Barański Stanisław (1859–1891), działacz narodowo-socjalistyczny. Syn Piotra i Pauliny, ur. w Maczkach pow. olkuskiego, uczęszczał do III gimnazjum w Warszawie. Jako uczeń gimnazjum wywierał silny wpływ ideowy na kolegów. Będąc w VIII klasie, założył kilka kółek robotniczych o charakterze socjalistycznym. W związku z tem w r. 1879 został wyrzucony z gimnazjum, a równocześnie wytoczono mu sprawę, rozpatrywaną na drodze administracyjnej. 14 IV 1880 zapadła decyzja cesarska, na mocy której został skazany za socjalistyczną propagandę na trzy miesiące twierdzy, poczem w ciągu roku podlegał jawnemu nadzorowi policji. Uczył się prywatnie, a złożywszy w r. 1881 egzamin dojrzałości, wstąpił na wydział medyczny Uniwersytetu Warszawskiego. Tam wszedł w kontakt z świeżo założoną partją socjalistyczno-rewolucyjną »Proletarjat«, ale nie godząc się na jej charakter kosmopolityczny, wypowiadał się za koniecznością uwzględniania w walce o socjalizm dążności niepodległościowych. 27 I 1883 B. uczestniczył w zaburzeniach uniwersyteckich po wykładzie docenta Wierzbowskiego i otrzymał surową naganę. W kilka miesięcy później wybuchły nowe zaburzenia studenckie spowodu spoliczkowania kuratora Apuchtina. B. był jednym z przywódców młodzieży. 12 V 1883 został wyrzucony z uniwersytetu z zakazem wstąpienia do jakiejkolwiek szkoły wyższej w ciągu trzech lat. Tegoż dnia został aresztowany, osadzony przez 8 miesięcy w Cytadeli, i wywieziony do Petersburga, gdzie sześć tygodni przebywał w więzieniu. Nie mając możności dalszej pracy w kraju, osiedlił się w r. 1884 w Paryżu, gdzie studjował medycynę i zabrał się do pracy społecznej wśród miejscowej kolonji polskiej. Zrażony odrzucaniem przez większość ówczesnych socjalistów polskich postulatu niepodległości, B. odsunął się od »Proletarjatu« i stał się jednym z przywódców nowego kierunku w socjalizmie, który łączył program narodowy z programem socjalistycznym. Doskonały mówca, rzeczowy dialektyk, B. zyskiwał licznych zwolenników, których w końcu r. 1888 skupił w założonej przez siebie »Gminie narodowo-socjalistycznej«. Wyjechawszy w tym czasie nielegalnie do kraju, B. nawiązał stosunki z pokrewnemi sobie ideowo żywiołami, poczem, powróciwszy do Paryża, założył czasopismo narodowo-socjalistyczne »Pobudka« (zeszyt 1 wyszedł w styczniu 1889). W artykułach jego uwydatnił się gorący temperament rewolucyjny. Wypowiadał się żarliwie za hasłami niepodległości Polski, będąc zdania, że o jej granicach decydować winna nietyle zasada etnograficzna lub historyczna, ile »zwycięska rewolucja«. W przeciwieństwie jednak do większości narodowych socjalistów, których związek z właściwym socjalizmem był bardzo luźny, B. pozostał na stanowisku walki klasowej. Miesięcznik »Pobudka«, w znacznej mierze zapełniany licznemi artykułami B., był redagowany przezeń aż do śmierci (30 VI 1891). Działalność jego paryska znalazła literacki obraz w powieści Gabrjeli Zapolskiej »Zaszumi las«.

»Pobudka«, rok III, nr 6 VI 1891; Nekrolog w »Gazecie Robotniczej«, nr 31 z 1 VIII 1891, wyd. w Berlinie; Res (Feliks Perl), Dzieje ruchu socjalistycznego w zaborze rosyjskim, W. 1910, I 79, 238–247; Archiwum Akt Dawnych w Warszawie, Kanc. Warsz. Gen. Gub. vol. nr 38711 i 48825; Lorentowicz J., Spojrzenie wstecz (Narodziny programu), W. 1935.

Adam Próchnik i Leon Wasilewski