Cypser (Cipser, Czipser) Stanisław († 1540), kupiec i rajca krakowski, syn Stanisława, kuśnierza i ławnika krak., urodzony najwyżej na parę lat przed śmiercią ojca (1489), któremu sprawił nie istniejący dziś nagrobek w kościele Mariackim (Starowolski podał mylnie jako datę śmierci r. 1438). Matka Małgorzata wyszła po raz drugi za mąż za Jana Łowicza, kuśnierza; z córką tegoż Katarzyną C. procesował się później w l. 1518–1520 bez powodzenia o kamienicę ojcowską przy ul. Floriańskiej (dziś l. 3). W spadku po rodzicach otrzymał C. (podobnie jak jego liczne rodzeństwo) niezbyt wielką sumę pieniężną, potrafił jednak obracać tym kapitałem i z czasem dorobił się na handlu znacznego majątku. Posiadał (w całości lub części) kilka realności w Krakowie, mianowicie parę kramów sukienniczych oraz domy przy ul. Grodzkiej, Mikołajskiej, Świniej i w Rynku, tudzież pewne nieruchomości poza Krakowem. Swą działalnością handlową obejmował ziemie polskie, litewskie i ruskie, Węgry, Gdańsk, Niemcy (Frankfurt), Flamandię i Anglię; posiadał stałą faktorię w Antwerpii, dostarczał królowi angielskiemu Henrykowi VIII futer sobolich, zakupionych w Polsce. Handlował nadto miedzią tudzież towarami bławatnymi i kolonialnymi. Przez wiele lat (do r. 1522) znajdował się w spółce handlowej z swoją teściową Apolonią, wdową po Jerzym Zelczerze. Otrzymał szlachectwo od cesarzy, Maksymiliana I i Karola V; potwierdził mu je Zygmunt I w r. 1532. Herb jego przedstawia w tarczy pole błękitne, przedzielone białą wstęgą ukośnie od lewej ku prawej stronie; powyżej i poniżej wstęgi złota gwiazda. C. należał do dworu kanclerza kor. i wojewody krak. Krzysztofa Szydłowieckiego i dzięki jego protekcji wszedł do rady miejskiej krak. w r. 1522. Utrzymywał też bliższe stosunki z podskarbim koronnym Mikołajem Szydłowieckim. W grudniu r. 1536 jako burmistrz wraz z niemiecką częścią Rady miejskiej bronił bezskutecznie sprawy utrzymania niemieckiego charakteru kościoła N. P. Marii w Krakowie. Umierając (przed 13 VIII 1540) pozostawił żonę Agnieszkę z Zelczerów i dziesięcioro nieletnich dzieci, 9 synów (Jana, Stanisława, Jerzego, Krzysztofa, Erazma, Grzegorza, Sebastiana, Seweryna i Waleriana) i córkę Zofię.
Bliskim krewnym C-ra rajcy był niezawodnie Stanisław C., złotnik krakowski, występujący w l. 1488–1532, którego mylnie utożsamiano z rajcą (Lepszy, Friedberg).
Cercha M. i St., Kopera F., Pomniki Krakowa, Kr. 1904, III; Lepszy L., Złotnictwo w Polsce, Kr. 1931; Ptaśnik J., Z dziejów kultury włosk. Krakowa, Roczn. Krak. IX; Ptaśnik-Friedberg, Cracovia artificum, Kr. 1936, II; Niwiński M., Z dziejów rodziny Cypserów (w druku).
Mieczysław Niwiński