Sychowski (de Sztumberg-Sychowski) Stanisław, pseud. Krasiński (1869–1921), ksiądz rzymskokatolicki, działacz społeczno-narodowy i gospodarczy na Pomorzu Nadwiślańskim.
Ur. 9 VII w Skrzeszewie (pow. kartuski) w rodzinie ziemiańskiej, był synem Jana i Marii z Dekowskich.
Do gimnazjum uczęszczał S. początkowo w Gdańsku, a następnie w Wejherowie, gdzie od r. 1883 należał do tajnej organizacji filomackiej «Wiec», przyjmując pseud. Krasiński. Po zdaniu w r. 1887 matury podjął studia teologiczno-filozoficzne, początkowo w Seminarium Duchownym w Pelplinie, a w l. 1888–92 na uniwersytetach w Würzburgu i Münster. W r. akad. 1892/3 ponownie studiował w Pelplinie; tam 30 VII 1893 otrzymał święcenia kapłańskie z rąk bp. chełmińskiego Leona Rednera. W r. 1894 w Münster doktoryzował się z teologii na podstawie rozprawy Hieronymus als Literarhistoriker. Quellenkritische Untersuchung der Schrift „De viris illustribus” (Münster 1894), napisanej pod kierunkiem ks. Maksymiliana Sdralka. Nie uzyskawszy zgody bp. Rednera na pracę naukową, został wikariuszem. Pracował kolejno w Golubiu (pow. brodnicki), Gniewie (pow. kwidzyński), gdzie założył Tow. Ludowe, Komórsku (pow. świecki) – powołał tam do życia Tow. Śpiewu i został jego dyrygentem, oraz w Kościelnej Jani (pow. kwidzyński).
Dn. 24 II 1896 w zastępstwie chorego proboszcza Wojciecha Klucka został S. administratorem paraf. Śliwice (pow. tucholski). Rozwijał działające dotychczas w parafii bractwa: Opatrzności Boskiej, Pocieszenia Matki Boskiej i Trzeźwości. W l. 1901–2 rozbudował kościół w Śliwicach i ozdobił go polichromią. Dążąc do rozwoju gospodarczego swej parafii zorganizował w Śliwicach sklep filialny spółki «Kupiec» w Brusach (pow. chojnicki), specjalizującej się w handlu artykułami bławatnymi, oraz filię fabryki cygar Pawła Pokory z Wejherowa, która wkrótce stała się samodzielnym przedsiębiorstwem. Rozwijał także «przemysł koszykarski» – chałupnicze wyplatanie koszy i krzeseł z wikliny, a w Czersku (pow. chojnicki) założył «Szkółkę Koszykarską». Szukając wsparcia dla tej ostatniej inicjatywy, opublikował memoriał do rządu niemieckiego z nadzieją na subwencję (Die Hausindustrie in der Tuchler Heide. Ziel, Geschichte und Entwicklung der Korbflechterei in Gr. Schliewitz, Kr. Tuchel und Umgebung, Gross Schliewitz 1902). Za pośrednictwem mieszkającego w Hamburgu brata Teodora spekulował na giełdzie w zakresie handlu kawą i saletrą chilijską i poniósł w tym okresie duże straty. Od r. 1903 był członkiem Tow. Naukowego w Toruniu.
W pracy duszpasterskiej i społecznej S. szczególnie dbał o życie religijne i narodowe robotników wyjeżdżających w głąb Niemiec do prac sezonowych. Odwiedzał ich w miejscach zatrudnienia, m.in. w r. 1905 był w Duisburgu, Meiderich i Oberhausen w Nadrenii-Westfalii. Chcąc ograniczyć wychodźstwo, starał się o tworzenie na terenie śliwickiej parafii miejsc pracy i kierowanie części emigracji zarobkowej do polskich majątków ziemiańskich w Wielkopolsce. Współpracował z działającym w zaborze pruskim Związkiem Spółek Zarobkowych i Gospodarczych, zwłaszcza z patronem jego poznańskiej centrali ks. Piotrem Wawrzyniakiem oraz działaczami pomorskimi: ks. Feliksem Boltem i Stanisławem Sikorskim. Wspierany przez Wawrzyniaka, zawarł swe obserwacje i doświadczenia w publikacjach: Próba skierowania wychodźstwa z Śliwic (Pr. Z.) do W. Ks. Poznańskiego i doświadczenia przytem poczynione („Ruch Chrześcijańsko-Społ.” R. 7: 1908/9 nr 5–7, osobno P. 1909) oraz Praktyczny podręcznik dla opiekujących się wychodźcami (P. 1913). Wziął udział w IV Sejmiku Społecznym na Prusy Zachodnie w Pelplinie (17 V 1906), gdzie wygłosił referat O przemyśle domowym („Pielgrzym” 1906 nr 63–64). W r. 1908 ufundował na cmentarzu przykościelnym w Śliwicach grotę Matki Bożej z Lourdes i urządził nowy cmentarz parafialny.
S. działał w Tow. Pomocy Naukowej. W l. 1911–12 był członkiem powiatowego Komitetu Tow. Czytelni Ludowych. Zabiegał o utworzenie bibliotek we wszystkich ważniejszych wsiach parafii. Dzieci zaopatrywał w elementarze polskie, a dorosłych zachęcał do czytelnictwa polskiej prasy, zwłaszcza „Pielgrzyma”, „Gazety Grudziądzkiej” i „Gazety Toruńskiej”. Jako prezes Banku Ludowego w Śliwicach fundował książeczki oszczędnościowe dla nowo narodzonych dzieci oraz propagował lokaty dla robotników sezonowych pracujących w głębi Niemiec, przeznaczone na własne warsztaty, sklepy lub ziemię w rodzinnych stronach. Doprowadził do wybudowania przez Bank Ludowy w l. 1912–14 Domu Polskiego w Śliwicach; skupiła się tam działalność oświatowa i życie narodowe parafian. Opiekował się i dyrygował śliwickim chórem «Orfeusz», wykonującym polskie pieśni. Był też animatorem polskiego teatru amatorskiego, którego próby i przedstawienia odbywały się w Domu Polskim. Przyczynił się do powstania w parafii nowych ośrodków duszpasterskich: w r. 1913 w Legbądzie (pow. chojnicki) i w r. 1914 w Zdrojach (pow. świecki). W r. 1914 założył w Śliwicach Bractwo Matek Chrześcijańskich i Sodalicję Mariańską, a w r. 1915 Tow. św. Wincentego; wspierał Bractwo Żywego Różańca. Po wybuchu pierwszej wojny światowej wydał w l. 1914–15 dwa Listy duszpasterskie do parafian śliwickich, w szczególności wychodźców i żołnierzy walczących na froncie.
Opinia wójta śliwickiego, uznająca S-ego za najgroźniejszego agitatora polskiego w Prusach, pozbawiła go szans na uzyskanie śliwickiego probostwa; S. podjął więc starania o inne beneficjum. Dn. 9 VIII 1916 otrzymał parafię w Byszewie (pow. bydgoski). Odrestaurował tam zabytkowy kościół, założył nowy cmentarz parafialny i kontynuował działalność narodowo-społeczną. Propagował chałupnictwo oraz otworzył wytwórnię cygar (przeniesioną z czasem do Koronowa w pow. bydgoskim), zakłady tkackie w Koronowie i przedsiębiorstwo produkcji farb w Wierzchucinie Królewskim (pow. bydgoski). Został prezesem Rady Nadzorczej Banku Ludowego w Koronowie i Kółka Rolniczego w Byszewie, udziałowcem w fabrykach «Eskulap» i «Promień» w Bydgoszczy oraz członkiem Zjednoczenia Producentów Rolnych w Bydgoskiem. W r. 1918 opublikował List duszpasterski do parafian byszewskich; w r. 1919 ogłosił drugi taki list, tym razem z redemptorystą Maksymilianem Napiątkiem. W listopadzie 1918 na wiecu ludności polskiej w Koronowie został obrany delegatem na Polski Sejm Dzielnicowy w Poznaniu (3–5 XII 1918). Od r. 1919 pełnił funkcję wiceprezesa Zarządu Głównego Związku Kapłanów «Unitas» w diec. chełmińskiej. W imieniu Min. byłej Dzielnicy Pruskiej razem z nauczycielem Julianem Mazurkiewiczem z Koronowa i ks. Janem Filipiakiem z Bydgoszczy organizował polskie szkolnictwo w Bydgoszczy i pow. bydgoskim. Po przyłączeniu w r. 1920 Pomorza Nadwiślańskiego do Polski został członkiem Wydz. Powiatowego w Bydgoszczy. Rozpoczął przygotowania do budowy kościoła w Trzemiętowie (pow. bydgoski), gdzie 16 I 1921 w szkole odprawił pierwsze nabożeństwo. Uchodził za najpoważniejszego kandydata do godności biskupiej w Pelplinie, następcę sędziwego bp. Augustyna Rosentretera. Zmarł nagle 9 VII 1921 w Byszewie, został pochowany 13 VII na miejscowym cmentarzu.
Imię S-ego nadano 19 XII 1983 głównej ulicy w Śliwicach oraz w r. 1998 Szkole Podstawowej, mieszczącej się w jego rodzinnym domu w Skrzeszewie; na budynku tym ufundowano również tablicę pamiątkową.
Mross H., Słownik biograficzny kapłanów diecezji chełmińskiej wyświęconych w latach 1821–1920, Pelplin 1995; Słown. Pol. Teologów Katol., VII; Słownik biograficzny katolicyzmu społecznego w Polsce, L. 1995 III; Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, Gd. 1997 IV; Wybitni. Niepospolici. Zasłużeni. Znani i nieznani, czasem zapomniani przedstawiciele regionu, Tuchola 2005 (fot.); Zasłużeni ludzie Pomorza Nadwiślańskiego z okresu zaboru pruskiego. Szkice biograficzne, Gd. 1979; – Bloch A., Śliwice i okolice, Gdynia 2004 s. 76–8; Borzyszkowski J., Inteligencja polska w Prusach Zachodnich 1848–1920, Gd. 1986; tenże, Kaszubsko-pomorscy duszpasterze-współtwórcy dziejów regionu, Gd.–Pelplin 2002 s. 300–5; tenże, Polska myśl chrześcijańsko-społeczna w zaborze pruskim w latach 1890–1918, Tor. 1991; tenże, Problematyka migracji ekonomicznej z Pomorza Gdańskiego w poglądach ruchu chrześcijańsko-społecznego w zaborze pruskim na przełomie XIX i XX w. (Koncepcje ks. Stanisława Sychowskiego), w: Migracje polityczne i ekonomiczne w krajach nadbałtyckich w XIX i XX w., Tor.– Gd. 1995 s. 6–17; tenże, Śliwice ks. Stanisława Sychowskiego, „Pomerania” 1998 nr 1 s. 21–3 (fot.); tenże, Z dziejów pracy organicznej na Pomorzu. Działalność gospodarcza Stanisława Sikorskiego w okresie zaboru pruskiego, Gd. 1979; Chamot J., Ks. Dr Stanisław Sychowski (1869–1921), „Życie i Myśl” R. 35: 1987 nr 5–6; Cieślak T., Przeciw pruskiej przemocy. Walka o ziemię na Pomorzu na przełomie XIX i XX wieku, W. 1959; Dąbrows k i K., Rola duchowieństwa polskiego diecezji chełmińskiej w walce z zaborcą o niezależność gospodarczą ludu polskiego w drugiej połowie XIX wieku, „Studia Pelplińskie” T. 1: 1969 s. 59; Diecezja chełmińska. Zarys historyczno-statyczny, Pelplin 1928; Dzieje Towarzystwa Naukowego w Toruniu 1875–1975, Tor. 1978 II 191; Historia Wejherowa, Wejherowo 1998; Mańkowski A., Odrodzenie narodowe na Pomorzu w XIX i XX wieku, w: Polskie Pomorze, Tor. 1931 II (fot.); [Pelpliński F.], Manthey F., Sto lat Seminarium Duchownego w Pelplinie, „Orędownik Diec. Chełmińskiej” R. 4: 1948 nr 4 s. 288–9; Romanow A., „Pielgrzym” pelpliński w latach 1869–1920, Gd.–Pelplin 2007 (fot.); Słupski J., Ks. dr Stanisław Sychowski. W 40-lecie śmierci „Wrocł. Tyg. Katolików” R. 10: 1962 nr 50 (fot.); S y chowska Z., Ks. dr Stanisław Sychowski „Biul. Pomor.” R. 2: 1938 nr 7–8; Szews J., Filomaci pomorscy. Tajne związki młodzieży polskiej na Pomorzu Gdańskim w latach 1830–1920, W. 1992 s. 390; Walkusz J., Duchowieństwo katolickie diecezji chełmińskiej 1918–1939, Pelplin 1992; Węsierski A., Dzieje parafii św. Katarzyny w Śliwicach w czasie zaboru pruskiego (1870–1920), Śliwice 2009 s. 10, 17–19, 26–49, 55, 59–60, 63, 89, 92, 95–101, 105, 108, 111, 114, 126, 128–9, 131, 150, 162–4, 169–71 (fot.); tenże, Polskie biblioteki i ich perypetie z cenzurą na terenie parafii św. Katarzyny w Śliwicach w czasach zaboru pruskiego, „Zap. Tucholskie” 2006 nr 2 s. 47–8, 67, 70, 72–8; tenże, Początki spółdzielczości kredytowej w Śliwicach, tamże 2008 nr 4 s. 52–64; Wierzchosławs k i S., Elity polskiego ruchu narodowego w Poznańskiem i w Prusach Zachodnich w latach 1850–1914, Tor. 1992; Wróblewski J., Polskie biblioteki ludowe w zaborze pruskim i na terenie Rzeszy Niemieckiej w latach 1843–1939, Olsztyn 1975 s. 325; – Consignatio totius cleri saecularis, sororum piarum congregationum ecclesiarum parochialium cum ecclesiis filialibus aut adiunctis et capellis publicis ad illas pertinentibus dioecesis Culmensis sub fine mensis octobris anni 1904 [Pelplin 1904]; toż za r. 1909 [b.r.m.w.]; toż za r. 1911 [b.r.m.w.]; Dziennik Polskiego Sejmu Dzielnicowego w Poznaniu w grudniu 1918, P. 1918 s. 110 (błędne nazwisko); Sikorski J., Ziemianin bez kompleksów, Gd. 1990 s. 27; – „Pielgrzym” 1908 nr 76–77, 1909 nr 21, 25, 1912 nr 4, 1918 nr 96; – AP w Tor.: Tow. Pomocy Nauk. (teczka „Szkółka Koszykarska” w Czersku); AP w Bydgoszczy: Landratsamt Tuchel, sygn. 410 a (Arch. Banku Lud.); Arch. Redemptorystów w W.: Dzien. ks. M. Napiątka „Moja praca misyjna”; B. Ossol.: rkp. 6225/II (list S-ego do Wojciecha Kętrzyńskiego z r. 1893), rkp. 15767/II (koresp. Stanisława Turny z r. 1908); Paraf. rzymskokatol. w Śliwicach: Mater. dot. S-a oraz relacja ks. E. Staniszewskiego; – Mater. ze zbiorów rodziny i Feliksa Dekowskiego w zbiorach autora.
Józef Borzyszkowski