Sopicki Stanisław Antoni, pseud. i krypt.: Zatorski, Karol Laskowiec, Wod. (1903–1976), dziennikarz, działacz Stronnictwa Pracy, członek Rady Narodowej i minister rządu RP na emigracji. Ur. 1 X w Wadowicach, był synem Andrzeja i Karoliny z Nikliborców, bratem ciotecznym Władysława Nikliborca (zob.).
W l. 1913–21 uczęszczał S. do gimnazjum w Wadowicach, z przerwą w r. 1920, gdy jako ochotnik walczył na froncie w wojnie polsko-sowieckiej. W l. 1921–6 studiował historię na Wydz. Filozoficznym UJ (studiów nie ukończył). W tym czasie działał w katolickiej organizacji studenckiej «Polonia», a po jej połączeniu na przełomie l. 1921 i 1922 z konserwatywnym «Odrodzeniem» – w Stow. Młodzieży Akademickiej UJ «Odrodzenie». Piastował w nim kolejno funkcje: sekretarza i kierownika sekcji społecznej (1923/4), wiceprezesa i bibliotekarza (1925/6), wreszcie kierownika sekcji zagadnień narodowych i delegata do Rady Naczelnej Stow. Katolickiej Młodzieży Akademickiej (SKMA) «Odrodzenie» (1926/7). Równocześnie współpracował od r. 1924 z „Głosem Narodu”; tam nawiązał kontakt z ks. Janem Piwowarczykiem. Wstąpił do Polskiego Stronnictwa Chrześcijańskiej Demokracji (PSChD). W dn. 31 X – 2 XI 1926 wziął udział w zjeździe założycielskim Związku Seniorów SKMA «Odrodzenie» i został wybrany do jego Rady Naczelnej. W krakowskiej serii «Biblioteka Chrześcijańsko-Społeczna» wydał swe pierwsze broszury polityczne: Sprawa żydowska w Polsce ze stanowiska Polskiego Stronnictwa Chrześcijańskiej Demokracji (1926 nr 10) i Pacyfizm. Zagadnienie wojny i pokoju (1927 nr 12). Publikował też na łamach „Prądu”.
Pod koniec l. dwudziestych S. zaczął odgrywać istotną rolę w działalności chadecji. Dn. 1 IX 1928 wziął udział w ogólnopolskiej konferencji tego ruchu w posiadłości posła Stanisława Burtana w Przegorzałach na temat nowelizacji konstytucji, gdzie przyjęto w tej sprawie partyjne «Tezy przegorzalskie». W listopadzie 1929, podczas kryzysu w redakcji „Rzeczypospolitej” wywołanego utratą zaufania kierownictwa PSChD do redaktora Mariana Grzegorczyka, S. został ściągnięty do Warszawy i objął w gazecie dział polityczny. W grudniu t.r. został dokooptowany do Rady Naczelnej PSChD. Nadal (do r. 1934) współpracował z „Głosem Narodu” jako jego korespondent warszawski. Dn. 12 I 1930 uczestniczył w zgromadzeniu przywódców chadecji z Małopolski i Śląska Górnego w Krakowie; podjęto na nim uchwałę o potrzebie reorganizacji ruchu i połączenia z Narodową Partią Robotniczą (NPR). T.r. ogłosił S. broszurę pt. W rocznicę cudu nad Wisłą (Kr.), w której pomniejszał udział Józefa Piłsudskiego w bitwie warszawskiej 1920 r., a uwypuklał zasługi polityków i generałów prawicowych (tezy te powtórzył potem w publikacji Czego uczy rocznica cudu nad Wisłą?, Kat. 1936). W kolejnych broszurach analizował potrzebę i warunki porozumienia polsko-niemieckiego (Polska a Niemcy. W 10-tą rocznicę plebiscytu na Śląsku. Kr. 1931) i poddał ostrej krytyce rządy sanacji (Siedem lat sanacji. Mowa na wiecu, Kr. 1933). Na początku stycznia 1934 został wybrany do Zarządu Wojewódzkiego PSChD w Krakowie. Należał w tym czasie do bliskiego otoczenia politycznego Wojciecha Korfantego i był członkiem kierowanej przez tegoż Rady Nadzorczej spółki Chrześcijańsko-Społeczny Inst. Wydawniczy w Katowicach. Dn. 11 III 1934 wszedł w skład Zarządu Głównego Chrześcijańskiej Demokracji, a 3 IV t.r. objął w nim funkcję sekretarza generalnego. Zredagował wówczas popularne ujęcie programu partii: Nasze hasła. O co walczy Chrześcijańska Demokracja (Kat. 1934, 1936), gdzie m.in. użył pod adresem sanacji sloganu «pułkownicy do pułków, fachowcy do urzędów». Mimo że nadal przebywał stale w Warszawie, objął S. redakcję naczelną teoretycznego organu chadecji „Przyszłość” wydawanego w Katowicach (od grudnia 1935 do r. 1937 był równocześnie jego formalnym wydawcą). Podjął również energiczne kroki dla ożywienia struktur partyjnych: w styczniu 1935 odbudował placówki chadeckie w Radomiu, organizował jako jedyny zebrania w Warszawie i wygłaszał na nich referaty polityczne (m.in. na temat konstytucji). Na wiosnę t.r. przystąpił wraz z Korfantym do przygotowania akcji wyborczej, użyczył mu swego nazwiska do opublikowania broszury (faktycznie autobiografii) pt. „Wojciech Korfanty” (Kat.) i utrzymywał z nim stały kontakt, gdy Korfanty przebywał na emigracji politycznej w Czechosłowacji. Od listopada 1935 kierował z nadania Korfantego działem politycznym w redakcji katowickiej „Polonii”. Wobec kryzysu wewnętrznego w łonie chadecji, spowodowanego zamiarami zbliżenia się części jej działaczy do Obozu Zjednoczenia Narodowego, S. podjął zdecydowaną walkę z tymi tendencjami. W czerwcu 1937 wziął udział w akcji na rzecz utrzymania autonomii Śląska Górnego (m.in. artykuły w „Polonii” i tygodniku „Zwrot”). Po zjednoczeniu chadecji z NPR i Związkiem Hallerczyków został S. wybrany (10 X t.r.) do Rady Naczelnej i Zarządu Głównego Stronnictwa Pracy (SP). T.r. ogłosił analizę zagrożeń zewnętrznych Polski pt. Obrona Polski. Garść uwag (Kat.), w której za najgroźniejszy uznał atak ze strony Niemiec i opowiedział się za przyjęciem oferty pomocy ze strony ZSRR i rozładowaniem napięć wewnętrznych (tolerancyjna polityka wobec mniejszości narodowych). Praca ta została przetłumaczona na język niemiecki i powielona przez tajną niemiecką agendę Publikationsstelle działającą przy Preuss-Geheimes Staatsarchiv (Die Verteidigung Polens. Einige Bemerkungen, Berlin-Dahlem 1938). Jako sekretarz Zarządu Wojewódzkiego SP w Katowicach kierował S., wraz z Władysławem Tempką, pracą śląskiej instancji SP. Współpracował z organem SP, dziennikiem „Nowa Prawda”, a po jego zamknięciu – z „Nową Rzeczypospolitą”. Dwukrotnie (1938, 1939) był skazywany przez sądy na areszt z zawieszeniem i grzywnę w związku z działalnością polityczną i prasową. Na przełomie marca i kwietnia 1939 wszedł w skład Woj. Komitetu Porozumiewawczego Stronnictw Politycznych (SP i Stronnictwa Ludowego ), do którego bezskutecznie usiłował też wciągnąć działaczy endeckich i sanacyjnych.
Po wybuchu drugiej wojny światowej S. wyjechał z Katowic i zatrzymał się początkowo u rodziny w Wadowicach, następnie osiadł w Krakowie. Nie miał w tym czasie stałego zatrudnienia. Od marca 1940 uczestniczył z ramienia SP w pracach konspiracyjnych Krakowskiego Komitetu Międzypartyjnego, który stanowił ośrodek dyspozycji politycznej na obszar Polski południowej i zrzeszał obok SP przedstawicieli także Stronnictwa Narodowego, SL i Polskiej Partii Socjalistycznej. T.r. Karol Popiel, jeden z przywódców SP na emigracji, wezwał S-ego do Wielkiej Brytanii; w sierpniu z Gorlic przedostał się S. nielegalnie do Budapesztu, a potem – przez Belgrad, Saloniki, Hajfę – do Kairu. Tam nawiązał kontakt z przedstawicielem rządu RP Tadeuszem Zażulińskim. Zgodnie z jego instrukcjami udał się samolotem do Lagos, stamtąd okrętem do Freetown; w Szkocji wylądował 11 I 1941. Zaraz potem w Londynie przeprowadził S. rozmowy z politykami polskimi: zdał relację z sytuacji w kraju i sondował możliwości swej współpracy z rządem. Początkowo nie otrzymał stałej posady w strukturach rządowych, natomiast dla Min. Spraw Wewnętrznych opracowywał ekspertyzy oraz wydawał organ SP – „Zwrot”. Pod koniec października 1941 wszedł w skład sześcioosobowego Zarządu Głównego Komitetu Zagranicznego (KZ) SP, kilka dni później stanął na czele Sądu Honorowego sekcji londyńskiej Stow. Dziennikarzy Polskich. Podjął też współpracę z „Dziennikiem Polskim” i „Polską Walczącą”; m.in. na ich łamach, zainicjował akcję pomocy dla Polaków w ZSRR. Publikował pod pseudonimami – najczęściej jako Karol Leskowiec – także w „Jutrze Polski”, „Zgodzie”, „Sprawach”, Czechoslovakia”, „People and Freedom” i „Dzienniku Związkowym” (Chicago); osobno wydał w Londynie w r. 1941 broszury: Ku federacji z Czechosłowacją, oraz Litwa a Polska, a w r.n.: Polska po wojnie i Zabezpieczamy Rosję (tę również w wersji angielskiej: The Russian Forward Area ). Dn. 3 II 1942 prezydent Władysław Raczkiewicz mianował S-ego członkiem Rady Narodowej RP (II); zasiadał S. w jej Komisjach: Budżetowej, Prawno-Politycznej i Społeczno-Gospodarczej. Podczas dyskusji w Radzie nad sprawozdaniem premiera Stanisława Mikołajczyka z podróży do Waszyngtonu 23 VI t.r. skrytykował «politykę rekompensat» dla Polski kosztem ziem niemieckich i wzywał do obrony granicy wschodniej ustalonej w traktacie ryskim z r. 1921. Od 1 VII do 15 XII 1943 był redaktorem „Dziennika Polskiego”. W tym czasie orzekał w składzie sądu dziennikarskiego w sprawie Stefana Litauera oskarżonego o wysunięcie kandydatury przedstawiciela agencji TASS w Londynie, A. Rothsteina, do prezesury Foreign Press Association (11 VIII 1943). W maju 1944 wszedł w skład Rady ds. Ratowania Ludności Żydowskiej w Polsce.
Po dymisji premiera Mikołajczyka, w nowym rządzie Tomasza Arciszewskiego powołanym 29 XI 1944, otrzymał S. resort odbudowy i administracji publicznej. Wydelegowanie przez SP S-ego i Bronisława Kuśnierza do tego rządu interpretowane było jako przejaw dystansowania się głównych przywódców partii wobec linii politycznej Arciszewskiego i przechodzenia na pozycje mikołąjczykowskie; obaj uważani bowiem byli za «drugi garnitur [działaczy], tak zwanych krasnoludków» (J. Lerski). S. był przeciwny tendencji zmierzającej do zawarcia ugody z komunistycznym ośrodkiem władzy w kraju; na tym tle szybko doszło do zasadniczej konfrontacji pomiędzy większością partyjną z K. Popielem na czele, a grupą działaczy, do której należał. W grudniu 1944 zgłosił S. swoją dymisję, nieprzyjętą przez Arciszewskiego, i ponowił ją w styczniu r.n., po uchwale Zarządu KZ SP o wycofaniu S-ego z rządu. Gdy i tym razem Arciszewski jej nie przyjął, S. został zawieszony w prawach członka SP. Mimo to nadal uczestniczył w pracach partii i próbował wraz z Kuśnierzem nawiązać na własną rękę kontakty z organizacją krajową SP. Współpraca z Popielem urwała się ostatecznie, gdy ten podjął wraz ze swymi zwolennikami w czerwcu 1945 decyzję o powrocie do Polski. Dn. 21 X 1945 S. oraz Kuśnierz, Józef Haller i Hugon Hanke odnowili KZ SP, który potępił decyzję K. Popiela, uznanie przez niego decyzji jałtańskich oraz próbę legalizacji partii w Polsce. W czerwcu 1947, podczas tzw. kryzysu prezydenckiego wywołanego przez decyzję prezydenta Władysława Raczkiewicza o przekazaniu sukcesji Augustowi Zaleskiemu, S. poparł nominata i 9 VI uczestniczył w ceremonii jego zaprzysiężenia. Dn. 3 VII t.r. został powołany na poprzednio piastowaną funkcję w gabinecie Tadeusza Bora-Komorowskiego. W styczniu 1948 został sekretarzem Zarządu KZ SP i reprezentował go na zjeździe partii chadeckich w Luksemburgu. Dn. 5 II 1949 złożył dymisję w rządzie i do nowego już nie wszedł. Uczestniczył natomiast w próbach pogodzenia rywalizujących obozów emigracyjnych (misje Władysława Andersa i Henryka Paszkiewicza). Został przez A. Zaleskiego powołany do Rady Narodowej RP (IV) oraz do zarządu Skarbu Narodowego, w którym w l. 1950–2 pełnił obowiązki przewodniczącego Komisji Propagandy i Komisji Terytorialnej. Do rządu powrócił jako minister skarbu w gabinecie Romana Odzierzyńskiego (25 IX 1950 – grudzień 1953). W l. 1951–4, podczas kolejnych kryzysów w KZ SP, z którego odłączyli się przeciwnicy prezydenta Zaleskiego, S. pozostał na poprzednich pozycjach, popierając Zaleskiego i podając w wątpliwość zasięg zachodnich granic Polski na Odrze i Nysie Łużyckiej. W lutym 1953, szukając środków utrzymania, podjął S. pracę na dworcu kolejowym Waterloo Station. W r. 1954 wszedł w skład Komisji Porozumiewawczej Stronnictw, które poparły akcję zjednoczeniową Kazimierza Sosnkowskiego i 30 V przemawiał na wiecu w tej sprawie. Był potem członkiem Tymczasowej Rady Jedności Narodowej. Po zjednoczeniu emigracyjnych grup SP w r. 1956 wyjeżdżał S. na kongresy chadeckie do RFN, gdzie rozmawiał z kanclerzem RFN K. Adenauerem.
Po drugiej wojnie światowej S. współpracował z wieloma gazetami emigracyjnymi („Wiadomości”, „Orzeł Biały”, „Dzien. Pol. i Dzien. Żołnierza”, „Życie”, „Bellona”, „Nowiny Robotn.”, „Polska Wierna”, „Lwów i Wilno”, „Wolność i Ludzie”) oraz był członkiem redakcji „Gazety Niedzielnej”. W publicystyce swej zajmował się szczególnie kwestiami ideologii ruchu chrześcijańsko-demokratycznego (broszury: Chrześcijańscy Demokraci , Dążenia Stronnictwa Pracy , Le movement démocrate-chrétien en Pologne , Ruch chrześcijańsko-społeczny w ciągu 20-lecia 1919–1939 ) oraz problemem niemieckim. Był przeciwny przyłączeniu do Polski Szczecina i Wrocławia (odczyt w londyńskim «Ognisku» 7 VIII 1946), przewidywał wzrost potęgi Niemiec w Europie powojennej oraz pogorszenie się w związku z tym położenia geopolitycznego Polski. Z jednej strony proponował zadeklarowanie chęci zgodnego współżycia z Niemcami, a z drugiej – przekonywanie Wielkiej Brytanii i USA do ograniczenia pozycji Niemiec. Przekonania w sprawie niemieckiej zrekapitulował w artykule Poglądy emigracji na Niemcy w latach 1945–49 („Wiadomości” 1969 nr 39).
W r. 1957 własnym nakładem wydawał S. pismo „Pod rozwagę. Informacje i osobiste uwagi” (nakład 100 egzemplarzy), następnie – przez krótki czas – pismo „Ład”, a w l. 1957–72 – biuletyn „LWIL” (od: Lwów i Wilno), poświęcony sytuacji ludności polskiej na dawnych kresach wschodnich RP po wojnie. Wchodził w skład Rady i Zarządu Inst. Polskiego Akcji Katolickiej w Wielkiej Brytanii oraz Polskiego Katolickiego Stow. Uniwersyteckiego «Veritas». W l. sześćdziesiątych wydał jeszcze broszury: Eastern Poland (Chicago 1965), Krzyż i Orzeł Biały. Rozważania z okazji Millennium (Londyn 1966), która wywołała sporą dyskusję w prasie emigracyjnej, oraz Unia Lubelska i jej znaczenie (Londyn 1969). Był członkiem Komitetu Obchodu 400-lecia Unii Lubelskiej. Wg Adama Pragiera, był S. «pobożny, cichy, małomówny, przy tym logiczny, uparty, o mocnych przekonaniach». Zmarł w Londynie 11 II 1976; zwłoki zostały poddane kremacji w krematorium w Richmond, Surrey.
Z małżeństwa z Heleną z Pruszyńskich miał S. syna Antoniego (ur. 1935); po długich staraniach sprowadził rodzinę do Wielkiej Brytanii.
Dziennik S-ego z l. 1940–3 i 1947–51 znajduje się w Inst. Pol. i Muz. im. Gen. Sikorskiego w Londynie (Kol. 181).
Polonica zagraniczne. Bibliografia za okres od września 1939 do 1955 roku, W. 1991 III; Słownik biograficzny katolicyzmu społecznego w Polsce, L. 1995 III (S. Gajewski); – Andrusiewicz A., Stronnictwo Pracy 1937–1950, W. 1988; Bujak W., Historia Stronnictwa Pracy 1937–1946–1950, W. 1988; Długajczyk W., Oblicze polityczne i własnościowe prasy polskiej w województwie śląskim 1922–1939, Kat. 1990; tenże, Sanacja śląska 1926–1939. Zarys dziejów politycznych, Kat. 1983; Duraczyński E., Turkowski R., O Polsce na uchodźstwie. Rada Narodowa Rzeczypospolitej Polskiej 1939–1945, W. 1997; Dymarski M., Stanisława Sopickiego dziennik londyński 1943–1944, „Przegl. Polonijny” 1998 nr 2; tenże, Stosunki wewnętrzne wśród polskiego wychodźstwa politycznego i wojskowego we Francji i Wielkiej Brytanii 1939–1945, Wr. 1999; Fitowa A., Bataliony Chłopskie w Małopolsce. Działalność organizacyjna, polityczna i zbrojna, W.–Kr. 1984; Friszke A., Życie polityczne emigracji, W. 1999; Habielski R., Niezłomni, nieprzejednani. Emigracyjne „Wiadomości” i ich krąg 1940–1981, W. 1991; tenże, W światłach i cieniach przeszłości. Emigracja wobec Milenium, „Więź” 1998 nr 11; tenże, Życie społeczne i kulturalne emigracji, W. 1999; Hładkiewicz W., Elita polityczna emigracji polskiej w Londynie 1945–1972, Zielona Góra 1995; Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce i jego zbiory, Oprac. J. Cisek, W. 1997; Kierownictwo obozu niepodległościowego na obczyźnie 1945–1990, Red. A. Szkuta, Londyn 1996; Krzywobłocka B., Chadecja 1818–1937, W. 1974; Lewandowska S., Prasa polskiej emigracji wojennej 1939–1945, W. 1993; Pobóg-Malinowski W., Najnowsza historia polityczna Polski, Londyn 1983 III; Potemski T., Stronnictwo Pracy na Górnym Śląsku w latach 1937–1950, Kat. 1969 s. 17, 19, 23, 26, 37, 44, 49; Prekerowa T., Kospiracyjna Rada Pomocy Żydom w Warszawie, 1942–1945, W. 1982; Przybylski H., Chrześcijańska Demokracja i Narodowa Partia Robotnicza w latach 1926–1937, W. 1980; tenże, Front Morges w okresie II Rzeczypospolitej, W. 1972; Turowski K., Historia ruchu chrześcijańsko-demokratycznego w Polsce, W. 1989 I; tenże, «Odrodzenie». Historia Stowarzyszenia Katolickiej Młodzieży Akademickiej, W. 1987; Urban A., Emigracyjny dramat, W. 1998; Władze RP na obczyźnie podczas II wojny światowej, Red. Z. Błażyński, Londyn 1994; Wolsza T., Działalność polityczna i poglądy Stanisława Sopickiego (1941–1976), Polska 1944/45–1989. Studia i Materiały, W. 1999 IV; tenże , Rząd RP na obczyźnie wobec wydarzeń w kraju 1945–1950, W. 1998; Zabłocki J., Chrześcijańska demokracja w kraju i na emigracji 1947–1970, L. 1999; Z dziejów katolicyzmu społecznego, L. 1987; Ziętara P., Misja ostatniej szansy. Próba zjednoczenia polskiej emigracji politycznej przez gen. Kazimierza Sosnkowskiego w latach 1952–1956, W. 1995; – Armia Krajowa w dokumentach, Londyn 1981 V; Haller J., Pamiętniki, Londyn 1964; Komunikaty informacyjne Komisariatu Rządu na m. st. Warszawę, W. 1993–7 II z. 2, IV z. 2–3; Kwiatek A., Listy Wojciecha Korfantego do redaktora Stanisława Sopickiego (13 XI 1938 – 16 II 1939) „Studia Śląskie”, S. Nowa, T. 35: 1979 s. 269–99; Leitgeber W., W kwaterze prasowej. Dziennik z lat wojny 1939–1945, Londyn 1972; Lerski J., Emisariusz Jur, W. 1989; Pragier A., Czas przeszły dokonany, Londyn 1966; Sprawozdanie Dyrekcji c.k. Gimnazjum w Wadowicach za r. szk. 1913/14, Wadowice 1914 s. 51; Sprawozdanie Dyrekcji Gimnazjum Państwowego w Wadowicach za r. szk. 1920/21, Wadowice [b.r.w.] s. 14, 22; – „Dzien. Pol. i Dzien. Żołnierza” 1976 nr 36, 41, 45–6 (nekrologi); – Arch. UJ: sygn. WF II 400, WF II 404, WF II 409, WF II 413, WF II 417; Arch. Zakł. Hist. Ruchu Lud. w W.: sygn. CKRL/38 (spraw. S-ego z pobytu w Polsce okupowanej do 30 VIII 1940); B. Jag.: sygn. Przyb. 186/99, Przyb. 1298/99; B. KUL: rkp. 1149 T. 1 (wspomnienia S-ego o działalności w «Odrodzeniu»); B. Pol. w Londynie: Kartoteka B. Czyżewskiego; Inst. Pol. i Muz. im. Gen. Sikorskiego w Londynie: sygn. A 5/72 (kwestionariusz S-ego), sygn. Kol. 404/1 (Skarb Narod.); – Mater. Red. PSB: Kserokopia noty autobiogr. S-ego ze zbiorów B. Pol. w Paryżu (mater. do słown. biogr. S. Lama); – Informacje Zdzisława Jagodzińskiego z Londynu.
Tadeusz Wolsza