Sokołowski Stanisław Euzebiusz (1900–1990), geolog, profesor Państwowego Inst. Geologicznego w Warszawie. Ur. 14 VIII w Zakopanem, był synem Stanisława Piotra, leśnika (zob.), i Agnieszki z Walczaków, bratem Mariana Piotra, botanika (zob.), Adama Gwidona, lekarza (zob.), i Jana Seweryna, malarza (zob.).
S. uczył się w szkole ludowej (1906–11) i w VIII Gimnazjum (1911–14) we Lwowie, potem w prywatnym gimnazjum realnym w Zakopanem; pod wpływem nauczycieli, Konstantego Steckiego i Gustawa Wuttkego, zainteresował się naukami przyrodniczymi. Od 5 XI 1918 do 13 I 1919 jako ochotnik w pociągu pancernym «Odsiecz» uczestniczył w walkach polsko-ukraińskich o Lwów. Potem powrócił do gimnazjum w Zakopanem i 23 VI 1920 zdał maturę. Od 10 VII do 5 XI 1920 służył w WP, walcząc w wojnie polsko-sowieckiej pod Warszawą oraz między Stanisławowem a Szepietówką.
W grudniu 1920 rozpoczął S. studia na Wydz. Górniczym Akad. Górniczej w Krakowie; w styczniu r.n. przeniósł się na Wydz. Filozoficzny UJ, gdzie studiował nauki geologiczne i biologię. Podczas studiów, od r. 1922, pracował jako wolontariusz w Zakładzie Mineralogicznym UJ u Stefana Kreutza i od grudnia r.n. w Zakładzie Paleontologicznym u Jana Nowaka. W tym czasie przeprowadził swe pierwsze badania geologiczne w Tatrach oraz w Karpatach fliszowych i opublikował pracę Spostrzeżenia nad wiekiem i wykształceniem lasu reglowego w Tatrach („Roczn. Pol. Tow. Geol.” T. 2: 1925), w której wskazał na zróżnicowanie facjalne osadów, co dało potem podstawę geologom polskim i słowackim do wyróżnienia dwóch jednostek tektonicznych w Karpatach wewnętrznych: reglowej dolnej (kryżniańskiej) i reglowej górnej (choczańskiej). Po uzyskaniu absolutorium w r. 1924 został S. młodszym asystentem w Zakładzie Paleontologicznym (1924–5). Zainteresował się też taternictwem; działał w Sekcji Turystycznej Polskiego Tow. Tatrzańskiego, a w r. 1925 dokonał z bratem Janem zimowego przejścia grani Orlich Turniczek, Orlej Baszty i Buczynowych Czub w Tatrach. Dn. 30 I 1929 uzyskał stopień doktorski na podstawie rozprawy Przyczynek do budowy geologicznej okolic Żywca napisanej pod kierunkiem J. Nowaka i awansował na starszego asystenta. W r. 1930 opublikował wraz z Walerym Goetlem pracę Tektonika serii reglowej okolic Zakopanego („Roczn. Pol. Tow. Geol.” T. 6; 1930). Po objęciu przez Nowaka kierownictwa Zakładu Geologii UJ, S. tam się przeniósł; pełnił kolejno funkcje młodszego asystenta (1930–3), zastępcy starszego asystenta (1933–4) i adiunkta (1934–9). Równocześnie w l. 1929–32 był pracującym w Krakowie asystentem Wydz. Ropy i Soli Państwowego Inst. Geologicznego (PIG) w Warszawie.
W tym okresie S. interesował się budową Beskidów. Przeprowadził rozpoznanie podłoża arkusza mapy 1:100 000 Dobromil („Posiedzenia Nauk. Państw. Inst. Geol.” 1930 nr 27, 1931 nr 30), następnie doliny Dunajca (tamże 1932 nr 33), co wiązało się z rozpoznaniem podłoża pod zbiornik w Rożnowie. Istotne znaczenie miała wspólna z Jadwigą Burtan i Marianem Książkiewiczem praca O występowaniu łupków radiolarytowych w kredzie średniej Beskidów Zachodnich („Roczn. Pol. Tow. Geol.” T. 9: 1933) oraz wspólna z M. Książkiewiczem publikacja Remarques sur la géologie des montagnes de Czywczyn (Carpates Orientales) (tamże T. 10: 1934), dokumentująca złoża rudy manganu. W trudnym terenie górskim przeprowadził też S., z pomocą brata Mariana, badania w Tatrach Bielskich. Ponadto zajmował się geologią praktyczną, biorąc udział w pracach zleconych Zakładu Geologii UJ, m.in. w ekspertyzach dotyczących budowy zapór wodnych w Karpatach. Interesował się też ochroną przyrody i opublikował kilka artykułów na ten temat, m.in. W sprawie kamieniołomu „pod Capkami” („Ochrona Przyr.” 1928 nr 7) i wspólnie z bratem Marianem Wantule (tamże 1936 nr 16).
Zmobilizowany w sierpniu 1939, odbył S. kampanię wrześniową w 20. pp w składzie Armii «Kraków» i dostał się do niewoli niemieckiej pod Przemyślem podczas przekraczania Sanu. Wyreklamowany ze stalagu w r. 1942, powrócił do Krakowa i został 16 IX t.r. pracownikiem Amt für Bodenforschung, instytucji utworzonej przez Niemców w miejsce PIG, gdzie m.in. kontynuował badania z okresu międzywojennego. Po wojnie, 18 I 1945 ponownie podjął pracę w Zakładzie Geologii UJ, ale wskutek nieporozumień z ówczesnym jego kierownikiem Julianem Tokarskim rychło z niej zrezygnował i w krakowskiej placówce PIG objął w czerwcu t.r. kierownictwo Wydz. Geologii Technicznej. Po przeniesieniu się do Warszawy w grudniu 1948 został naczelnikiem tegoż wydziału, a potem naczelnikiem Wydz. Geologii Regionalnej (1949–52). Habilitował się w r. 1952 w Akad. Górniczo-Hutniczej w Krakowie na podstawie pracy Tatry Bielskie. Geologia zboczy południowych (W. 1948, po francusku W. 1950), w której na podstawie badań przedwojennych opisywał serie osadowe pokrywy trzonu krystalicznego Tatr Wysokich (tzw. zlepieniec koperszadzki), piaskowce triasu wierchowego i reglowego oraz kredowe wapienie murańskie. T.r. objął kierownictwo Zakładu Zdjęć Geologicznych PIG (1952–5). W r. 1954 został mianowany profesorem nadzwycz. W l. 1962–3 kierował Zakładem Wydawnictw PIG, a w l. 1963–75 jego pracownią tekstów. Uzwyczajnienie profesury uzyskał w r. 1964.
Powojenną pracę badawczą S. rozpoczął od współpracy przy odbudowie tunelu kolejowego przy stacji Tunel i opanowywaniu osuwiska na tej linii (Osuwisko w Sadowiu w przekopie linii kolejowej Tunel–Kraków, „Biul. Państw. Inst. Geol.” 1947 nr 2). Potem badał podłoże projektowanej zapory w Czorsztynie i opublikował m.in. Nowe stanowisko mamuta w osadach plejstoceńskich w Karpatach („Geol. Biul. Inform.” 1952 z. 1) oraz Kilka nowych spostrzeżeń z geologii pienińskiego pasa skałkowego („Biul. Inst. Geol.” 1954 nr 86). Powrócił też do problematyki tatrzańskiej i ogłosił Zarys geologii Tatr (tamże 1959 nr 149) oraz Zdjęcie geologiczne strefy eocenu numulitowego wzdłuż północnego brzegu Tatr Polskich (tamże). Zaprojektował wiercenia na Antałówce w Zakopanem, dzięki którym w l. 1961–3 odkryto wody termalne na dużych głębokościach o temperaturze ok. 37°C i opublikował prace dotyczące tego odkrycia: Głębokie wiercenia w Zakopanem („Wierchy” T. 34: 1965) i wspólnie z Andrzejem Sławińskim New Data on the Deep Underground Water within Polish Inner Carpathians („Bulletin de l’Académie Polonaise des Sciences. Série des Sciences Géologiques et Géographiques” Vol. 15: 1967 nr 4). Był współredaktorem i współautorem Mapy geologicznej Tatr Polskich (W. 1958–80) w skali 1:1 000 000 i redaktorem Mapy geologicznej Pienińskiego Pasa Skałkowego (W. 1960–70) w tej samej skali oraz współautorem wielu innych map geologicznych, m.in. z Edwardem Rühlem i Marią Tyską Mapy geologicznej Polski (W. 1956) w skali 1:1 000 000. Uczestnicząc w sporządzaniu mapy tektonicznej Europy ogłosił wspólnie z Jerzym Znosko Eléments principaux de la tectonique de Pologne („Prace Inst. Geol.” T. 30: 1960 cz. 2) oraz Tectonics of Europe. The Area of Hercynian Folding within Poland (Moscow 1964); konsekwetnie bronił teorii płaszczowinowej budowy Karpat, głównie w dyskusji z poglądami geologów radzieckich. W r. 1963 ostatecznie przekonał oponentów podczas pobytu w Tatrach i Pieninach członków geologicznej Asocjacji Karpacko-Bałkańskiej. Interesował się historią geologii i przyczynił się do opublikowania po wojnie uratowanych przez siebie rękopisów Ferdynanda Rabowskiego, jak również Ludwika Horwitza i Bogdana Świderskiego.
S. był współpracownikiem Komisji Fizjograficznej PAU oraz członkiem (1928) i członkiem honorowym (1983) Polskiego Tow. Geologicznego. Współorganizował wiele zjazdów i wycieczek geologicznych w Tatrach i Pieninach. Po przejściu na emeryturę w r. 1975 zamieszkał w Zakopanem. Z okazji 50-lecia jego pracy naukowej ukazał się specjalny numer „Biuletynu Instytutu Geologicznego” (1970 nr 248). Zmarł 3 IV 1990 w Warszawie, pochowany został na Starym Cmentarzu w Zakopanem. Był odznaczony m.in. Krzyżem Obrony Lwowa (1919), Krzyżem Walecznych (1920), Brązowym Medalem «Za długoletnią służbę» (1938), po wojnie Krzyżami Oficerskim (1960) i Komandorskim (1966) Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi (1956), Medalem X-lecia PRL (1955) i Złotą Odznaką Zasłużonego dla Polskiej Geologii (1980).
W małżeństwie zawartym 14 VI 1944 z Ireną Jahn (ur. 22 VI 1913), absolwentką Wydz. Prawa UJ, miał S. dwóch synów: Marka (29 I 1945 – 1994), prawnika i taternika, oraz Stanisława Witolda (ur. 7 X 1947), bibliotekarza.
Bibliografia geologiczna Polski 1951–1980, W. 1953–81; Fleszarowa, Bibliogr. geol.; Radwańska-Paryska Z., Paryski W., Wielka encyklopedia tatrzańska, Poronin 1995 (fot.); Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; – Czarniecki S., Zarys historii geologii na Uniwersytecie Jagiellońskim, Kr. 1964 s. 83, 85, 92, 97–9, 116; Czterdzieści lat Instytutu Geologicznego 1919–1959, „Prace Inst. Geol.” T. 30: 1960 cz. 1 s. 465, 472, 486, 598 (częściowa bibliogr.); Długołęcka L., Pinkwart M., Zakopane od A do Z, W. 1994 s. 295; ciż, Zakopane. Przewodnik historyczny, W. 1988 (fot.); Goetel W., 40-lecie pracy naukowej prof. Stanisława Sokołowskiego, „Przegl. Geol.” 1966 nr 2 s. 56–8 (częściowa bibliogr.); Krzempek W., 85-lecie profesora Stanisława Sokołowskiego, tamże 1985 nr 7 s. 420 (fot.); Rühle E., 80-lecie profesora Stanisława Sokołowskiego, tamże 1980 nr 11 s. 605–7 (fot.); – Prywatne gimnazjum realne w Zakopanem, posiadające prawa szkół publicznych, w r. szk. 1914/15, Zakopane 1915 s. 69; toż za r. szk. 1915/16, Zakopane 1916 s. 92; Sprawozdanie dyrekcji c.k. Gimnazjum VIII we Lwowie, za r. szk. 1912, Lw. 1912 s. 95; toż za l. 1913–14, Lw. 1913–14 s. 78, 105; – „Biul. Państw. Inst. Geol.” 1998 nr 384 (poświęcony pamięci S-ego, tam m.in.: Kotański Z., Sprawozdanie z przeglądu notatek profesora Stanisława Sokołowskiego dotyczących skałki w Leśnej koło Żywca); – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Annales Societatis Geologorum Poloniae” Vol. 62: 1992 s. 105–9 (J. Znosko, fot.), „Gaz. Wyborcza” 1990 nr 81, „Przegl. Geol.” 1990 nr 10 s. 468 (J. Znosko, fot.), „Wierchy” T. 57: 1988–91 s. 459, „Życie Warszawy” 1990 nr 82; – Arch. Muz. Ziemi PAN w W.: Teczka biograf. i zespół papierów S-ego; Arch. UJ: sygn. S II 619 (teczka osobowa S-ego), S III 131 (ankieta personalna S-ego r. 1945); PIG w W.: Dział Osobowy, teczka personalna S-ego; – Informacje żony, Ireny Sokołowskiej z Łomianek pod Warszawą.
Zbigniew J. Wójcik