Rolbieski Stanisław Jan (1873–1939), inżynier, założyciel fabryki «Kabel Polski» w Bydgoszczy. Ur. 11 XI w Broniszewicach (pow. pleszewski), był synem Piotra Aleksandra Rolbieckiego (nazwisko zostało w aktach zniekształcone przez władze niemieckie), urzędnika, i Michaliny z Lipkowskich, starszym bratem Wandy (zob.).
R. uczył się w gimnazjum humanistycznym w Bydgoszczy, należał w wyższych klasach do «Sokoła», co naraziło go na szykany ze strony władz szkolnych. W r. 1896 zapisał się na wydz. budowy maszyn na politechnice berlińskiej. Po ukończeniu studiów w r. 1901, kierował z ramienia koncernu elektrotechnicznego AEG (Allgemeine Elektrizitätsgesellschaft) budową stanowisk i montażem maszyn i urządzeń dostarczonych dla elektrowni w Oviedo w Hiszpanii. W r. 1902 objął stanowisko naczelnego inżyniera, a następnie wicedyrektora technicznego w sp. akc. «Deutsche Kabelwerke» w Berlinie. Przedsiębiorstwo to łączyła ścisła współpraca z angielskim przemysłem kablowym, w związku z czym R. odbywał aż do wybuchu pierwszej wojny światowej regularne podróże do Anglii. W ramach przygotowywanego przeniesienia «Kabelwerke» na rozleglejszy teren podmiejski, R. brał udział w opracowywaniu planów architektonicznych i technicznych dla nowych zakładów, a uzyskane przy tym doświadczenie spożytkował następnie w Polsce, dokąd powrócił mimo bardzo korzystnych warunków pracy w Berlinie.
Na przełomie r. 1918 i 1919 R. przeniósł się do Bydgoszczy. Powołany do działającego w trudnych warunkach pod terrorem Grenzschutzu Podkomisariatu Naczelnej Rady Ludowej na Obwód Nadnotecki, kierował Wydz. Przemysłowym przygotowującym przejęcie – za odszkodowaniem – przemysłu miejscowego z rąk Niemców. Po wyzwoleniu Bydgoszczy 20 I 1920 brał udział w reorganizacji życia w mieście o znacznym do tej pory odsetku ludności niemieckiej, w początkowym okresie jako sędzia pokoju oraz radca miejski (pełniąc tę funkcję honorowo). Działając na rzecz spolszczenia przemysłu bydgoskiego R. zainicjował wykupienie licznych przedsiębiorstw niemieckich, m. in. przedsiębiorstwa żeglugowego ze stocznią rzeczną «Bromberger Schleppschiffahrt» (późniejszego Lloydu Bydgoskiego), którego przeszło połowę akcji nabyło miasto Bydgoszcz. R. postawił sobie zarazem za zadanie rozwój przemysłu, a w szczególności gałęzi dotychczas w Polsce nie reprezentowanych. Projektem budowy pierwszej w Polsce fabryki kabli zainteresował banki wielkopolskie pod przewodnictwem Banku Związku Spółek Zarobkowych. Z jego inicjatywy doszło 21 IX 1920 do utworzenia sp. akc. «Kabel Polski», której został dyrektorem. Równocześnie zainicjował R. założenie sp. akc. «Kauczuk», przewidzianej jako przedsiębiorstwo kooperujące. Budowa «Kabla», przeprowadzona pod osobistym kierownictwem R-ego na terenie zakupionym w Kapuściskach Dolnych (na peryferiach Bydgoszczy), została, mimo trudnych warunków inflacyjnych, już w grudniu 1922 ukończona. Znajomości w kręgach fachowych Niemiec umożliwiły zarazem R-emu korzystny zakup maszyn, częściowo spośród zamówionych dla inwestycji zaniechanych w wyniku pierwszej wojny światowej.
Od r. 1920 R. był równocześnie komisarycznym zarządcą fabryki karbidu w Smukale-Opławcu pod Bydgoszczą, filii przedsiębiorstwa «Brandenburgische Carbidwerke». Przeprowadziwszy w lipcu 1922 wykupienie tej fabryki przez założoną w tym celu sp. akc. «Karbid Wielkopolski», której znacznym udziałowcem było miasto Bydgoszcz, R. został obrany dyrektorem jej zarządu. Doprowadziwszy budowę «Kabla» do pomyślnego zakończenia, R. złożył w r. 1923 rezygnację, gdyż kierowanie dwoma przedsiębiorstwami o odmiennym profilu nie było na stałe możliwe. Jako dyrektor «Karbidu» przeprowadził rozbudowę i modernizację urządzeń fabrycznych (powiększenie liczby pieców) oraz hydroelektrowni, do której sprowadził nowe turbiny z szwedzkiej firmy «Asea». Wiele starań poświęcił higienie pracy (zbudował łaźnię dla załogi) oraz warunkom bytowym robotników zamieszkujących domki jednorodzinne z ogrodami należące do fabryki. Z uwagi na sztuczne spiętrzenie Brdy dla celów energetycznych, «Karbid» był właścicielem rozległych terenów nadrzecznych. R. dbał o zagospodarowanie nieużytków, a także, przy udziale specjalistów z Instytutu Rolniczego w Bydgoszczy, o zarybienie Brdy. Uczestniczył finansowo w licznych akcjach społecznych, charytatywnych i kulturalnych. Był też m. in. członkiem Tow. Przyjaciół Szkoły Podchorążych w Bydgoszczy oraz Związku Obrony Ziem Zachodnich. Od r. 1926 do r. 1934 był honorowym wicekonsulem szwedzkim w Bydgoszczy.
W r. 1939 R. nie skorzystał z możności ewakuacji, lecz pozostał w Bydgoszczy, czując się odpowiedzialny za los robotników i mienie przedsiębiorstwa. Władze niemieckie, za sprawą przymusowego zarządcy fabryki, czyniły R-emu zarzut ze skrupulatnego wykonania zarządzenia władz polskich o ewakuacji cennych, nadających się do transportu części maszyn, co uniemożliwiało dalszą produkcję. Obarczały go też odpowiedzialnością za wysadzenie tamy fabrycznej i mostu na Brdzie przez wycofujące się wojsko. R., aresztowany 20 X 1939 wraz z żoną i jedynym synem, został tego samego dnia stracony wraz z nimi w lesie przy cmentarzu na Bielawkach. Był odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Polonia Restituta i Złotym Krzyżem Zasługi.
Z małżeństwa zawartego 26 XI 1906 z Emilią, córką dr. medycyny Aleksandra Wika-Czarnowskiego z Opola, miał R. syna Romana Aleksandra (1908–1939), sędziego sądu grodzkiego w Inowrocławiu, oraz córkę Stellę Marię, historyczkę, zamężną za płk. Zbigniewem Szacherskim.
Fot. w: Bydgoska Szkoła Podchorążych, Księga Pamiątkowa, Bydgoszcz 1930 s. 75; – Chamot J., Bydgoska Fabryka Kabli 1923–1973. Zarys historyczno-socjologiczny, Bydgoszcz 1973 s. 15, 38, 41, 221, 236–7, (mylne dane o przebiegu pracy zawodowej); tenże, Inż. Stanisław Rolbieski (1873–1939), „Przegl. Elektrotechn.” 1977 s. 80 (fot.); Gordon W., Jak powstała pierwsza w Polsce fabryka kabli, „Dzien. Wieczorny” (Bydgoszcz) 1973 nr 194 (4330); Wojciechowski M., Podkomisariat Naczelnej Rady Ludowej na Obwód Nadnotecki w Bydgoszczy 1919–1920, Bydgoszcz 1969 s. 131; – Regulski J., Blaski i cienie długiego życia, W. 1980 s. 288–9; – Tu Polkabel, Jednodniówka, Wyd. przez BFK z okazji 50-lecia powstania zakładu, Bydgoszcz 1973 s. 3 (fot.); – Arch. Państw. w Bydgoszczy: Zespół Akt „Karbid Wielkopolski” 1922–45, nr 637 (zwłaszcza wstęp do inwentarza, s. 1–6), Rejestr Handlowy Sądu Okręgowego w Bydgoszczy: RHB 174 z 14 VII 1922; – Chamot J., Stanisław Rolbieski (mszp. w Mater. Red. PSB); Na podstawie życiorysu dostarczonego przez Stellę Marię Szacherską oprac.
Red.