na Pomorzu Gdańskim osobą eksponowaną, nie wiadomo, czy z powodu sprawowania tutaj najwyższej funkcji urzędniczej, czy też dzięki posiadaniu znacznych majątków ziemskich. Określanie S-a jako księcia gdańskiego jest więc ahistoryczne. Większość badaczy sceptycznie traktuje również domniemany fakt fundacji przez S-a klasztoru oliwskiego. Za głównego fundatora uważa się Sambora I, co najwyżej dopuszczając hipotezę, iż S. mógł być inicjatorem tej fundacji. Jeśli przyjąć to stanowisko, wskazywałoby ono, iż S. dysponował na Pomorzu Gdańskim znacznymi majątkami ziemskimi, które pochodziły z darowizny książęcej, dokonanej najwcześniej po podboju Pomorza Wschodniego w r. 1116 przez Bolesława Krzywoustego. Z całą pewnością częścią dóbr dziedzicznych następnego po S-ie pokolenia tej rodziny były majątki na pograniczu dzisiejszego Gdańska (Oliwa) i Sopotu oraz Puck i Starzyna. Wg pochodzącego z XVII w. nekrologu oliwskiego, S. zmarł 23 I 1178; jest to oczywiście data fikcyjna, wykoncypowana najpewniej w związku z datą falsyfikatu dyplomu fundacyjnego cystersów, określoną na 18 III 1178 (J. Powierski, B. Śliwiński, K. Bruski).
Z interpretacji przekazu kroniki mistrza Wincentego, wg którego namiestnik gdański Sambor I był siostrzeńcem (neposem) woj. mazowieckiego Żyry, oraz z „Kroniki oliwskiej”, wedle której był on synem S-a, wynika, iż żona S-a była siostrą woj. Żyry, należącego do czołowej grupy możnowładztwa, którego rodzina dała początek rodowi Powałów. Nie ostała się hipoteza T. Kantzowa, iż żoną S-a była Anna, córka Mieszka Starego, podobnie jak nie zdobył szerszego uznania pogląd nowszej literatury, że żoną tą (bez objaśnienia czy jedyną, czy kolejną) mogła być nieznana z imienia córka ks. meklemburskiego Przybysława (A. Hofmeister, G. Labuda). Przyjmuje się, że synami S-a byli wspomniani już Sambor (zob.) i Mściwoj I, książęta Pomorza Gdańskiego.
Słown. Biogr. Pomorza Nadwiślańskiego, Gd. 1997 IV (Sobiesław I); Bahr E., Genealogie der pommerellischen Herzoge, „Zeitschr. des Westpreuss. Geschichtsverenis” Bd. 75: 1939; Balzer, Genealogia; Hofmeister A., Genealogische Untersuchungen zur Geschichte des pommerschen Herzogshauses, Stettin 1938 s. 116–18; Śliwiński B., Poczet książąt gdańskich. Dynastia Sobiesławiców XII–XIII w., Gd. 1997; – Conrad K., Oliva und Danzig, „Preussenland” Jg. 24: 1986; Historia Gdańska, Pod red. E. Cieślaka, Gd. 1978 I; Historia Pomorza, Pod red. G. Labudy, P. 1972 I cz. 1; Jasiński K., Chronologia kościołów gdańskich XII i XIII w. Uwagi metodyczne, „Zap. Hist.” T. 50: 1985 z. 1 s. 71–7, z. 2 s. 69; Kantzow T., Pommerania. Eine pommersche Chronik aus dem sechszehnten Jahrhundert, Hrsg. v. G. Gaebel, Stettin 1908 I 131–7; Kujot S., Dzieje Prus Królewskich, cz. 1: do roku 1309, „Roczniki Tow. Nauk. w Tor.” T. 20–5: 1913–18 s. 268; Labuda G., Fragmenty dziejów Słowiańszczyzny Zachodniej, P. 1975 III 317–21; tenże, Z badań nad genealogią książąt Pomorza Gdańskiego w XII i XIII wieku, „Roczn. Gdań.” T. 41: 1981 z. 1; Lingenberg H., Die älteste Olivaer Geschichtsschreibung (bis etwa 1350) und die Gründung des Klosters Oliva, Lübeck 1994; tenże, Die Anfange des Klosters Oliva und die Entstehung der deutschen Stadt Danzig, Stuttgart 1982; tenże, Das pommerellische Herzogtum vom Ende des 12. Jahrhundert bis zum Aussterben des Herrscherhauses 1294 und dessen Folgen, „Westpreuss Jahrbuch”, Bd. 45: 1995; Meissner T. B., Das Kirchenreiche Danzig (1726), w: Drost W., Die Kunstdenkmäler der Stadt Danzig, Stuttgart 1958 II 429–30; Oliński P., Cysterskie nekrologi na Pomorzu Gdańskim od XIII do XVII wieku, Tor. 1997; Powierski J., Sambor I, w: Ludzie pomorskiego średniowiecza, Gd. 1981; Powierski J., Śliwiński B., Bruski K., Studia z dziejów Pomorza w XII wieku, Słupsk 1994; Rymar E., Jeszcze raz w sprawie terminu śmierci księcia gdańskiego Sobiesława I i ustanowienia jego syna Sambora I, „Roczn. Gdań.” T. 52: 1992; tenże, Niektóre aspekty dyskusji wokół początków dynastii książęcej na Pomorzu Nadwiślańskim, tamże T. 42: 1983 z. 1; tenże, Rodowód książąt pomorskich, Szczecin 1995 I 247–54; Spors J., Dokument fundacyjny Sambora I dla Oliwy z roku 1178, „Studia Źródłozn.” T. 22: 1977 s. 122–3; tenże, Pochodzenie dynastii książęcych na Pomorzu w XI i XII wieku w szczególności Świętobora i Świętopełka z Kroniki Galla Anonima, „Roczniki Hist.” T. 49: 1983; tenże, Podziały administracyjne Pomorza Gdańskiego i Sławieńsko-Słupskiego od XII do początku XIV wieku, Słupsk 1983; tenże, Z genealogii pierwszych książąt wschodniopomorskich, w: Z badań nad społeczeństwem i kulturą Pomorza Środkowego, Słupsk 1973 s. 32–6; Wenta J., Dziejopisarstwo w klasztorze cysterskim w Oliwie na tle porównawczym, Gd. 1990; Zbierski A., Port gdański na tle miasta w X–XIII w., Gd. 1964 s. 340; – De prima fundatione monasterii Olivae, Ed. T. Hirsch, Script. Rer. Pruss., I 669–70 (komentarze wydawcy); Magistri Vincentii dicti Kadłubek Chronica Polonorum, Ed. M. Plezia, Kr. 1994 s. 147; Mon. Pol. Hist., IV, V, VI; Pomm. Urk.-buch, nr 18, 93, 123, 288, 302, 498 (w sprawie imienia S-a); Das Totenbuch des Prämonstratenserinnen-Klosters Zuckau bei Danzig, Hrsg. v. M. Perlbach, Danzig 1906.
Błażej Śliwiński