Szczuka Stanisław Antoni h. Grabie, pseud. Candidus Veronensis (ok. 1654–1710), sekretarz królewski, regent kancelarii mniejszej koronnej, referendarz świecki koronny, podkanclerzy litewski.

Pochodził z litewskiej gałęzi rodu. Zdaniem Jerzego Wiśniewskiego ur. 1652 w Luboniczach (pow. rzeczycki); sam S. podawał, że ur. 1654. Był synem Stanisława (zm. w r. 1655 lub 1656 w niewoli moskiewskiej) i Zofii Szpilewskiej Neronowiczówny, córki Stefana, podczaszego rzeczyckiego, wdowy po Andrzeju Bobrzeckim. Miał starszego brata Gracjana Michała (zm. 1694), wojskiego rzeczyckiego, i siostrę Annę. Dalsze pokrewieństwo łączyło go z Kazimierzem Janem (zob.) i Wacławem (zob.) Szczukami.

Wcześnie osierocony przez rodziców, dostał się S. pod opiekę Stanisława Szczuki, podstarościego upickiego, i Jerzego Kazimierza Neronowicza, miecznika rzeczyckiego. Kształcił się w Wilnie. Związał się tam z domem podskarbiego lit. Hieronima Kryszpina Kirszensteina; w l. 1671–2 towarzyszył jego synom (zapewne Janowi Hieronimowi i Andrzejowi Kazimierzowi) na studiach na Uniw. Krak.; sam też w r. 1672 studiował tam filozofię. W tym czasie losem krewniaka zainteresował się K. J. Szczuka, który otoczył go opieką i protegował na dworze królewskim. S. posiadł biegłą znajomość języków francuskiego i niemieckiego, posługiwał się też włoskim. Przez siedemnaście miesięcy praktykował w Tryb. Kor. w Lublinie, zapoznając się z prawem kor. Po zakończeniu edukacji prawdopodobnie związał się ściślej z ziemią wiską; wraz z nią oddał głos na elekcji w r. 1674 na Jana Sobieskiego. Dzięki protekcji K. J. Szczuki został w r. 1675 sekretarzem królewskim. Szybko znalazł się w gronie najbardziej zaufanych osób Jana III i królowej Marii Kazimiery. Uczestniczył w przygotowaniach sejmów w kancelarii królewskiej i na sejmikach; miał opinię znakomitego mówcy. Dążąc do uzyskania dóbr i urzędów w ziemi wiskiej, dostał (prawdopodobnie w r. 1681) urząd podczaszego wiskiego. Dn. 22 I 1682 został mianowany sekretarzem pieczęci mniejszej kor. Gdy w Moskwie rozgorzała walka stronnictw («bunt strzelców»), Jan III, licząc na zbrojne odzyskanie Smoleńszczyzny, powierzył S-ce latem t.r. przygotowanie i koordynowanie misji dyplomatyczno-wywiadowczej Stanisława Bentkowskiego, którego zadaniem było zachęcanie smoleńskich elit do rewolty i powrotu pod władzę Rzpltej. Z ziemi wiskiej posłował S. na sejm 1683 r.; jako deputat z Wielkopolski wszedł wtedy do komisji do «traktatów moskiewskich». Otrzymał od króla rotmistrzostwo chorągwi husarskiej i t.r. wziął udział w wyprawie wiedeńskiej; był nadawcą pierwszych wiadomości do kraju o zwycięstwie w bitwie pod Wiedniem. Pod koniec września t.r. zapadł na chorobę preszburską (czerwonkę bakteryjną).

Od r. 1683 gromadził S. wsie w ziemi wiskiej, pozostające w posiadaniu rodziny Szczuków; kupił części wsi Szczuki-Barany i niegdyś królewską wieś Szczuczyno (Szczuki-Litwa), a przed r. 1686 miał już Radzyń, w którym odtąd często przebywał. Prawdopodobnie jeszcze przed wyprawą wiedeńską otrzymał star. wareckie (woj. mazowieckie) i posiadał je do końca życia. W r. 1684 uzyskał star. straszewskie (woj. malborskie). W l. 1685–8 i od r. 1701 do śmierci dzierżył star. wąwolnickie w woj. lubelskim. W uznaniu jego zasług król przyznał mu w r. 1686 star. wilkijskie na Żmudzi, trzymane dotąd przez Sapiehów (scedował je 22 II 1693 kaszt. żmudzkiemu Wilhelmowi Eustachemu Grothusowi). Zimą 1687 dostał star. skalskie (woj. podolskie) i ważne star. grodowe lubelskie, na które 5 I 1688 dokonał uroczystego wjazdu; również nim dysponował do końca życia. Rosnące znaczenie S-i potwierdził jego awans (przed 15 VI 1684) na regenta kancelarii mniejszej kor.

Gdy w maju 1684 woj. poznański Krzysztof Grzymułtowski, marszałek w. kor. Stanisław Herakliusz Lubomirski i podskarbi w. lit. Benedykt Sapieha zawiązali tajne przymierze przeciw królowi, który zamierzał wówczas porzucić Ligę Świętą, S. stał się jednym z liderów stronnictwa dworskiego. Wczesną jesienią t.r. był z Janem III we Lwowie, potem pojechał do Warszawy w celu przygotowania ekspedycji sejmowej. Na sejmie 1685 r., na którym prawdopodobnie reprezentował ziemię wiską, został deputatem do konstytucji z Wielkopolski; wszedł też w skład komisji, która od 4 I 1686 w Piltynie miała rozpatrywać sprawy szlachty tamtejszego powiatu. Był również deputatem do przygotowania instrukcji dla poselstwa do Moskwy (Grzymułtowskiego), wpływając znacząco na jej sformułowania; zadbał przy tym o swe interesy finansowe. Już od r. 1683 domagał się zwrotu majątków Szczuków w pow. rzeczyckim (dobra ryłowickie) i star. homelskim w woj. mścisławskim. W czasie rokowań posłowie Rzpltej zażądali (27 III 1686) od Rosji dla S-i specjalnej wypłaty. S. koordynował rokowania od boku królewskiego. W imieniu Jana III ponaglił posłów, aby kosztem ustępstw pospiesznie zawarli pokój wieczysty, zaznaczył jednak, że w przyszłości może nadarzyć się okazja zerwania pokoju i odzyskania ziem od «niesprawiedliwego narodu».

Od r. 1686 wspierał S. dwór w planach zapewnienia królewiczowi Jakubowi dobrej partii małżeńskiej i stworzenia precedensów prawnych, które miały w przyszłości ułatwić mu uzyskanie korony. W gronie zaufanych współpracowników króla przygotowywał radę senatu, zwołaną na grudzień t.r. we Lwowie, na której królewicz zasiadł przy tronie pod baldachimem u boku ojca; gdy opozycja wyraziła oburzenie, S. «nic w tym zdrożnego» nie widział. Wziął wtedy udział w rozmowach z posłami rosyjskimi, którzy przybyli, aby odebrać królewską przysięgę na traktat. Latem 1687 towarzyszył Jakubowi Sobieskiemu w wyprawie przeciw Turcji. W obozie pełnił rolę łącznika między królem a wojskiem oblegającym Kamieniec Podolski. W relacjach dla Jana III podkreślał z zadowoleniem wzrastający szacunek wojska wobec Jakuba, a za największy sukces królewicza uznał radę wojenną, zwołaną w zastępstwie króla po nieudanym zbombardowaniu Kamieńca, oraz jego wystąpienia na tym forum.

Wybrany na przedsejmowym sejmiku wiskim w grudniu 1687 na posła, uczestniczył S. w sejmie rozpoczętym 27 I 1688 w Grodnie. Wobec rozpoczęcia przez opozycję dyskusji nad planowaną przez dwór elekcją vivente rege królewicza Jakuba, S. dementując istnienie takich planów, domagał się ujawnienia, kto rozpowszechniał pogłoski i uznania tej osoby za wroga; zażądał nawet uchwalenia konstytucji zabraniającej mówić o elekcji za życia króla. Sejm ostatecznie, jeszcze przed obiorem marszałka, został 5 III t.r. zerwany. Postawa S-i podczas sejmu spowodowała, że wysunął się na czoło partii dworskiej. Uczestniczył w intensywnej kampanii dworu, zmierzającej do rozprawy z malkontentami i zwołania sejmu konnego. W odpowiedzi na wydaną przez opozycję „Informacją prawdziwą i doskonałą rozerwanego sejmu” zapewne to S. przygotował pismo Respons posła bez interessu na informatią pasquilową, pseudo ministrów status (Tarnowski S., „Tajemnica roku 1688”, Kr. 1883, Dodatki s. 198–209); ujawnił w nim zawiązanie w r. 1687 antykrólewskiego spisku (tzw. warszawskiego) przez opozycję, która za pośrednictwem Lubomirskiego kontaktowała się z obcymi dworami, a dla ukrycia zarówno swych działań, jak i nadużyć finansowych B. Sapiehy dokonała zerwania sejmu. Respons…, którym S. chciał odwrócić uwagę od planów elekcji vivente rege, nie był jednak, jak się wydaje, szeroko rozpowszechniony.

W kwietniu 1688 był S. z królem w Wilnie, a w maju t.r. uczestniczył w sejmiku relacyjnym w Lublinie. Pod koniec lipca wyznaczony został (wraz z Lubomirskim) przez radę senatu i króla na komisarza do asysty przy składaniu hołdu przez stany pruskie elektorowi brandenburskiemu Fryderykowi III i odebrania tzw. przysięgi ewentualnej, czyli przyrzeczenia wierności Rzpltej jako sukcesorce Hohenzollernów. W tym czasie Jan III, zaniepokojony brakiem informacji od hetmana w. kor. Stanisława Jabłonowskiego o przebiegu kampanii letniej na Podolu, wysłał S-ę 26 VIII do niego oraz do hetmana w. lit. Kazimierza Jana Sapiehy, by skłonić ich do pochodu na Mołdawię. Przybywszy pod Buczacz ok. 3 IX, zorientował się S., że hetman Sapieha zamiast zajmować się kampanią, przygotowuje akcję polityczną na sejmikach, toteż doniósł królowi o pogarszającym się stanie armii i intrygach politycznych. Po ułożeniu punktów projektu ugody między Sapiehą a Janem III wyjechał z obozu w poł. września i wrócił do boku króla do Złoczowa i Jaworowa, aby dopilnować ekspedycji na sejm. Dn. 18 X otrzymał nominację na referendarza świeckiego kor. Chociaż referendarzem duchownym kor. mianowany został t.r. Jan Władysław Przerębski, tylko S. wymieniany był w księgach referendarskich jako referendarz «pracujący». Pod koniec r. 1688 przekazał S. regencję kancelarii mniejszej Stanisławowi Godlewskiemu. Mimo to w dalszym ciągu podpisywał niektóre dokumenty wystawiane pod pieczęcią tej kancelarii. Być może do wiosny 1699 sprawował też funkcję regenta kancelarii wielkiej kor., bowiem jego podpisy widnieją również pod tymi aktami. Do pracy kancelaryjnej przywiązywał wielką wagę; większość jego korespondencji pochodzi właśnie z tego czasu.

Wobec zerwania przez opozycję w listopadzie 1688 sejmiku lubelskiego, na którym S. kandydował na posła, uzyskał on mandat dopiero 3 XII t.r. we Lwowie na egzulanckim sejmiku podolskim. Na sejmie rozpoczętym 17 XII w Warszawie został tego dnia jednomyślnie obrany marszałkiem. W panegirycznym powitaniu króla w imieniu izby poselskiej 29 XII porównał go do Stwórcy, co wywołało oburzenie opozycji (Lubomirski nazwał go w wierszowanym paszkwilu «nędzarzem, służką i szalbierską głową»). Wraz z deputatami z izby poselskiej i senatu S. przygotowywał i podpisywał dokumenty związane z kontynuacją wojny z Turcją. Wszedł również do komisji do traktatu z Moskwą. Umiejętnie prowadząc obrady i wykorzystując sprzyjające dworowi nastawienie opinii szlacheckiej, zabiegał o poparcie projektu konstytucji o porządku obrad sejmowych. Próbował przeforsować konstytucję „Securitas interna”, zawierającą projekt konfiskaty majątków Ludwiki Karoliny Radziwiłłówny, która choć zaręczona w r. 1687 z królewiczem Jakubem, wyszła za mąż potajemnie za ks. Karola Neuburskiego. Wobec sprzeciwu opozycji dwór wycofał się z odwetowego projektu, jednak S. żądał satysfakcji dla króla. Uczestniczył też w naradach najbliższych doradców królewskich w sprawie ogłoszenia akt spisków opozycji (warszawskiego oraz zawiązanego w czasie sejmu w Grodnie w r. 1688). Namawiał izbę poselską do konfederacji i obrony króla oraz zaproponował nowy projekt konstytucji „O konfidencji stanów Rzeczypospolitej”. W trakcie sejmu zachorował na różę i przez półtora tygodnia zastępował go Przecław Szembek, star. biecki. Gdy 31 III 1689 za namową Sapiehów poseł wiłkomirski Stanisław Szołkowski wyszedł z izby z protestacją, S. po nieudanych próbach sprowadzenia go z powrotem, pożegnał izbę 2 IV t.r., oskarżając opozycję o zerwanie obrad. W mowie tej, szeroko potem rozpowszechnionej wśród szlachty, sugerował konieczność podjęcia radykalnych środków w obronie majestatu króla i praw Rzpltej; przygotował projekt konfederacji generalnej oraz zwołania sejmu konnego. Po sejmie opozycja w licznych pismach zaatakowała S-ę za sposób kierowania obradami, tendencyjne redagowanie projektów konstytucji, naruszanie procedur i opresję głosu wolnego, wręcz obwiniając go o zerwanie sejmu. W szeregu paszkwili („Paskwil sub specie listu do Jegomości Pana Szczuki...”) i wierszy politycznych oskarżano go o nieuczciwą karierę, dążenie do wzbogacenia się, bezwzględne posłuszeństwo królowi, a nawet romans z królową.

W l. 1688–9 wykupił S. w kilkunastu transakcjach dalsze części wsi Szczuki-Barany wraz z prawami spadkowymi, zastawnymi i zapisami. Większość ziemi włączył do folwarku szczuczyńskiego, resztę zajęli osadzeni przez niego chłopi. Dobra te wraz ze wsią Szczuki-Litwa stały się zalążkiem dóbr szczuczyńskich. Na polach wsi Szczuki-Litwa przystąpił S. w r. 1689 do budowy miasta Szczuczyna oraz obronnej rezydencji, dla której osobiście wybrał miejsce. Od Jana III otrzymał 9 XI 1692 w Żółkwi przywilej na lokację Szczuczyna na prawie magdeburskim (potwierdzony 14 III 1699 przez Augusta II w Warszawie). Miasto uzyskało targi dwa razy w tygodniu i cztery jarmarki.

W imieniu króla przygotował S. jesienią 1689 ekspedycję przedsejmową, w której opisał trudną sytuację kraju, spotęgowaną złym stanem zdrowia Jana III i brakiem pieniędzy na finansowanie armii. Jako marszałek starej laski otworzył 16 I 1690 obrady sejmu i w wyszukanym stylu przypomniał zwycięstwo króla pod Wiedniem oraz zagrzewał do dalszej walki z Turcją. Wszedł (z Wielkopolski) w skład nadzwycz. rady senatorsko-poselskiej ds. wojny tureckiej oraz komisji do rozpatrzenia spraw spornych Rzpltej z elektorem brandenburskim. W maju t.r. przybył do Królewca na ceremonię hołdu; zaprotestował wtedy przeciw niekorzystnemu dla Rzpltej tekstowi przysięgi i wynegocjował jej lepszą wersję, zapewniającą powrót Prus do Polski w razie wygaśnięcia Hohenzollernów w linii męskiej. Uważał, że nie wykorzystano propolskiego nastawienia stanów pruskich i krytycznie odnosił się do nazbyt ugodowej, motywowanej dynastycznie, polityki Jana III wobec Brandenburgii. Dn. 26 V podpisał projekt powołania wspólnej komisji w Gdańsku dla rozstrzygnięcia pozostałych problemów w stosunkach z elektorem. Na wezwanie Jana III stawił się jesienią w Żółkwi, by dokończyć kontrakty matrymonialne królewicza Jakuba. Pod koniec sierpnia 1691 wyruszył z królem na wyprawę mołdawską; rozchorowawszy się, kazał wieźć się na wózku.

Jesienią 1692 przygotowywał S. kolejną kampanię przedsejmową, kładąc w pismach nacisk na punktualne płacenie podatków na potrzeby wojska. Na sejmiku lubelskim 19 XI t.r. agitował za dworem; doprowadził do pomyślnego zakończenia obrad i został obrany posłem. Między rozpoczęciem sejmu 31 XII w Grodnie, a uroczystym powitaniem Jana III 9 I 1693, brał udział w tajnych i jawnych konferencjach w pokojach królewskich. Przyczynił się do wyciszenia w izbie poselskiej sprawy faktora królewskiego, dzierżawcy ceł kor. Jakuba Becala, oskarżanego przez opozycję o fałszerstwa celne, bluźnierstwo i profanację krucyfiksu. Dn. 25 I t.r. próbował skłonić posłów do zajęcia się sprawą egzekucji uchwał sejmowych, a 30 I przedstawił dworski projekt finansowania wojska, który zmierzał w kierunku centralizacji administracji podatkowej i ograniczenia wpływu sejmików. Po zerwaniu sejmu opozycja znów obwiniała o to S-ę. W dn. 17–20 II był S. na radzie senatu w Grodnie. Ponownie uczestniczył w radzie senatu 13 V w Warszawie, poświęconej sprawie poselstwa tatarskiego, a 4 VI wziął udział w konferencji z wysłannikami chana Selima Gereja. W listopadzie przyczynił się do pomyślnego dla dworu przebiegu sejmików przedsejmowych chełmskiego i wiszeńskiego. Pod koniec t.r. przebywał u boku Jana III w Żółkwi. Mandat poselski uzyskał na sejmiku lubelskim; przewidywano wówczas, że zostanie znowu marszałkiem sejmu. Gdy jednak pod nieobecność chorego króla prymas Michał Radziejowski nie podjął się rozpoczęcia obrad sejmu i nawet nie przyjechał do Warszawy, S. uznał to za najlepsze rozwiązanie. Od końca r. 1693 wspierał króla w przygotowaniach do porozumienia dyplomatycznego ze Szwecją. W kwietniu 1694 uczestniczył w Żółkwi w konferencjach z posłem bawarskim M. Ch. Mayrem; mianowany 27 IV t.r. jednym z pełnomocników Jana III w sprawie małżeństwa królewny Teresy Kunegundy z elektorem bawarskim Maksymilianem Emanuelem Wittelsbachem, nadał ostateczną treść kontraktowi ślubnemu, podpisanemu 16 V.

Od października 1694 ponownie przygotowywał S. kampanię przed sejmem zwołanym na 12 I 1695; na posła został wybrany na sejmiku lubelskim 1 XII 1694. Nie chcąc podjąć się marszałkostwa, przyjechał do Warszawy na obrady dopiero pod koniec stycznia. Zabiegał o sprawne przeprowadzenie sesji prowincjonalnych (31 I i 5 II 1695) oraz przygotował posiedzenia rady senatu z 25 II – 3 III 1695. Podczas sejmu ożenił się 6 II t.r. z damą dworu Marii Kazimiery, Konstancją Marią, córką star. jabłonowskiego Bogusława Potockiego i Teofili Heleny z Męcińskich. Małżeństwo, które zaaranżowała opiekunka Konstancji, wojewodzina kijowska Anna Stanisławska, dało mu świetne koligacje i posag w wysokości 140 tys. złp. (70 tys. gotówką i 70 tys. w wyprawie i klejnotach). Ślub wywołał złośliwe komentarze, m.in. w anonimowym wierszu „Upominek Panu Szczuce na ten czas referendarzowi koronnemu na wesele dany”, na ogół jednak S. cieszył się sporą popularnością wśród szlachty. Na następnej radzie senatu, 18 IV, po wystąpieniu kanclerza kor. Jerzego Denhoffa, odczytał przygotowane projekty oraz uniwersał na sejmiki relacyjne. Za rządów Jana III pozostawał najczęściej na dworze królewskim oraz w swym pałacu w Warszawie (róg ul. Długiej i Miodowej, wcześniej pałac Kotowskich), a także w Radzyniu. Będąc jednym z najbardziej oddanych ludzi króla, pełnił funkcje kontrolne w jego finansach, organizował objazdy dóbr, decydował o rozdziale ordynarii i pensji pieniężnych, a w praktyce zastępował go w wielu sprawach. Śmierć Jana III (17 VI 1696) rozpoczęła nowy rozdział w życiu S-i.

S. posłował na sejm konwokacyjny 1696 r. z woj. lubelskiego, na którym domagał się skoncentrowania najpierw na zagadnieniach, mających wejść do projektu konfederacji. Broniąc prerogatyw przyszłych władców, sprzeciwił się 20 IX t.r. próbom nałożenia podatków na ekonomię samborską. Wybrany został w skład deputacji z Małopolski do boku prymasa Radziejowskiego oraz do asysty przy ciele zmarłego króla. Był zwolennikiem wyboru królewicza Jakuba. Po próbie zerwania sejmu konwokacyjnego podpisał 28 IX konfederację generalną, z zastrzeżeniem obrony praw i liberum veto. Na sejmiku relacyjnym wiskim 22 X został wybrany na posła oraz rotmistrza ziemi wiskiej na elekcję, przeciw czemu zaprotestował kaszt. wiski Florian Drozdowski. S. uczestniczył następnie w sejmiku wiskim 10 IV 1697, na którym wniesiono poprawki do instrukcji i ustalono popis ziemi. Gdy kasztelan wiski odstąpił od swej manifestacji, poproszono S-ę ponownie o objęcie funkcji rotmistrza ziemi i w tym charakterze uczestniczył on w popisie generalnym 6 V t.r. pod Radziłowem. W tym czasie uznał, że królewicz Jakub nie ma szans na wybór; nie odpowiadając na listy królowej wdowy, długo ważył decyzję porzucenia obozu Sobieskich. Na sejmie elekcyjnym 20 VI wszedł do deputacji do nuncjusza G. Davii. Ostatecznie 26 VI głosował w imieniu ziemi wiskiej na elektora saskiego Fryderyka Augusta. Po podwójnej elekcji Wettyna i ks. Franciszka Ludwika Contiego, kilkakrotnie odwiedzał marszałka sejmu elekcyjnego, podkomorzego kor. Kazimierza Ludwika Bielińskiego, by przekonać go do wydania dyplomu elekcji; za każdym razem odmawiano mu jednak przyjęcia. Wszedł w skład wyłonionej spośród elektorów Wettyna deputacji do boku Augusta II oraz do deputacji do ułożenia „Oznajmienia króla nowoobranego”, które podpisał 6 VII. Wyznaczony też został do boku bp. kujawskiego Stanisława Dąbskiego i wybrany do delegacji wysłanej naprzeciw nowemu królowi do Tarnowskich Gór. Na sejmiku 6 VIII został posłem z ziemi wiskiej na sejm koronacyjny t.r. w Krakowie. Zajmował się pracami przygotowawczymi (za ekspedycję na sejm koronacyjny otrzymał 200 złp.). Dążył na sejmie do przyspieszenia wyboru marszałka, nie godził się na limitę ani na przeniesienie obrad do Warszawy; opowiadał się za ograniczeniem tematyki obrad do potwierdzenia paktów konwentów i obowiązujących praw. Równocześnie domagał się zwołania w najbliższym czasie sejmu pacyfikacyjnego i «exorbitantiarum» dla przywrócenia jedności oraz wysłania poselstwa do kontystów, w celu zapobieżenia rozpalającej się wojnie domowej. Po koronacji Augusta II podpisał potwierdzenie praw z 28 IX, a także uzyskał konstytucję potwierdzającą prawa dotyczące Szczuczyna i Radzynia oraz kolejne potwierdzenie wysłania komisji dla rozgraniczenia jego dóbr z księstwem mazowieckim. Był w Krakowie 8 X na posejmowej radzie senatu, którą zakończył odczytaniem deklaracji króla.

W czasie wjazdu Augusta II do Warszawy 12 I 1698 jechał S. przy jego karecie; był już wówczas uznawany za powiernika nowego monarchy. W jego imieniu odpowiadał licznym poselstwom, a następnie przez cały r. 1698 pracował intensywnie przy jego boku. Od początku t.r. pełnił też funkcję plenipotenta Jakuba Sobieskiego, a po podziale majątku Sobieskich, dokonanym w kwietniu we Lwowie, został administratorem wszystkich jego dóbr. Zwołanie sejmu pacyfikacyjnego 15 IV było realizacją koncepcji S-i; zdaniem Bogusława Dybasia świadczyło to o dążeniu do określenia możliwości realizacji reformatorskich planów Augusta II. Wybrany na posła z ziemi wiskiej dopiero na powtórnym sejmiku 8 IV, był S. na sejmie w Warszawie od początku obrad. Z powodu znikomej frekwencji zaproponował limitę, sejm jednak i tym razem rozszedł się bez wyboru marszałka. S. uczestniczył w pracach nad rozwiązaniem rokoszu i ostatecznie przyczynił się do podpisania 21 V ugody łowickiej, w której August II przyrzekł respektować prawa Rzpltej. Był S. następnie na radzie senatu 27 V i na polecenie króla publikował jej konkluzję. Odniósł się negatywnie do poselstwa podsędka trockiego Jana Bokieja, wysłanego przez Augusta II do M. Romodanowskiego, dowódcy wojska rosyjskiego, stojącego nad granicami Litwy. Towarzyszył królowi podczas jego pobytu w sierpniu i wrześniu w woj. ruskim, związanego z kampanią podhajecką. Już po zakończeniu działań wojennych był w gronie osób, które w obozie pod Brzeżanami 25 IX doprowadziły do uspokojenia nastrojów wobec uznanego przez Augusta II za obrazę majestatu konfliktu star. krasnostawskiego Michała Potockiego z woj. malborskim Janem Jerzym Przebendowskim. Wraz z królem udał się następnie do Złoczowa i Lwowa, gdzie kierował pracą kancelarii. W imieniu władcy odpowiadał na poselstwa przysyłane z sejmików oraz przygotował obrady rady senatu wyznaczone na 16 X. W listopadzie i grudniu towarzyszył Augustowi II podczas jego podróży na Litwę, a w styczniu 1699 został wyznaczony przez króla na komisarza do zbadania sprawy tumultu, do którego doszło w Grodnie między żołnierzami saskimi a polskimi. W czasie trwających od stycznia do marca t.r. przygotowań do nowego sejmu pacyfikacyjnego, obiecanego ugodą łowicką, S. był nadal jednym z najważniejszych doradców króla. Obrany ponownie posłem z ziemi wiskiej, zaproponował nazwać zgromadzenie sejmem pacificationis et exorbitantiarum. Sprzeciwiał się dyskusjom nad ewakuacją wojsk saskich przed wyborem marszałka; proponował dokonanie elekcji marszałka większością głosów i wskazał, że laskę powinna otrzymać Wielkopolska. Sam nie miał jednak zamiaru kandydować i ustąpił dopiero po namowach; 1 VII został obrany marszałkiem. Udało mu się skłonić izbę do przyjęcia projektu ewakuacji wojsk saskich oraz przystąpienia do ucałowania ręki królewskiej. Ostatecznie doprowadził do uchwalenia konstytucji „Ubezpieczenie dostojeństwa...”; regulowała ona sprawę saskich doradców i kancelarii oraz obecności wojsk saskich, którym (za wyjątkiem gwardii królewskiej) dawała cztery tygodnie na ewakuację. Dla uspokojenia dyskusji nad elekcją króla S. zaproponował 23 VII umieszczenie na początku konstytucji aktu „Przedrukowanie pactorum conventorum”, co formalnie kończyło okres rozdwojonej elekcji. Starał się też uporządkować dyskusję nad sprawami skarbowymi i wojskowymi, nie był jednak w stanie przeforsować uchwalenia podatku szelężnego. Działając w interesie dworu, zdołał odsunąć na okres posejmowy decyzje w niektórych kwestiach, np. w sprawie zajęcia Elbląga 11 XI 1698 przez wojska elektora brandenburskiego.

Dn. 27 VII 1699, po naradzie z senatorami, August II mianował S-ę podkanclerzym lit. Dla króla atutem S-i był brak powiązań z istniejącymi w W. Ks. Lit. układami politycznymi, traktował on jednak tę nominację jako tymczasową; również prymas Radziejowski zapewniał S-ę, że «mu długo na tej Pogoni nie dopuści siedzieć». Dn. 31 VII t.r. nad ranem, po pożegnaniu izby poselskiej, S. otrzymał pieczęć mniejszą lit. i złożył przysięgę. Na sejmie tym został wyznaczony na komisarza z senatu do tryb. skarbowego w Wilnie, ale nie pojawił się na obradach rozpoczętych w styczniu 1700. Jako podkanclerzy lit. przejął regiment piechoty (150 żołnierzy) W. Szczuki, kuchmistrza kor., znajdujący się w kompucie w r. 1699. Był na radzie senatu w dn. 10–17 VII t.r. Został komisarzem w komisji elbląskiej, która rozpoczęła pracę w Warszawie dopiero 29 X, a na wniosek S-i wyniośle potraktowała przedstawicieli Brandenburgii i zażądała od nich zwrotu Elbląga. Podpisał deklarację komisji z 10 XI oraz przygotował dokumenty w tej sprawie i ostatecznie 13 XII wraz z innymi komisarzami podpisał traktat w sprawie elbląskiej, ratyfikowany następnie przez Augusta II w Dreźnie. Uczestniczył w radzie senatu w Warszawie, na której 24 I 1700 komisarze otrzymali instrukcję do odebrania Elbląga. W trakcie przejmowania miasta 3 II t.r. wygłosił mowę, a 5 II podpisał z innymi komisarzami akt przejęcia. W maju uczestniczył w Warszawie w radzie senatu poświęconej kwestii przystąpienia Rzpltej do wojny przeciw Szwecji.

Na przedsejmowej radzie senatu w Warszawie, 18–21 I 1701, król powierzył S-ce ułożenie konkluzji. S. występował wtedy przeciw koronacji elektora brandenburskiego Fryderyka III na króla w Prusach i przypominał w tej sprawie traktaty welawsko-bydgoskie. Był przeciwny wciąganiu Rzpltej do wojny ze Szwecją, w której uczestniczył już August II jako elektor saski. Pojechał z królem na zjazd z carem Piotrem I do Birż (20 II – 10 III t.r.). Wraz z innymi senatorami odbył w dn. 1 III, 9 III i 10 III t.r. kilka konferencji z carem i ministrami rosyjskimi; do propozycji rosyjskich, zwłaszcza zawarcia sojuszu, podchodził bardzo nieufnie. Uznawał, że warunkiem wstępnym takiego porozumienia powinno być zapewnienie zwrotu Rzpltej przynajmniej części utraconych ziem, m.in. Kijowa lub Smoleńska. Być może to on rok wcześniej zmienił w duchu antyrosyjskim część instrukcji dla wysłanego w poselstwie do Turcji woj. łęczyckiego Rafała Leszczyńskiego. W rezultacie, w sprawach związanych z polityką wobec Rosji, stracił zaufanie Augusta II. Natomiast wspólnie z królem zredagował ekspedycję na sejm zwycz. 1701 r. i uczestniczył w jego obradach rozpoczętych 30 V t.r. w Warszawie. Został wyznaczony z senatu na mediatora w konflikcie litewskim. Na wieść o wkroczeniu wojsk szwedzkich na Żmudź podpisał 6 VIII wraz z Lubomirskim i podkanclerzym kor. Karolem Tarłą list do króla Szwecji Karola XII, proponując rozpoczęcie negocjacji pokojowych. Wspólnie z Przebendowskim brał udział w Warszawie na początku października w rozmowach z posłem rosyjskim w Rzpltej G. F. Dołgorukim. W imieniu króla mediował w 2. dekadzie października w Grodnie między Sapiehami a republikantami lit., choć osobiście nadal sprzyjał opozycji antysapieżyńskiej. Przedkładał pisemne projekty zmierzające do kompromisu między stronami (m.in. Projekt na niedoszłą zgodę w WXL od JM Pana podkanclerzego WXL proponowany, B. Czart., rkp. 1682 s. 9–11). Pertraktacje jednak zostały zerwane.

Na sejmie 1701/2 r. wielu posłów dopominało się o podpisanie ugody opracowanej w Grodnie przez S-ę, zdania relacji z jego mediacji oraz wyjaśnienia przyczyn niepowodzenia misji. S. był wśród komisarzy, którzy na sesjach senatorskich od 2 I 1702 próbowali pod kierunkiem prymasa doprowadzić do porozumienia między Litwinami. Nie godził się na projekt przekazania wojska lit. pod komendę hetmanów kor.; świadom braku zaplecza politycznego, nie chciał też przyjąć proponowanej mu buławy polnej lit. Dn. 16 I t.r. podpisał akt pacyfikacji W. Ks. Lit. Uczestniczył następnie w układaniu instrukcji dla poselstwa do Karola XII i po naleganiach posłów i senatorów został redaktorem tekstu, który 27 I został przyjęty; odmówił jednak swego udziału w poselstwie. Proponował przyjąć konstytucję o odnowieniu przyjaźni ze Szwecją, zapewnić zapłatę wojsku i odłożyć sejm do czasu powrotu posłów od Karola XII. W wystąpieniu 21 II na radzie senatu po zerwanym sejmie opowiedział się za zwołaniem na kwiecień t.r. sejmu nadzwycz. dla rozważenia odpowiedzi szwedzkiej na polskie poselstwo. Był natomiast przeciwny wysłaniu poselstwa do Brandenburgii, aby uniknąć konieczności tytułowania elektora królem.

Na radzie senatu 2–3 V 1702 wypowiedział się S. jednak za wojną ze Szwecją. Podczas zleconych przez radę konferencji z Dołgorukim reprezentował stanowisko, że Rosja powinna prowadzić wojnę poza terytorium Rzpltej, wspomagać Polskę tylko «per diversionem belli» oraz dać subsydia na polski korpus piechoty. Na okazowaniu szlachty lubelskiej nad Bystrzycą 26 VI t.r. poczet S-i jako star. lubelskiego wyróżniał się liczebnością i uzbrojeniem. W sierpniu był S. u boku króla pod Sandomierzem i podpisał akt powstałego tam związku szlachty małopolskiej w obronie monarchy. August II nadal jednak nie ufał mu w pełni; po śmierci podkanclerzego kor. Tarły, wspierany przez prymasa Radziejowskiego S. bezskutecznie prosił króla o wakujące ministerium. W kompucie w r. 1702 miał regiment piechoty i 60-osobową chorągiew husarską. T.r. otrzymał na Żmudzi star. płotelskie, a w r. 1703 star. wiekszniańskie. Na sejmie lubelskim t.r. podnosił, że najważniejszym problemem jest rozwiązanie kwestii wewnętrznych m.in. zagrażających konfederacji wojskowych. Opowiadał się za kontynuacją rozmów ze Szwecją, podkreślając, iż Rzplta nie jest z nią w konflikcie. W mowie z 4 VII wskazywał na konieczność wprowadzenia podatków pośrednich oraz utworzenia nowego podatku od trunków, obok istniejącego szelężnego wojewódzkiego; uzyskane w ten sposób 29 mln zł chciał przeznaczyć na wojsko, które zamierzał powiększyć do 36 tys. żołnierzy. Domagał się też instytucji cła generalnego i nowego podatku na spłacenie długu elbląskiego. Czopowe i szelężne generalne chciał oddać pod zarząd tryb. skarbowego. Ten program, w istocie kompromisowy, miał na celu umocnienie kontroli szlachty nad polityką królewską i systemem skarbowo-wojskowym państwa, przy zostawieniu królowi realnych możliwości działania. Pod koniec obrad przyjęto propozycję S-i, aby poborcy z województw przekazywali zebrane sumy do Tryb. Radomskiego; był to duży krok naprzód w porządkowaniu spraw skarbowo-wojskowych. Redagując «skrypt ad archiwum», S. zgodnie z sugestią hetmanów, ograniczył liczbę ciężkiej jazdy w projektowanym powiększonym kompucie wojska.

Jeszcze w maju 1703 Dołgoruki uważał, że S. zostanie posłem do Rosji. Jednak na radzie senatu w Warszawie 18 IX t.r. Lubomirski, hetman polny kor. Adam Sieniawski, prymas Radziejowski i S. wystąpili przeciw przymierzu z carem oraz wysyłaniu poselstwa. Wobec siły opozycji August II nie dopuścił do ułożenia ekspedycji poselskiej na tej radzie, ale powierzył ją zaufanym dygnitarzom. Wbrew planom króla, układaniem projektów zajął się S., który tak zredagował instrukcję (24 X), aby stworzyć warunki trudne do przyjęcia przez Rosjan. Nadal chciał przymierza «per diversionem belli», domagał się odzyskania utraconych terytoriów i próbował uniknąć wprowadzenia do Polski wojsk rosyjskich. Na radzie w Jaworowie 16 XI, na której starły się dwie koncepcje stosunków z Rosją, August II przeforsował zgodę na rosyjski korpus posiłkowy. S. nie wziął udziału w rozpoczętych z Rosjanami negocjacjach traktatowych, lecz opuścił Jaworów. W odpowiedzi na prusko-szwedzki układ haski z sierpnia 1703 król zamierzał w październiku t.r. wysłać S-ę do Berlina, w celu pokrzyżowania planów wciągnięcia opozycji polskiej do tego sojuszu. Ponowne zajęcie Elbląga przez Prusy w tym miesiącu stworzyło jednak przeszkodę dla odbycia poselstwa. Ponadto król, podejrzewając S-ę o popieranie Jakuba Sobieskiego, znów starającego się o tron polski, wstrzymał jego wyjazd do Berlina. Od początku r. 1704 przebywał S. w Krakowie, gdzie (18–23 II t.r.) uczestniczył w radzie senatu. Opuścił Kraków z królem 7 III i przez Niepołomice i Bochnię udał się w kierunku Baranowa. Był na sejmiku lubelskim w maju, ale nie chciał angażować się w jego prace i w następnych miesiącach pozostawał w Radzyniu.

Po elekcji Stanisława Leszczyńskiego przez konfederatów warszawskich (12 VII 1704) prymas Radziejowski, już od dłuższego czasu namawiający S-ę do porzucenia orientacji saskiej, zaprosił go na koronację do Warszawy i zaproponował przyjęcie funkcji komisarza do traktatu ze Szwecją. S. ofertę odrzucił, stopniowo jednak poszerzał kontakty ze stronnikami Leszczyńskiego. W październiku 1705 został jednym z wykonawców testamentu zmarłego prymasa. Pozostawał jednak stronnikiem Wettyna; od 23 XI t.r. uczestniczył w Grodnie w radzie prosaskiej konfederacji sandomierskiej; wierny swej postawie, zażądał wtedy podczas konferencji delegatów polskich z ministrami rosyjskimi respektowania przez Rosję postanowień traktatu narewskiego, zaprzestania grabieży przez wojska rosyjskie, wypłaty subsydiów obiecanych armii Rzpltej oraz usunięcia wprowadzonych przez Rosję Kozaków na lewy brzeg Dniepru. T.r. przyjmował w Szczuczynie Augusta II. Dobra S-i niszczyły jednak w tym czasie wojska jego orientacji, oddziały konfederacji sandomierskiej oraz siły rosyjskie.

Gdy w r. 1706 żona S-i z dziećmi została uwięziona przez podkomorzego kor. Jerzego Dominika Lubomirskiego, a następnie na polecenie Leszczyńskiego była przetrzymywana w Szczecinie, S. we wrześniu t.r. udał się do króla Stanisława do Rydzyny, a po 20 IX wyjechał z nim do Saksonii, obiecując towarzyszyć mu na każde wezwanie. Po latach wspominał, że żonę i dzieci musiał oddać «w zastaw»; kazano mu przeprosić Karola XII i straszono więzieniem w Sztokholmie. S. wszedł w skład poselstwa wysłanego przez króla Stanisława do króla Szwecji z gratulacjami w związku z zawarciem pokoju z Saksonią. Podczas audiencji 17 XI w Altranstädt wzywał Karola XII, by uznał Polskę za zaufanego przyjaciela (Contestatio gratiarium Sacrae Regiae Majestati Sueciae a Senatorio et Equestri Ordine Poloniae, Per Illustrissimum et Excellentissimum Dominum Szczuka, Pro-Cancellarium M.D.L Exibita in Saxonia in Pago Alt-Ransteda, die XVII. Novembris Anno Domini MDCCVI [b.m.r.w.]). Przebywając u boku Leszczyńskiego w Leisnig, namawiał go do ugody z konfederacją sandomierską. Uczestniczył w rokowaniach ze Stolicą Apostolską o uznanie korony Stanisława; prawdopodobnie był autorem memoriału z końca r. 1706 pt. Vox clamantis sincerae Poloniae ad Serenissimum Papam Clementem XI... (Archivio Segreto Vaticano, rkp. 184 k. 237–41) wskazującego, że August II nie zasługiwał na poparcie papieża. Towarzysząc cały rok Leszczyńskiemu w Saksonii, pośredniczył w zawarciu porozumienia między hetmanem Wiśniowieckim a Sapiehami. Aby nie dopuścić do elekcji nowego kandydata na tron, otwarcie już zaproponował w czerwcu 1707 porozumienie z konfederacją sandomierską. Ułożył plan generalnej pacyfikacji całej Rzpltej ze Szwecją, a na wypadek niepowodzenia wskazywał, że Rzplta powinna pozostać neutralna i przeprowadzić wybór nowego władcy. Myśląc o ewentualnej elekcji Jakuba Sobieskiego, namawiał Leszczyńskiego do złożenia korony. Nie jest jednak w pełni udokumentowana teza (wysunięta przez J. Feldmana, rozwinięta przez A. Kamińskiego) o tworzeniu przez S-ę trzeciego ugrupowania politycznego, którego celem byłoby m.in. przygotowanie pokoju szwedzko-rosyjskiego. W czasie pobytu w Saksonii współpracował z kancelarią Karola XII oraz pomagał Szwedom m.in. w nawiązaniu kontaktów z Chanatem Krymskim i Turcją.

Jesienią 1707 wrócił S. z królem Stanisławem do Rzpltej; zapewne towarzyszył mu podczas pobytu na Litwie, a w czerwcu 1708 wyjechał z nim do Prus Królewskich W Malborku w lipcu t.r. uczestniczył w radzie, na której debatowano o dalszych planach pokojowych wobec sandomierzan. Wykorzystując mediację posła francuskiego J. L. Bonnaca, wziął udział w tajnych rozmowach z hetmanem w. kor. Sieniawskim w sprawie porozumienia z sandomierzanami. W poł. września t.r. wyjechał przed Leszczyńskim z Malborka do Tykocina, a następnie udał się w Lubelskie. W grudniu był w Wiśniowcu, po czym za pośrednictwem krajczego kor. Stefana Potockiego wrócił do rozmów z Sieniawskim. Rozżalony z powodu zniszczenia dóbr szczuczyńskich, tym razem przez Szwedów, oraz pomijaniem go przy wakansach, pozostawał wprawdzie u boku Leszczyńskiego podczas jego próby marszu na Kijów, ale zapewne nie należał do zwolenników jego planu opanowania, zajętej przez Rosjan i Kozaków, prawobrzeżnej Ukrainy. W poł. sierpnia 1709 był ze swoim pocztem husarskim w obozie pod Niskiem, po czym jeszcze tego miesiąca poszedł z Leszczyńskim pod Opatów. Król Stanisław, wycofując się pospiesznie na Pomorze szwedzkie, pozostawił w Rzpltej kilku arbitrów, wśród nich S-ę, upoważnionych do wydawania uniwersałów i zwołania sejmu. S. z Jabłonowskim i bp. chełmińskim Teodorem Potockim wyjechał do Warszawy na spotkanie z Sieniawskim. Tu jednak 24 VIII t.r. wysłannicy zostali zatrzymani przez wojsko sandomierzan; uwolniono ich dopiero po interwencji hetmana polnego kor. Stanisława Mateusza Rzewuskiego, na rozkaz Sieniawskiego, mimo protestów Piotra I, który żądał od hetmana wielkiego dalszego przetrzymywania, czy wręcz wydania S-i i towarzyszy.

W r. 1709 ukazał się w Warszawie traktat Eclipsis Poloniae, Orbi Publico Demonstrata Authore Candido Veronensi (w przekładzie F. K. Kluczyckiego Eclipsis Poloniae... Zaćmienie Polski światu powszechnemu wykazane przez Szczerotę Prawdzickiego, Kr. 1902). Autorstwo S-i przyjmuje się powszechnie, choć pojawiły się też próby jego zakwestionowania. Tytuł dzieła został zapewne zainspirowany zaćmieniem słońca z 21 IV 1707. Po opisie wydarzeń wojny północnej, zamieszania wewnętrznego i rozkładu państwa S. zaproponował tu, w formie m.in. listowego dialogu senatorów, dwunastopunktowy program reform. Uznając za główną przyczynę zła monarszą władzę rozdawnictwa królewszczyzn i urzędów, postulował przekazanie królewszczyzn na potrzeby skarbu państwa i wydzierżawianie ich najwięcej oferującym. W nadziei, że stałe podatki zmniejszą obciążenia dóbr, a nadzór wybieranych przez sejmiki komisarzy ograniczy nadużycia, domagał się decentralizacji skarbu wraz z ograniczeniem roli króla i podskarbich. Projektował utrzymanie armii 36-tysięcznej, składającej się po połowie z piechoty i jazdy (zwłaszcza husarii), pod dowództwem hetmanów wybieranych na trzy lata, uzupełnianej obowiązkowymi, corocznymi popisami szlacheckimi. Zdaniem S-i byłby to sposób na wskrzeszenie ducha rycerskiego szlachty; dla poszerzenia jej horyzontów płatni wykładowcy mieli uczyć młodzież geografii i historii politycznej, a płatni pocztarze rozsyłać co tydzień nowiny z kraju i świata. S. domagał się zwiększenia dostępności sądów, ograniczenia korupcji i podniesienia kompetencji sędziów. Uważał, że dla dobra Rzpltej królem «ma być Polak i katolik», identyfikujący się z polskimi interesami i tradycjami. Postulował doprowadzenie do jednorodności religijnej państwa w myśl zasady «jeden król i jedna wiara». Wysunął projekt ograniczenia przywilejów Gdańska, który często zajmował stanowisko wrogie interesom Rzpltej. Opowiadając się za wypędzeniem z Polski Żydów, dawał im trzy lata na opuszczenie kraju. Uznawał, że w zasięgu możliwości Rzpltej leży jedynie wojna z Turcją i wbrew swej wieloletniej postawie widział sojusznika w Rosji. Teza ta, sprzeczna z dotychczasowymi poglądami podkanclerzego na temat stosunków z Rosją, posłużyła Jackowi Staszewskiemu za istotny argument przeciw przypisaniu autorstwa traktatu S-ce.

Po powrocie do Rzpltej jesienią 1709 August II szybko wybaczył popularnemu wśród szlachty S-ce jego odstępstwo. S. od 14 II 1710 uczestniczył w obradach Walnej Rady Warszawskiej. Na sesji ministerialnej Rady prosił, by król «puścił w niepamięć dawne przewiny». Proponował zwołanie sejmu dwutygodniowego, podczas którego rozwiązano by konfederację sandomierską oraz odnowiono dawne prawa. Opowiadał się za ułożeniem instrukcji dla poselstwa do cara i podjęciem konferencji z Dołgorukim mających doprowadzić do wycofania wojsk rosyjskich z Rzpltej. W następnych wypowiedziach na Radzie kładł główny nacisk na sprawy skarbowe i wojskowe. Nadal popierał projekt powołania armii 36-tysięcznej, natomiast tym razem proponował centralizację decyzji politycznych i skarbowych oraz oddanie całego skarbu w jedne ręce – podskarbiego. Podpisał konstytucje Walnej Rady, zakończonej 16 IV t.r., po czym uczestniczył 24 IV w radzie senatu. W kompucie wojska z t.r. miał 516-osobowy regiment piechoty (wraz ze star. bohusławskim Jerzym Lubomirskim).

S. do r. 1706 (choć w głównej mierze już do r. 1696) stworzył kompleks dóbr szczuczyńskich. Nastąpiło to w wyniku wykupywania uprawnień spadkowych oraz skupywania części wsi, m.in. Szczuki-Skaje, Szczuki-Wólka, Szczuki-Pawełki, Mientusewo, Chajewo, Niedźwiadna, Czarnowo, Czarnówek (Pickowo), Dołęgi, Mazewko, Kownata Szczucka (Danowo), Glinki, Słucz, Kotowo, Grabowo, Sulimy, Mazewo Wielkie, Jambrzyki, Ławsko, Chojnowo, Ciemianki, Świdry-Awissa. W r. 1710 dobra szczuczyńskie obejmowały jedno miasto (Szczuczyn), czternaście wsi, pola w sześciu wsiach i części dziewięciu wsi oraz lasy i łąki. S. troszczył się zwłaszcza o Szczuczyn, który odbudowywał po pożarze z r. 1699. Jesienią 1697 August II dał mu dla Szczuczyna przywilej na pobieranie 150 beczek soli rocznie. Od sejmiku wiskiego uzyskał S. w r. 1703 wieczne zwolnienie miasta od podatków za 30 beczek soli na rzecz szlachty wiskiej. Zadbał o potwierdzenie przez sejm t.r. przywilejów Szczuczyna. Ściągał do miasta rzemieślników i kupców, zwłaszcza z Prus.

Dn. 27 II 1691 otrzymał S. od Jana III królewszczyznę Siedniów w woj. czernihowskim, a 16 X 1694 duże dobra w dawnym pow. nowogrodzko-siewierskim. Za dobra te dostał pieniężne zadośćuczynienie ze środków uzyskanych od Rosji w traktacie Grzymułtowskiego na rekompensaty dla egzulantów. W ramach odszkodowań za dobra utracone na rzecz Rosji przyznano mu ponadto 25 tys. zł z puli przeznaczonej dla W. Ks. Lit. (nie wiadomo za jakie majętności). S. zagarnął dobra po zmarłym bezpotomnie w r. 1693 Adamie Kotowskim, stolniku wyszogrodzkim; za niewielką cenę kupił wszystkie uprawnienia do majątku od jego braci Macieja, Michała i Wojciecha Kotów, nieświadomych rzeczywistej wartości spadku. Pozyskał w ten sposób klucze dóbr Kurów i Klementowice (woj. lubelskie), pałac w Warszawie oraz ruchomości, w tym gotówkę 86 tys. zł. W r. 1708 udało mu się unieważnić akt darowizny klucza dęblińskiego przez Kotowskiego na rzecz kanclerza kor. Jana Wielopolskiego i dobra te przejął. Nabył plac i ogrody w Nowogrodzie oraz łąki w Szymanach, które miał wykorzystać jako składy nadrzeczne przy spławie zboża ze swych dóbr. Wykupił ziemie od m. Goniądza (1703), a w l. 1705–8 przejął część Osowca w celu kontrolowania przeprawy przez Biebrzę. Przystąpił do przekształcenia Osowca na miasteczko Marcinpol. Oprócz posiadanego przed r. 1686 Radzynia uzyskał w r. 1697 Wysokie na Mazowszu. W czasie podróży królewicza Jakuba do Rzymu (1699/1700) zarządzał ekonomią szawelską. Na Żmudzi miał ciwuństwo korszewskie, które 15 VI 1689 scedował miecznikowi kowieńskiemu Karolowi Szczuce. W listopadzie 1706 otrzymał od Stanisława Leszczyńskiego star. połongowskie na Żmudzi. W r. 1707 z cesji Samuela Szwykowskiego dostał star. oziackie w woj. brzeskim litewskim. Od króla Augusta II otrzymał dzierżawę tajeńską pod Augustowem, dzierżawę bronowską w ziemi wiskiej z puszczą Dybła w r. 1699 oraz dożywotnią administrację ceł lit. w r. 1701.

Miasto Szczuczyn i zamek były w pierwszej fazie budowy założeniem obronnym. Zaprojektował je w r. 1690 Francuz de Flenierce w stylu palazzo in fortezza. Do r. 1692 wytyczono miasto i przeprowadzono pierwsze roboty, jednak S. niezadowolony z Francuza, zwolnił go i zmienił koncepcję budowy na pałac w otoczeniu ogrodu. Do r. 1694 prace prowadzili miejscowi majstrowie. Na budowę szczuczyńskiego kościoła i klasztoru Pijarów król Jan III przeznaczył 20 tys. złp., wg tradycji jako votum uczynione w przeddzień bitwy wiedeńskiej; S. dodał swoje 50 tys. złp. Do uposażenia kolegium Jan III dołożył fundusz pochodzący z zapisu Katarzyny Jagiellonki, matki Zygmunta III, z przeznaczeniem na wychowanie dwóch młodzieńców z rodziny Szczuków. Przywilej na fundacje kolegium, klasztoru i kościoła pijarskiego S. uzyskał 6 X 1696. Odtąd prowadzone były w Szczuczynie dwa odrębne organizacyjnie i finansowo przedsięwzięcia budowlane: kontynuacja prac nad zamkiem i miastem oraz budowa kościoła i klasztoru. Włoch Józef Piola zaprojektował i wzniósł zespół klasztorno-kościelny w l. 1697–1701. Potem prace prowadził Kacper zwany Niemcem. Kolegium zaczęło działać w r. 1700. Ok. r. 1698 sprowadził S. do Szczuczyna architekta Józefa Fontanę II, któremu zlecił wszystkie prace budowlane w mieście. Po Fontanie kierował pracami Piola, współdziałając z Józefem Szymonem Bellotim. Pałac zaprojektował przypuszczalnie Piola w r. 1704; w r. 1709 budowla była już pokryta dachem, a w r. 1711 wykańczano wnętrza. Założenie ogrodowe zaplanował i zrealizował ogrodnik sprowadzony z Warszawy. W l. 1701–6, a potem pod kierunkiem Fontany, od r. 1708, trwała w Szczuczynie budowa kościoła p. wezw. Imienia NMP. Znaczny udział w jego projektowaniu miał sam S., natomiast wystrojem wnętrza zajmował się Jerzy Eleuter Siemiginowski; budowę dokończyła żona S-i. Zamierzał S. założyć w Szczuczynie szkołę dla dziewcząt, ale zrealizował to dopiero w r. 1721 Seweryn Szczuka (zob.). S. przyjaźnił się z architektem Augustynem Loccim, który zaprojektował dla niego dwór w Warce, w l. 1686–9 przebudował zamek w Radzyniu, a w r. 1689 wystawił dwór w Winiarach nad Pilicą. Wybudował też S. w r. 1691 drewniany dwór w Tatarach pod Lublinem. W Słuczu należącym do dóbr szczuczyńskich ufundował drewniany kościół wzniesiony w l. 1699–1706. W Sidrze, dziedzicznych dobrach żony, zamierzał w r. 1704 zamienić zbór ewangelicko-reformowany na kościół katolicki, jednak ze względu na powszechnie szanowanego Jerzego Ranizewskiego, będącego tam ministrem przez 50 lat, «jeszcze się wstrzymał dla staruszka sługi Bożego»; ostatecznie ufundował tam kościół w r. 1705, wg projektu Pioli. S. zmarł 19 V 1710 w Warszawie na zapalenie płuc. Zgodnie z jego wolą ciało wysłano w licznej asyście do Szczuczyna i pochowano w podziemiach kościoła obok dwojga dzieci. Na życzenie zmarłego wdowa uwolniła poddanych od zaległych świadczeń. Sejmik generalny przedsejmowy mazowiecki z 11 IV 1712, pamiętając o zasługach S-i, rekomendował jego spadkobierców do łask króla. Dn. 19 IV t.r., przed limitą sejmu, syn S-i, Marcin, oddał królowi pieczęć mniejszą lit. po zmarłym.

Długoletnia praca S-i w kancelarii kor. przyniosła mu gruntowną znajomość funkcjonowania instytucji ustrojowych Rzpltej i ich słabości; już od początku l. dziewięćdziesiątych XVII w. przedstawiał on na sejmach projekty reform skarbowych, finansowania i organizacji wojska, usprawnienia procedury obrad sejmu. Przemyślenia i doświadczenia S-i wpisują go w nurt polityczny, zwany przez niektórych badaczy (B. Dybaś) szlacheckim, który zmierzał do zachowania istniejących instytucji państwa, ich uporządkowania i ewentualnej modernizacji.

W małżeństwie z Konstancją z Potockich (zm. 1733 w Radzyniu), która zapewne przeszła na katolicyzm z wyznania ewangelicko-reformowanego, miał S. trzech synów: Augusta Michała (29 IX 1697 – 1702), którego rodzicami chrzestnymi byli królowa wdowa Maria Kazimiera i król August II, Marcina Leopolda Stefana (13 XI 1698 – 1728), star. wąwolnickiego, chrześniaka cesarza Leopolda I (w imieniu którego wystąpił poseł cesarski), ożenionego z Elżbietą z Potockich, córką Aleksandra Jana, woj. smoleńskiego, i Jana Kantego (1699 lub 1700 – 1724), star. wiekszniańskiego, żonatego z Salomeą Anną Sapieżanką, oraz dwie córki: Annę Marię (1703–1705) i Wiktorię (23 XII 1701 – 1735), od r. 1719 zamężną za Janem Stanisławem Kątskim (zob.), a powtórnie od r. 1731 za Janem Cetnerem (zob.); po śmierci braci odziedziczyła ona cały majątek S-i. Synowie S-i, Marcin i Jan, byli spadkobiercami zmarłego bezpotomnie Michała Jana Szczuki (zob.).

Postać S-i występuje w powieściach: Adama Krechowieckiego „O tron”, w tomie trzecim pt. „Sława” (Pet. 1901), Kazimierza Korkozowicza „Ostatni zwycięzca” (W. 1979) oraz Bronisława Heyduka „Janina, znak Sobieskich” (W. 1964), „Trójkrólewie” (W. 1969) i „Od Warszawy do Połtawy” (W. 1974).

Wizerunek trumienny w kościele paraf. w Szczuczynie (być może S-i, raczej jednak jego syna Marcina); Portret w półpostaci, olej. z XVIII w., w Lwowskim Muz. Hist.; Całopostaciowy portret wyimaginowany z ok. l. 1735–40 w Muz. Pałacu w Wilanowie, reprod. w: Rzeczpospolita w dobie Jana III. Katalog wystawy Zamku Królewskiego, Archiwum Głównego Akt Dawnych i Biblioteki Narodowej, W. 1983 s. 99, 103; Drzeworyt Juliana Schübelera wg tegoż portretu, reprod. w: Łoski J., Jan Sobieski, jego rodzina, towarzysze broni i współczesne zabytki, W. 1883; – Elektorów poczet; Enc. Org., XI; Estreicher, XXX; Łoza, Architekci; Niesiecki, VIII; Nowy Korbut, III; PSB (Kotowski Adam, Locci Augustyn, Pieniążek Jan, Rzewuski Stanisław Mateusz, Sapieha Benedykt); Portrety osobistości pol. Katalog; Sapiehowie, III 21; Semkowicz W., Przewodnik po zbiorze rękopisów wilanowskich, Oprac. P. Bańkowski, W. 1961; Słown. Geogr. (Szczuczyn); Urzędnicy, X, XI; – Bartoszewicz J., Antoni Stanisław Szczuka, „Tyg. Ilustr.” T. 4: 1862 nr 146 s. 16–18, nr 147 s. 29–30, nr 149 s. 49–51, nr 151 s. 70–1; Bernacki W., Stanisława Szczuki i Jana Stanisława Jabłonowskiego program naprawy Rzeczypospolitej, w: Nie ma wolności bez pamięci. Księga jubileuszowa dedykowana profesorowi Ryszardowi Terleckiemu, Red. W. Bernacki i in., Kr. 2009 s. 87–103; Burdowicz-Nowicki J., Piotr I, August II i Rzeczpospolita 1697–1706, Kr. 2010; Bizardière M., Bezkrólewie po Janie III Sobieskim, Wyd. J. Bartoszewicz, Wil. 1843 s. 42–3; Chłapowski K., Starostowie w Małopolsce 1565–1668, w: Społeczeństwo staropolskie, Red. A. Izydorczyk, A. Wyczański, W. 1986 IV 105–76; Ciara S., Senatorowie i dygnitarze koronni w drugiej połowie XVII wieku, Wr. 1990; Czapska A., Powstanie, rozwój urbanistyczny i zabytkowa architektura Szczuczyna od końca XVII do połowy XIX w., w: Studia i materiały do dziejów powiatu grajewskiego, Red. M. Gnatowski, H. Majecki, W. 1975 I 355–83; taż, Rozwój przestrzenny i architektura Szczuczyna od XVII do XIX w., „Roczn. Białostocki” T. 10: 1970 [1971]; Czarniecka A., Nikt nie słucha mnie za życia... Jan III Sobieski w walce z opozycyjną propagandą (1684–1696), W. 2009; Dürr-Durski S., Stanisław Herakliusz Lubomirski w czasie spisku przeciwko Janowi III. Paszkwile na Stanisława Antoniego Szczukę, „Pam. Liter.” R. 59: 1969 s. 179–91; Dybaś B., Sejm pacyfikacyjny w 1699 r., Tor. 1991; tenże, W poszukiwaniu modelu rządów w początkach panowania Augusta II w Polsce (1697–1700), „Klio” 2002 nr 2 s. 101–17; Emblematy miłosne (emblemata amatoria) Jacoba Catsa, Oprac. J. Pelc, P. Pelc, W. 1999; Feldman J., Polska w dobie wielkiej wojny północnej 1704–1709, Kr. 1825; tenże, Stanisław Leszczyński, Kr. 2007; Forst de Battaglia O., Jan Sobieski król Polski, W. 1983; Gierowski J., Między saskim absolutyzmem a złotą wolnością. Wr. 1953; tenże, Sejmik generalny księstwa mazowieckiego na tle ustroju sejmikowego Mazowsza, Wr. 1948 s. 204; tenże, W cieniu Ligi północnej, Wr. 1971; Glinka J., Żaryn S., Adam i Małgorzata Kotowscy, ich życie i mecenat w Nowym Mieście, w: Szkice nowomiejskie, W. 1961 s. 211–16; Grochowska I., Podkanclerzy Wielkiego Księstwa Litewskiego Antoni Szczuka. Założyciel Szczuczyna w ziemi wiskiej, w: Dwa Szczuczyny, Red. M. Gnatowski, Łomża 2001; taż, Stanisław Antoni Szczuka i jego działalność w ziemi wiskiej, w latach 1682–1710, W. 1989; taż, Szczuczyn, dzieje miasta w okresie 1692–1914, w: Studia i materiały do dziejów powiatu grajewskiego, Red. M. Gnatowski, H. Majecki, W. 1975 I 385–95; Grześkowiak-Krwawicz A., Czy król potrzebny jest w republice. Polscy pisarze polityczni wieku XVIII o miejscu i roli monarchy w Rzeczypospolitej. Zarys problematyki, w: Dwór a kraj. Między centrum a peryferiami władzy, Red. R. Skowron, Kr. 2003; Jarochowski K., Dzieje panowania Augusta II od chwili wstąpienia Karola XII na ziemię polską aż do elekcji Stanisława Leszczyńskiego (1702–1704), P. 1874 s. 29, 103, 147, 293–4, 301, 312, 324, 326, 387–8, 428, 480, 488, 522, 526–8, 533; tenże, Dzieje panowania Augusta II od śmierci Jana III do chwili wstąpienia Karola XII na ziemię polską, P. 1856 s. 150, 167–168, 205, 210–16, 251, 253, 267–9, 335; tenże, Koniec Radziejowskiego, w: Nowe opowiadania i studia historyczne, W. 1882 s. 151, 170; tenże, Polityka brandenburska w pierwszych latach wojny Karola XII i misja Przebendowskiego do Berlina w roku 1704, w: Nowe opowiadania i studia historyczne, W. 1882 s. 262, 266, 275; tenże, Stanisław Leszczyński po Połtawie, w: Opowiadania i studia historyczne. Seria nowa, P. 1884 s. 223–304; Kałamajska-Seed M., Ołtarz główny w Szczuczynie, „Biul. Hist. Sztuki” T. 39: 1977 nr 2 s. 192–204; Kamieński A., Polska a Brandeburgia-Prusy w drugiej połowie XVII wieku. Dzieje polityczne, P. 2002; Kamiński A., Konfederacja sandomierska wobec Rosji w okresie poaltransztadzkim 1706–1708, Wr. 1969; [tenże] Sulima-Kamiński A., Republic vs Autocracy. Poland-Lithuania and Russia 1687–1697, Cambridge Ma 1993; Karpowicz M., Architekci warszawscy w Szczuczynie na przełomie XVII i XVIII wieku, „Biul. Hist. Sztuki” 1957 nr 3 s. 218; tenże, Przyczynki do działalności Jerzego Eleutera Szymonowica-Siemiginowskiego, tamże T. 17: 1955 s. 255–62; Katalog zabytków sztuki w Pol., S. Nowa, IX z. 1, 2; Kawecki R., Kardynał Michał Stefan Radziejowski (1645–1705), Opole 2005; Kaźmierczyk A., Dworski projekt reform na sejmie grodzieńskim 1692–1693, w: Studia i materiały z czasów Jana III Sobieskiego, Red. K. Matwijowski, „Acta Univ. Wratislaviensis” 1992, S. Hist., t. 102 s. 68, 70–1; tenże, Sejm grodzieński 31 grudnia 1692 – 11 lutego 1683 r., „Studia Hist.” T. 33: 1990 z. 1 s. 21–36; tenże, Sprawa Jakuba Becala, żydowskiego faktora Jana III Sobieskiego w końcu XVII wieku, „Studia Hist.” T. 35: 1992 z. 2 s. 165, 170; Kočegarov K. A., Reč’ Pospolitaja i Rossija v 1680–1686 godach. Zaključenie dogovora o Večnom mire, Moskva 2008; Komaszyński M., Maria Kazimiera d’Arquien Sobieska królowa Polski 1641–1716, Kr. 1983; Konopczyński W., Dzieje Polski nowożytnej, W. 1996; tenże, Liberum veto, Kr. 2002; tenże, Polscy pisarze polityczni, W. 1966; tenże, Polska a Szwecja od pokoju oliwskiego do upadku Rzeczypospolitej 1660–1795, W. 1924; tenże, Polska a Turcja 1683–1792, W. 1936; Konopka M., Stanisław Antoni Szczuka – dygnitarz i przyjaciel Jana III, w: Studia z dziejów epoki Jana III, Red. K. Matwijowski, „Acta Univ. Wratislaviensis” 1984, S. Hist., t. 47 s. 211–19; Kopiec J., Między Altransztadem a Połtawą. Stolica Apostolska wobec obsady tronu polskiego w latach 1706–1709, Opole 1997 s. 70–1; Krupa J., Behrend Lehman – żydowski klient czy patron w Rzeczypospolitej Augusta II, w: Patron i dwór. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku, Red. E. Dubas-Urwanowicz, J. Urwanowicz, W. 2006 s. 155–63; Kulecki M., Wygnańcy ze Wschodu. Egzulanci w Rzeczypospolitej w ostatnich latach panowania Jan Kazimierza i za panowania Michała Korybuta Wiśnowieckiego, W. 1997; Link-Lenczowski A., Hetman Adam Mikołaj Sieniawski a niektóre aspekty finansowe polityki polskiej wobec Porty i Krymu w początkach XVIII w., „Sobótka” 1982 z. 3–4 s. 458–65; Makiłła D., Między Welawą a Królewcem 1657–1701. Geneza królestwa w Prusach (Königtum in Preussen). Studium historyczno-prawne, Tor. 1998; Markiewicz M., Rady senatorskie Augusta II (1697–1733), Kr. 1988 s. 62, 65, 82; Maroń J., Szlachta koronna wobec problemów wojny tureckiej w latach 1687–1690 w świetle instrukcji sejmikowych, w: Studia i materiały z czasów Jana III Sobieskiego, Red. K. Matwijowski, „Acta Univ. Wratislaviensis” 1992, S. Hist., t. 102 s. 50; Michałowska A., Stanisław Antoni Szczuka – początki patrona, „Kwart. Hist.” R. 102: 1995 nr 3/4 s. 61–89; Nycz M., Geneza reform skarbowych sejmu niemego, P. 1938 s. 153–8, 161, 167–8; Olszewski H., Doktryny prawno-ustrojowe czasów saskich (1697–1740), W. 1961; Panek A., Sejmik lubelski w okresie wojny północnej 1712–1716, w: Rzeczpospolita w dobie wielkiej wojny północnej, Red. J. Muszyńska, Kielce 2001; taż, Sejmik lubelski za Sasów (1697–1763), Opole 2000 (mszp. pracy doktorskiej w Uniw. Opolskim); Piwarski K., Między Francją a Austrią. Z dziejów polityki Jana III Sobieskiego w latach 1687–1690, Kr. 1933; Poraziński J., Epiphania Poloniae. Orientacje i postawy polityczne szlachty polskiej w dobie wielkiej wojny północnej (1702–1710), Tor. 1999; tenże, Sejm lubelski 1703 r. i jego miejsce w konfliktach wewnętrznych na początku XVIII wieku, W. 1988; Rachuba A., Sprawa obsady urzędów litewskich po Sapiehach w początkach XVIII wieku, w: Między wielką polityką a szlacheckim partykularzem. Studia z dziejów nowożytnej Polski i Europy, Tor. 1993; tenże, Wielkie Księstwo Litewskie w systemie parlamentarnym Rzeczypospolitej w latach 1569–1763, W. 2002; Skrzypietz A., Francuskie zabiegi o koronę polską po śmierci Jana III Sobieskiego, Kat. 2009; Sliesoriunas G., Walka stronnictw w przededniu i podczas wojny domowej na Litwie XVII/XVIII wieku, w: Władza i prestiż. Magnateria Rzeczypospolitej w XV–XVIII wieku, Red. J. Urwanowicz, Białystok 2003 s. 238–9; Sowa A. L., Świat ministrów Augusta II. Wartości i poglądy funkcjonujące w kręgu ministrów Rzeczypospolitej w latach 1702–1728, Kr. 1995; Stanek W., Konfederacje generalne koronne w XVIII wieku, Tor. 1991; Starzyński J, Augustyn Locci, inżynier i artystyczny doradca Jana III, „Biul. Hist. Sztuki i Kult.” T. 1: 1933 nr 3 s. 21; Staszewski J., August II Mocny, Wr. 1998; tenże, O miejsce w Europie, W. 1973; tenże, Pomysły reformatorskie czasów Augusta II. Uwagi o dziełach i programach, w: Jak Polskę przemienić w kraj kwitnący... Szkice i studia z czasów saskich, Olsztyn 1997; Stolicki J., Koncepcje wzmocnienia władzy królewskiej w drugiej połowie XVII wieku, w: Dwór a kraj. Między centrum a peryferiami władzy, Red. R. Skowron, Kr. 2003; Święto baroku. Sztuka w służbie prymasa Michała Stefana Radziejowskiego (1645–1705), Red. J. Żmudziński, J. A. Chrościcki, W. 2009; Tarnowski S., Tajemnica roku 1688, „Roczn. AU” 1883 s. 233–372; Ujma M., Między Janem III a jego potomkami. Klienci rodziny Sobieskich, w: Patron i dwór. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku, Red. E. Dubas-Urwanowicz, J. Urwanowicz, W. 2006 s. 155–63; taż, Rola senatorów w latyfundium Jana Sobieskiego, w: Władza i prestiż. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku, Red. J. Urwanowicz, Białystok 2003 s. 411–13, 418, 420–1; taż, Sejmik lubelski 1572–1696, W. 2003; Wasilewski T., Odgłosy odsieczy wiedeńskiej w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, „Kwart. Hist.” T. 40: 1983 nr 1 s. 3–4; Wimmer J., Wiedeń 1683. Dzieje kampanii i bitwy, W. 1983; tenże, Wojsko Rzeczypospolitej w dobie wojny północnej (1700–1717), W. 1956; Wiśniewski J., Podkanclerzy Stanisław Antoni Szczuka a geneza, rozrost i rozpad dóbr szczuczyńskich, w: Studia i materiały do dziejów powiatu grajewskiego, Red. M. Gnatowski, H. Majecki, W. 1975 I 252–70; tenże, Studia i materiały do dziejów Pojezierza Augustowskiego, Białystok 1967; Woźniakowa M., Księgi referendarii koronnej z czasów saskich. Sumariusz, 1698–1732, W. 1969 I 19, 25; Wójcik Z., Jan III Sobieski, 1629–1696, W. 1994; tenże, Rokowania polsko-rosyjskie o „pokój wieczysty” w Moskwie w roku 1686, w: Z dziejów polityki i dyplomacji polskiej. Studia poświęcone pamięci Edwarda hr. Raczyńskiego, Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na wychodźstwie, W. 1994 s. 38–55; Załęski, Jezuici; Zielińska T., Magnateria polska epoki saskiej, Wr. 1977; taż, Stanisław Antoni Szczuka jako referendarz koronny w latach 1688–1699, „Kwart. Hist.” R. 111: 2004 nr 3 s. 5–22; taż, Szlacheccy właściciele nieruchomości w miastach, W.–Ł. 1987; – Acta Nuntiaturae Polonae, Ed. I. Kopiec, Romae 1991–8 XLI vol. 1–3; toż, Romae 2002 XLII vol. 1; Akta do dziej. Jana III; Akta sejmikowe województw poznańskiego i kaliskiego za lata 1696–1732, Wyd. M. Zwierzykowski, P. 2008; Akta sejmiku podolskiego in hostico 1672–1698, Wyd. J. Stolicki, Kr. 2002; Bieniarzówna J., Żurkowa R., Relacje posłów krakowskich z sejmu warszawskiego 1689 r., „Roczn. B. PAN w Kr.” R. 21: 1975 s. 13, 33; taż, Żurkowa R., Relacje posłów krakowskich z sejmu warszawskiego 1690, tamże R. 22: 1976 s. 82, 87, 106; Bieżanowski S., Fastigium panegiricis operis..., Cracoviae 1688; Chłapowski K., Starostowie w Wielkopolsce na Kujawach i Mazowszu 1565–1696 (materiały źródłowe), W. 2007; Diariusz sejmu walnego warszawskiego 1701–1702, Wyd. P. Smolarek, W. 1962; Diariusz Walnej Rady Warszawskiej z roku 1710, Wyd. R. Mienicki, Wil. 1928; Echo nieśmiertelnych żalów […] przy publicznym pogrzebie […] Marcina Szczuki starosty wąwolnickiego, wiekszniańskiego usłyszane…, W. 1728; Gierowski J., Rzeczpospolita w dobie upadku 1700–1740. Wybór źródeł, Wr. 1955; Messis theologica gentilij rastris […] Stanislai Szczuka Procancellarij Magni Ducatus Lithuaniae […] substrata…, Varsaviae 1701; Ostrowski-Daneykowicz, Swada, I 137–40, 295–7, II 19–20; Otwinowski E., Dzieje Polski pod panowaniem Augusta II od roku 1696–1728, Kr. 1849 s. 11, 13, 21, 50, 126, 134, 171; Pisma i bumagi imperatora Petra Velikogo, Pet.–Petrograd–Moskva–Leningrad 1887–1956 I–X; Powitanie Izby poselskiej przez Imć Pana Szczukę, marszałka natenczas poselskiego na rozerwanym sejmie w czasie die 29 Decembris A. 1688, [b.m.r.w.]; Powitanie od Izby poselskiej Króla Jego Mości przez J. Mości P. Stanisława Szczukę, referendarza koronnego, marszałka poselskiego na sejmie roku 1699, [b.m.r.w.]; Pożegnanie JKM od stanu rycerskiego przez JMP Stanisława Szczukę referendarza koronnego, marszałka poselskiego po zerwanym w Warszawie sejmie Anno 1689, 2 Aprilis, [b.m.r.w.]; Rakowski W. F., Pamiętnik wojny północnej, Oprac. M. Nagielski, M. Wagner, W. 2002; Relacje nuncjuszów, II; Responsum Illustrissimis et Excellentissimis Dominis Comiti Weling et Secretario Status Hermelino, Legatis Sveciae, gratulantibus pacem Saxonicam Serenissimo Stanislao Regi Poloniae nomine ejusdem per Illustrissimum Dominum Szczuka Pro-Cancellarium M.D.L. die XXI Nov. Anno MDCCVI, [b.m.w.] 1706; Sarnecki K., Pamiętniki z czasów Jana Sobieskiego, Wyd. J. Woliński, Wr. 1958; Senat prześwietnych antenatów […] przy powitaniu […] Pana Marcina Szczuki podkanclerzyca WXL […] asystujący, W. 1725; Sobieski J., Listy do Marysieński, Wyd. L. Kukulski, Kr. 1962; Vol. leg., V 840, 855, 989, VI 9, 70, 106, 199; Załuski, Epistolae, I 1063–4, 1137, 1184, 1336–7, 1383–93, 1400–7, II 76–7, 84, 108, 334, 439–40, 502, 558, 638, 669–70, 728–9, 777, 780, 883, 886, 892–5, 901–6, III 6, 21–2, 70–1, 88–97, 145, 159, 191–3, 225, 248, 257, 259–2, 274, 497, 550, 563–4, 566–70, 748, 756, 857, IV 32, 34, 45–6, 74, 77–8, 197–8, 200–1, 224, 313, 345; Zawisza K., Pamiętniki, Wyd. J. Bartoszewicz, W. 1862 s. 20, 25, 209; – AGAD: Metryka Kor., t. 215 s. 126, 151, 179, 205, 220, 278, 315, 360, 606, t. 217 k. 103v–4v, 199–201, 207, 260–2, 286, 291, 292, 357, t. 218 s. 227–30, 267–70, 284–8, 308–10, 326–7, t. 219 s. 51, 263, t. 220 k. 13v–16, 59 i następne, t. 271 k. 107, t. 220 k. 13v–16, 150v–1, 169–70v, t. 378 k. 31–2, Sigillata, t. 14 s. 143, t. 15 s. 55, 89, 131, 173, Arch. Skarbu Kor., t. 5–12 (kwity) k. 284, 406, t. 18 k. 184, 189, 198, 212, Arch. Radziwiłłów, Dz. II ks. 35 s. 250, 783–4, 787, 794, 801, 804–8, 811, Dz V teka 17977, Arch. Publ. Potockich, rkp. 34 t. 1 s. 567, 612, 682, 707, t. 2 s. 49–91, rkp. 52 s. 44–5, 147–50, 169–70, rkp. 55 t. 1 s. 356, 452–92, 504–16, 606–7, 618–19, 612–16, 786–7, 789, rkp. 133 s. 402–36, 516–22, 528–30, rkp. 162 t. 1, rkp. 163 t. 25, rkp. 163a t. 4 s. 62, t. 6 s. 81–2, 93–5, 245, t. 7 s. 35–6, 39–40, 43, t. 39 s. 203, 515–16, t. 41 s. 701–2, t. 42 s. 21–8, 851, 860–3, 1435–6; AP w Gd.: rkp. 300 29/R/Nn24 s. 433–605; AP w Kr., Oddz. na Wawelu: Arch. Sanguszków, rkp. 271 s. 995, rkp. 276 s. 265, 467–9, Zbiór Zygmunta Glogera, rkp. 62 s. 5–23; B. Czart.: rkp. 182 s. 143, 151, 171–2, 175–7, 483–94, 545–6, 548, 753–9, rkp. 185 s. 353–4, rkp. 192 s. 123, rkp. 199 s. 312, 320, rkp. 208 s. 407–9, rkp. 442 k. 48–9, rkp. 446 s. 279, rkp. 455 s. 107–11, rkp. 517 s. 41–7, 181–2, rkp. 540 s. 94–5, rkp. 569 k. 497–8, rkp. 819 s. 370–2, rkp. 979 s. 412–17, rkp. 1383 II [s. 82] rkp. 1667 s. 99, 107–11, rkp. 1668 k. 195–8, 310–11, rkp. 1672 s. 125–45, rkp. 1682 IV s. 3–7, 205, rkp. 1687 s. 329–69 (formularz ekspedycji z kancelarii S. z r. 1700), rkp. 1865 s. 151, rkp. 1948 s. 11–16, rkp. 1975 s. 28, rkp. 3996 s. 172–3, rkp. 4431 s. 543, rkp. 5958 (listy S-i); B. Jag.: rkp. 92 k. 47–8v, 60, 61, rkp. 110 k. 355v, rkp. 213 k. 3–5, rkp. 217 s. 139, rkp. 910 k. 57–8, 65v–6, rkp. 1167 IV k. 57, 73; B. Kórn.: rkp. 402 k. 59–9v, rkp. 407 s. 81–91, 250–352, 387–96, 409, rkp. 1216 k. 78–80v; B. Narod.: rkp. 6641 IV (mowy) III rkp. 6650 s. 246–9; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 373 s. 209–11, rkp. 938 k. 7, rkp. 946 s. 97, 246–7, rkp. 977 k. 83, 77, 250–50v, rkp. 1060, 1078 s. 415, rkp. 1086 k. 85v, rkp. 1690 k. 237v, rkp. 1758 s. 252–63, rkp. 8325 k. 355, 364, rkp. 8343 k. 273, rkp. 8350 k. 496, 502, 504, 519, 569, 574v, 580, 582, 585, 587, rkp. 8352 k. 288, rkp. 8590 s. 268–70, 280–2, 284, 287–90, rkp. 8592 s. 88; B. Ossol.: rkp. 233 II s. 620, rkp. 652 k. 150, rkp. 260 s. 760–3, 771–4, 784, 786, 791, 793–4, 797, rkp. 407/II, 409/II, rkp. 704/I k. 137–8, rkp. 800/I, rkp. 2023, s. 4, 5, 86, rkp. 3003, 3026 II; BUW: rkp. 74 s. 124, rkp. 111 k. 72–6, 76v–8; Sächsisches Haupstaatsarchiv w Dreźnie: loc. 3489 t. 1 k. 279, 280 (Polnische Sache Insgemein 1697–1702), loc. 3520 t. 1 k. 166–74v (Polnische und Litthuanische Kammer auch Oeconomie Sachen betr. 1699–1715), loc. 3520 t. 6 k. 166–74v (ekspedycje ekonomiczne S-i z l. 1699–1710), loc. 3578 t. 1 k. 39–40 (Correspondenzen aus Polen und andere polnische Angelegenheiten betr. 1699–1700); – Informacje Jarosława Stolickiego z Kr. oraz Jacka Burdowicza-Nowickiego i Przemysława P. Romaniuka z W.

Henryk Palkij