Rostworowski Stanisław Janusz, krypt, i pseud.: miles, Lubieniec, Lubieniec Rostworowski, Odra, Oficer zawodowy O. R., Stanisław Lubieniecki, Stanislas Ordon, Stanisław Ordon, St. R., Zagończyk, dr. Lubieniec, Prawdzic, Rączy, Nałęcz, Rola, Brzask, Ludwik Samtor, Jan Kowalski (1888–1944), generał brygady, inspektor Komendy Głównej Armii Krajowej, Komendant Okręgu Armii Krajowej Kraków, autor prac z zakresu rolnictwa i wojskowości. Ur. 19 II w Krakowie, był synem malarza Stanisława (zob.) i Teresy z Lubienieckich. Ojciec zmarł jeszcze przed urodzeniem syna, matka samotnie wychowywała R-ego i starszą córkę Marię. W trudnych warunkach pomocą był zapis Janusza Rostworowskiego (zob.) z r. 1891 w wysokości 30 tys. rb.

Od r. 1897 uczęszczał R. do III Gimnazjum im. Jana Sobieskiego w Krakowie, gdzie w czerwcu 1906 uzyskał z odznaczeniem świadectwo dojrzałości. Już od III kl. gimnazjum należał do szkolnego koła samokształceniowego «Pet-u». W r. akad. 1906/7, korzystając z opieki swojego wuja Józefa Wierusz-Kowalskiego (zob.), ówczesnego rektora uniwersytetu we Fryburgu w Szwajcarii, studiował chemię organiczną na tamtejszym uniwersytecie. W marcu 1911 uzyskał stopień doktora nauk przyrodniczych magna cum laude na podstawie pracy pt. Über tertiäre aromatische Äthersäuren und die entlaboratorische Bedingungen für diese und ähnliche Säuren (Fryburg 1911). Podczas studiów nawiązał kontakt z fryburskim kołem młodzieży niepodległościowo-postępowej i z genewskim kołem «Zet-u», a w r. 1908 wraz z Edwardem Ligockim, Edwardem Kosteckim i Januszem Zdrodowskim wstąpił do konserwatywnej korporacji «Belles Lettres». Podczas pobytu w Szwajcarii R. zwiedzał wytwórnie narzędzi rolniczych i zakłady przetworów rolnych. Dn. 1 IV 1912 został asystentem przy katedrze uprawy roślin na uniwersytecie w Getyndze, gdzie pracował do marca 1912. W tym czasie wykonał badania eksperymentalne, których wyniki ogłosił w r. 1912 w „Journal für Landwirtschaft” (Studium über Wirkung langjähriger unseriger Düngung auf Pflanzen und Boden) oraz wspólnie z G. Wiegnerem Die Absorption der Phosphorsäure durch «Zeolithe» ). Oprócz tego ogłosił wspólnie z C. V. Seelhorstem Der Verbleib des gründigungs Stickstoffs in Sandboden („Arbeiten der Landwirtschaftsgesellschaft” 1919), Die Wasserbilanz und die Nährstoffverluste eines gebachten Lehm und Sandbodens in den Jahren 1905–1912 („Journal für Landwirtschaft” 1913).

Od 1 IV 1912 objął R. posadę asystenta prywatnego w Zakładzie Rolniczo-Doświadczalnym Wydz. Rolnego UJ w Mydlnikach koła Krakowa. Jednocześnie w semestrze zimowym r. akad. 1912/13 uczęszczał jako słuchacz zwycz. na Wydz. Filozoficzny UJ, gdzie 2 VI 1913 nostryfikował dyplom fryburski, zaś dn. 1 XI t. r. został asystentem etatowym Zakładu Rolniczo-Doświadczalnego UJ (funkcję tę pełnił do 30 IX 1914). Pracując w Mydlnikach R. propagował wśród rolników wsi podkrakowskich nowoczesne wzory szwajcarskiej hodowli bydła i uprawy roli. Z tego też okresu pochodzą liczne prace R-ego ogłaszane głównie w „Tygodniku Rolniczym”, m. in.: Kilka uwag o ściółce torfowej (1912 nr 58), Wapniowanie roli (1912 nr 47), X kongres międzynarodowy rolniczy. Gandawa w czerwcu 1913 (1913 nr 27–28), Pod wrażeniem klęsk spowodowanych deszczami (1913 nr 35), Zwracamy większą uwagę na kaniankę (1913 nr 42), Wyniki doświadczeń z odmianami ziemniaków wychowanych w c. k. gospodarstwie doświadczalnym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Mydlnikach (1914 nr 18), Od czego zależy wysokość plonu roślin uprawnych (1914 nr 1–3). Opublikował także w „Gazecie Rolniczej” artykuły: Nowoczesna uprawa murszów i torfowisk (1912 nr 6), Nowe zastosowanie torfu w przemyśle (1911 nr 27), oraz Z dziejów uprawy murszów i torfowisk (1912 nr 20). W osobnej broszurze pt. Mydlniki. Opis gospodarstwa doświadczalnego Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie (w: „Kalendarz Rolniczy Centralnego Towarzystwa Rolniczego w Królestwie Polskim na 1914 rok” ) scharakteryzował stan tej placówki. W r. 1912 ogłosił w „Chemiku Polskim” rozprawę pt. Wpływ przestrzenny budowy związków organicznych na przebieg reakcji, zaś w „Tygodniku Rolniczym” i „Gazecie Rolniczej” zamieścił kilkanaście recenzji rozpraw polskich i obcojęzycznych.

Po wybuchu pierwszej wojny światowej R. otrzymał przydział do Wydz. Wojskowo-Naukowego przy Komisji Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych. Wraz z powstaniem 16 VIII 1914 Naczelnego Komitetu Narodowego (NKN) w Krakowie został przeznaczony do Departamentu Wojskowego (DW) pod kierownictwo Władysława Sikorskiego. Dn. 2 IX po rezygnacji z pracy w NKN wstąpił ochotniczo do 2 szwadronu ułanów Legionów Polskich pod dowództwem rtm. Zbigniewa Dunin-Wąsowicza. R. brał udział w kampaniach karpackiej i bukowińskiej 1914/15 r. II Brygady Legionów, uczestniczył m. in. w bitwach pod Cucyłowem (26 X), Mołotkowem (29 X), w walkach w rejonie Zielonej i Rafajłowej w listopadzie 1914 r., pod Jaworowem (6 XII), Kirlibabą (19–21 I 1915), Tłumaczem (18 III), Bojanem (7–16 IV), w majowych walkach nad Prutem oraz podczas słynnej szarży pod Rokitną (13 VI 1915), w czasie której dowodził patrolem flankowym. Po kolejnych awansach w legionach został 4 VI 1915 chorążym. Od 1 IX do 15 III 1916 był R. odkomenderowany na stanowisko oficera ordynansowego komendy II Brygady Legionów Polskich. Dn. 15 XII 1915 awansował na podporucznika. W tym samym miesiącu zachorował na zapalenie płuc, które leczył najpierw w Krakowie i Zakopanem, następnie w Domu Ozdrowieńców w Radomsku, gdzie nawiązał ponowny kontakt z W. Sikorskim. W połowie lutego 1916 został R. referentem wydawnictw wojskowych przy DW NKN, a od 15 III do 1 XII t. r. szefem sekcji wydawniczej i regulaminowej DW. Dn. 1 V 1916 objął stanowisko adiutanta W. Sikorskiego. Zajmował się wtedy głównie wydawaniem i kolportażem podręczników wojskowych, regulaminów i instrukcji, książek oraz broszur o charakterze politycznym i historycznym. Sam też wiele publikował, oprócz książki przedstawiającej dzieje drugiego szwadronu rtm. Dunin-Wąsowicza pt. Szablą i piórem (Kr. 1916) ogłosił w l. 1915–17 wiele artykułów poświęconych Legionom jak np. Szarża pod Rokitną („Wiad. Pol.” 1915 nr 47), Bitwa o jedno wzgórze. Z wołyńskiej kampanii 2-ej Brygady (tamże 1916 nr 71), Wewnętrzny dorobek legionów (tamże 1917 nr 158–9 i osobno odb. Piotrków 1917), Udział kawalerii w bitwie Mołotkowskiej („Bellona” T. 1: 1917 z. 7). Dn. 1 XII 1916 wraz z nominacją na porucznika otrzymał przydział do Krajowego Inspektoratu Zaciągu w Warszawie, dokąd przeniósł się wraz z Sikorskim. Od 1 II do 30 III 1917 uczestniczył w kursie wojennym oficerów sztabu generalnego w Warszawie i do 20 III t. r. pełnił funkcję pierwszego adiutanta sztabu. Dn. 22 III został referentem zaciągu Krajowej Inspekcji Zaciągu i oficerem sztabu z siedzibą w Piotrkowie, zaś od 1 VII do 1 VIII 1917 przebywał w obozie ćwiczebnym w Zambrowie koło Łomży. Podczas kryzysu przysięgowego stanął po stronie Sikorskiego. Od 1 VIII do 30 X był adiutantem sztabu Dowództwa Uzupełnień Polskiego Korpusu Posiłkowego (PKP) w Przemyślu. W tym czasie R. był jednym z zastępców Sikorskiego w sporze honorowym między nim a Ignacym Daszyńskim. W dn. 30 X 1917 wspólnie z kpt. Kazimierzem Drewnowskim i por. Olgierdem Górką otrzymał patent na adiutanta Rady Regencyjnej (RR).

Jako adiutant Zdzisława Lubomirskiego towarzyszył R. regentom w podróży reprezentacyjnej w dn. 6 do 14 I 1918 do Berlina i Wiednia. W lutym (18–20 II) t. r. zawiózł do Wiednia cesarzowi Karolowi pismo protestacyjne RR przeciwko postanowieniom pokoju brzeskiego, a w marcu (17–20 III) pismo odręczne RR w sprawie internowanych legionistów PKP. W dn. 11 do 17 IV 1918 wraz z ks. Wacławem Blizińskim odwiedził obozy internowanych na Węgrzech: Huszt, Dulfalva i Bustyahaza. W Huszt R. wraz z Blizińskim spotkał się z delegacją Koła Polskiego oraz przekazał przywiezione z Warszawy 15 tys. marek przewodniczącemu Komitetu Opieki Legionowej dr. ppłk. Wojciechowi Rogalskiemu. Dn. 18 VI 1918 R. awansował na rotmistrza. W dn. 10 XI t. r. asystował przy powitaniu przez Lubomirskiego powracającego z Magdeburga Józefa Piłsudskiego, a także w nocy z 12 na 13 XI eskortował w drodze z Zamku Królewskiego do przystani nad Wisłą uciekającego potajemnie z Warszawy gubernatora gen. H. von Beselera. W WP od 14 XI 1918 do 23 III 1919 jako szef sekcji regulaminowej w VII Oddziale (kierowanym przez Wacława Tokarza) Sztabu Generalnego Naczelnego Dowództwa i referent Komisji Regulaminowej Kawalerii brał R. udział w opracowywaniu regulaminów kawalerii. Dn. 23 III 1919 odkomenderowano go do Głównego Kwatermistrzostwa jako oficera Sztabu Generalnego (SG). W tym okresie wykładał w szkole adiutantów sztabowych i szkole oficerów kawalerii. Dn. 12 VI został mianowany kapitanem SG.

W czasie wyprawy wileńskiej R. pełnił od 14 do 28 IV 1919 funkcję szefa ekspozytury Głównego Kwatermistrzostwa w Kwaterze Głównej Naczelnego Wodza, zaś od 28 IV 1919 do 1 I 1920 był szefem kwatermistrzostwa Frontu Litewsko-Białoruskiego. W tym czasie, 1 VI 1919, awansował na majora. W czasie ofensywy letniej i jesiennej 1919 zorganizował kwatermistrzostwo i nim następnie kierował często w wyjątkowo trudnych warunkach. Dn. 1 I 1920 został szefem Oddziału V (Personalnego) Dowództwa Frontu Litewsko-Białoruskiego, a od 1 IV Dowództwa 4 Armii. Od 29 V pełnił obowiązki zastępcy szefa Oddziału III (Operacyjnego) 4 Armii. Jako szef Oddziału Operacyjnego w Grupie Poleskiej (mianowany 7 VII 1920) brał udział pod dowództwem gen. Sikorskiego w walkach o utrzymanie Brześcia i w rejonie Białej. Podczas walk o Brześć (przełom lipca i sierpnia 1920) okazał osobistą odwagę «graniczącą z brawurą», «opanował ogólną panikę i zamieszanie, wprowadził ład i posłuch, stawił czoło atakującemu przeciwnikowi» (W. Sikorski). W sierpniu 1920, gdy Sikorski otrzymał dowództwo 5 Armii, R. objął przy nim (11 VIII) funkcję szefa Oddziału Operacyjnego Dowództwa 5 Armii, zaś 28 VIII – 3 Armii. W tym charakterze brał udział w operacji warszawskiej. Od 1 IX 1920 był zastępcą szefa sztabu 3 Armii i głównym referentem demobilizacyjnym, a od 1 XI t. r. jako zastępca szefa sztabu otrzymał przydział do Dowództwa VII Okręgu Generalnego (OGen.) w Poznaniu.

Już w styczniu 1921 zgłosił R. chęć udziału w walce o przyłączenie Górnego Śląska do Polski. Początkowo zajmował się organizacją obozu szkoleniowego dla peowiaków w Sosnowcu. Od 1 II do 3 III odbył kurs informacyjny dla oficerów SG. Dn. 15 III został skierowany przez gen. Kazimierza Raszewskiego (dowódcę OGen. Poznań, któremu podlegało Dowództwo Obrony Plebiscytu ) na Górny Śląsk. Dn. 17 III przyjechał do Sosnowca. W wyniku zmian personalnych przeprowadzonych 15 IV 1921 na miejsce płk. Pawła Chroboka dowódcą Obrony Plebiscytu został mianowany ppłk. Maciej Mielżyński, zaś jego szefem sztabu na miejsce kpt. Henryka Zborowskiego – R., używający pseud.: dr. Lubieniec, Stanisław Lubieniec. Brał R. udział w pracach nad planem operacyjnym i organizacyjnym powstania. Przekształcił wówczas sztab w organ inspirujący przygotowania do wystąpienia zbrojnego. Dn. 29 IV uczestniczył w odprawie dowódców grup operacyjnych zwołanych przez Mielżyńskiego, który wyznaczył termin wybuchu powstania na noc z 2 na 3 V. Tego samego dnia R. przeprowadził odprawę z sztabem DOP celem rozwinięcia czynności mobilizacyjnych.

Po przemianowaniu DOP na Naczelną Komendę Wojsk Powstańczych (NKWP) pełnił R. nadal obowiązki szefa sztabu (do 1 IX 1921). Brał także bezpośrednio udział w walkach m. in. w czasie bitwy w rejonie Góry Św. Anny, kierował przeciwuderzeniem pod Strzebniowem (21 V) i w rejonie Sławęcic, gdzie odbił Zalesie (23 V). Wskutek różnic w poglądach między dyktatorem powstania Wojciechem Korfantym a Mielżyńskim ten ostatni podał się do dymisji 30 V, a R. pełnił wówczas przejściowo obowiązki dowódcy NKWP do 6 VI, kiedy to naczelne dowództwo objął ppłk Kazimierz Warwas-Zenkteller.

Po zakończeniu powstania R. powrócił na dawne stanowisko do Poznania. Dn. 29 V 1922 został zatwierdzony w stopniu majora SG, 14 IX odkomenderowano go do dowództwa VII Brygady Jazdy na 6-tygodniowe ćwiczenia do Biedruska. Dn. 14 X otrzymał przydział jako oficer nadetatowy do 15 P. Ułanów Poznańskich, zaś 23 X 1922 rozpoczął roczny kurs doszkalania w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie, gdzie 29 IX 1923 otrzymał dyplom oficera sztabu generalnego. Dn. 29 X 1923 został drugim zastępcą dowódcy 15 P. Ułanów, 23 V 1924 kwatermistrzem pułku. Dn. 10 VI odkomenderowano go na 3-miesięczny kurs oficerów sztabowych kawalerii w Grudziądzu. Awansował na podpułkownika ze starszeństwem od 15 VIII 1924. Od 20 VIII t. r. pełnił obowiązki szefa sztabu w III Dyw. Kawalerii, a od 28 IV 1925 szefa sztabu 14 Dyw. Piechoty (DP) w Poznaniu. W tym okresie R. współpracował z Wojskowym Biurem Historycznym oraz z Wojskowym Instytutem Naukowo-Oświatowym. Przy współudziale płk. Franciszka Kleeberga R. stworzył na Uniw. Pozn. lektorat organizacji i historii wojska polskiego połączony z pokazami z życia żołnierza. Był to pierwszy tego typu lektorat na uczelniach polskich. Od marca do maja 1922 wykładał na kursie specjalnym przysposobienia wojskowego zorganizowanym dla oficerów służby czynnej przy Studium Wychowania Fizycznego Uniw. Pozn. Dzięki bliskim kontaktom z W. Sikorskim został R. mężem zaufania na terenie okręgu korpusu w Poznaniu Związku «Honor i Ojczyzna». Za działalność tę postawiono go przed sądem wojskowym razem z ppłk. Mieczysławem Borutą-Spiechowiczem, ppłk. Gustawem Paszkiewiczem, ppłk. Erwinem Więckowskim i kpt. Władysławem Zakrzewskim. Sprawa została umorzona 10 VII 1924.

W przewrocie majowym 1926 r. stanął R. po stronie rządowej. Dn. 12 V przybył z Poznania do Warszawy z gen. Anatolem Kędzierskim dowodzącym 57 i 58 pp 14 DP. Uczestniczył w walkach w rejonie Belwederu i towarzyszył grupie rządowej wycofującej się do Wilanowa. Po przewrocie służył dalej w 14 DP (do 11 X 1926), kiedy to został przeniesiony na stanowisko zastępcy dowódcy 2 p. strzelców konnych w Hrubieszowie. Od 25 IV do 23 V 1927 pełnił obowiązki p. o. dowódcy 2 p. strzelców konnych, zaś od 23 V 1927 do 10 III 1928 27 p. ułanów w Nieświeżu. Następnie od 2 IV 1928 był dowódcą 27 p. ułanów, a od 7 I 1930 dowódcą 22 p. ułanów w Brodach. W tym okresie awansował na pułkownika ze starszeństwem z 1 I 1931 i odbył 2 kursy: informacyjny strzelania dla dowódców pułku (10 III – 2 IV 1928) i gazowy (15 – 26 XI 1933). Podczas pobytu w Nieświeżu R. został niesłusznie oskarżony o popełnienie nadużyć. Dochodzenie przeciw niemu i 10 oficerom toczyło się przez 2 lata i zostało ostatecznie umorzone w r. 1930. W Brodach dowodził R. pułkiem do 31 VIII 1935, kiedy to przeszedł w stan spoczynku na własną prośbę.

Po odejściu z wojska osiadł R. w Gębicach (w pow. gostyńskim), majątku swojej żony, gdzie zajął się hodowlą koni i działalnością społeczną, m. in. był prezesem Koła Hodowców Koni pow. gostyńskiego, członkiem zarządu Tow. Wyścigów Konnych Ziem Zachodnich, prezesem Akcji Katolickiej parafii Pępowo, działał także w Sodalicji Mariańskiej. W l. 1938–9 R. był członkiem Stronnictwa Zachowawczego i jego mężem zaufania na terenie Wielkopolski. Brał udział w obradach stronnictwa w Poznaniu 18 VIII 1939. Blisko wówczas współpracował ze Stefanem Stablewskim. W tym okresie wchodził R. w skład komitetu redakcyjnego „Dziennika Poznańskiego” (m. in. wypowiadał się na jego łamach za złożeniem szczątków króla Stanisława Augusta na Wawelu).

Z lat międzywojennych pochodzą liczne publikacje związane zarówno z dziejami 2 szwadronu ułanów (Te, które zostały, P. 1919, Szarża pod Rokitną w świetle dokumentów, „Bellona” 1923 z. 2), jak i z walkami o granice Polski, m. in. Bitwa o Brześć (29. VII – 1. VIII. 1920) (tamże 1920 nr 9), Taktyczny przebieg 3-go powstania górnośląskiego 3 V – 5 VII 1921 (tamże T. 8: 1922 z. 2), Zarys historii wojennej 27-go pułku ułanów (b. 203 ochotniczego pułku ułanów) (W. 1930), Kadeci w górnośląskim powstaniu (w: „Korpus kadetów nr 1 we Lwowie”, Lw. 1931), Zagadnienia wojskowe w powstaniu śląskim 1921 r. (w: „O wolność Śląska. Dziesięciolecie III powstania 1921 2/3 V 1931”, Kat. 1981), Tajna organizacja wojskowa obrony plebiscytu na Górnym Śląsku w roku 1921 („Bellona” T. 37: 1931 z. 5/6). Problematyce organizacji wojska, wyszkolenia, taktyki, poświęcone były liczne artykuły i recenzje zamieszczone w „Bellonie” (m. in. Studium organizacyjne wyższych jednostek kawalerii, T. 32: 1928 z. 91, Organizacja dowodzenia w wojnie światowej, T. 35: 1930 nr 3–4), w „Polsce Zbrojnej”, „Przeglądzie Kawaleryjskim”, „Przeglądzie Piechoty” (m. in. Wyszkolenie piechoty do walki z kawalerią, 1933 nr 63, Technika dowodzenia pułkiem, 1931 nr 8–9). Ponadto R. publikował w „Jeźdźcu i Hodowcy”, „Gazecie Rolniczej” (m. in. Wiceministerstwo aprowizacji, 1938 nr 9) oraz w innych czasopismach. Szczególne znaczenie miały publikacje poświęcone przystosowaniu rolnictwa do potrzeb obronności kraju; wspólnie z S. Stablewskim ogłosił: Rolnictwo i wojnę. (W. 1937) oraz Strategię rolniczą. Studia nad pogotowiem rolnictwa do wojny (W. 1939), a samodzielnie Żywić broniących hasłem pogotowia rolnictwa na wypadek wojny (Cieszyn 1939); wywołały one polemikę (ogłoszono ok. 130 recenzji i artykułów). Wygłaszał R. także liczne referaty, m. in. na Walnym Zebraniu Związku Ziemian w Poznaniu w kwietniu 1937, na Zjeździe Hodowców w Gałowie w lipcu 1937 i na zebraniach Związku Rolników i Leśników z Wyższym Wykształceniem w Poznaniu w październiku 1937, w Warszawie w grudniu t. r.; zostały one ogłoszone drukiem.

W kampanii wrześniowej 1939 pełnił R. początkowo obowiązki komendanta Obrony Przeciwlotniczej Kalisza (był nim od 25 VIII). Dn. 7 IX 1939 przybył do Warszawy, 8 IX rozpoczął służbę w Komendzie Miasta. Dn. 10 IX objął stanowisko szefa sztabu dowództwa obrony Pragi (odcinek Warszawa-«Wschód»), gdzie służył najpierw pod dowództwem płk. Juliana Janowskiego, a następnie gen. Juliusza Zulaufa (od 13 IX jako szef grupy fortyfikacyjnej przy sztabie dowództwa Obrony Pragi). Po ogłoszeniu kapitulacji stolicy R. wspólnie z podchorążym Januszem Zalewskim (późniejszym cichociemnym) pieszo, poprzez Wilno, przedostał się do Rygi. Stamtąd przez Szwecję, Holandię i Belgię dotarł 25 X do Paryża. Natychmiast po przyjeździe złożył jako pierwszy naoczny świadek raport o bohaterskiej obronie stolicy gen. W. Sikorskiemu. Następne sprawozdania złożył prezydentowi Władysławowi Raczkiewiczowi (28 X) i gen. Kazimierzowi Sosnkowskiemu (31 X), któremu zgłosił gotowość do podjęcia walki w kraju. Pobyt R-ego w Paryżu wypełniła praca pisarska, odczyty i referaty. Natychmiast po przyjeździe do Paryża, dn. 26 X wygłosił w siedzibie rządu swój pierwszy odczyt poświęcony obronie Warszawy, powtórzył go następnego dnia w ambasadzie polskiej w języku francuskim (odczyt ten opublikowały pisma francuskie, angielskie i amerykańskie). W sumie wygłosił ponad 10 odczytów w Paryżu i w obozie Coëtquidan w Bretanii. Opracował też 3 audycje radiowe dla rozgłośni paryskich i londyńskich, jedną z nich pt. Ostatni dzień z obrony Warszawy sam wygłosił. Podczas pobytu w Paryżu pisał wspomnienia oddające wiernie nastroje i atmosferę września 1939, które zatytułował Łuna nad Warszawą. Wydał je pod pseud.: Stanislas Ordon w r. 1940 pt. Le siège de Varsovie (Paris) z przedmową P. Cazina. Następne wydania ukazały się pod pseud. Stanisław Ordon w języku polskim (Bukareszt 1940, Londyn 1941) i w angielskim (Fire over Warsaw, Glasgow 1942). Oprócz wspomnień R. ogłosił także kilka artykułów w „Wiarusie Polskim”, „Narodowcu”, „Polaku-Katoliku” i amerykańskim „Nowym Świecie”. Po blisko miesięcznym bezskutecznym oczekiwaniu na przydział wojskowy ponowił swoją prośbę o skierowanie do kraju i w końcu listopada otrzymał nominację na wicekonsula ambasady polskiej w Rumunii (formalnie przydzielony do konsulatu RP w Czerniowcach) z zadaniem objęcia opieką uchodźców z kraju i równocześnie objęcia funkcji kierownika Bazy Łączności z Krajem (Baza nr 2 o krypt. Bolek) w Bukareszcie.

Do Bukaresztu przybył R. 4 XII 1939 i rozpoczął organizowanie Bazy. Jako jej komendant otrzymał pełnomocnictwo uprawniające do objęcia kierownictwa poczynań konspiracyjnych na terenie Rumunii. Zadaniem kierowanej przez niego Bazy «Bolek» było nawiązanie i utrzymanie łączności radiowej oraz kurierskiej z krajem poprzez stworzenie szlaków kurierskich, skompletowanie zespołu kurierów i przewodników, ustalenie haseł i punktów kontaktowych itp. Współpracownikami R-ego na terenie Rumunii zostali ppłk Stanisław Sulma (pseud. Selim) i mjr dypl. Marian Kandel. W tym czasie R. występował pod pseud.: Prawdzic, Rączy. Tuż po przyjeździe do Bukaresztu, 13 XII odebrał R. wraz z płk. Tadeuszem Wasilewskim przysięgę obowiązującą w Związku Walki Zbrojnej (ZWZ) od ppłk. Tadeusza Skindera, szefa Ekspozytury Oddziału II Sztabu Naczelnego Wodza w Rumunii i jego zastępcy mjr. Kazimierza Iranka-Osmeckiego. W wyniku tego nawiązana została współpraca z ekspozyturą; oficerem łącznikowym z Bazą był Iranek-Osmecki, który miał m. in. zapewnić bezpieczeństwo szlaków kurierskich. R. odbył także w połowie grudnia rozmowy z Tadeuszem Schätzlem, Wiktorem Drymmerem i Januszem Rudnickim – członkami organizacji «K-7» (ekspozytury przedwojennego Min. Spraw Zagranicznych na tym terenie), w wyniku których organizacja ta w pełni mu się podporządkowała. Od 29 V do 2 VI 1940 brał R. udział w konferencji w Belgradzie zwołanej przez Komendanta Głównego ZWZ, której celem była wymiana informacji i uzgodnienie poglądów między naczelnymi władzami na emigracji, władzami podziemnymi w kraju a bazami łączności. Podczas trwania tej konferencji R. wygłosił referat dotyczący pracy Bazy «Bolek». Działał R. w Bukareszcie do listopada 1940, kiedy to po ewakuacji ambasady polskiej zmuszony był przenieść się z częścią obsady Bazy do Stambułu i tam zasilić placówkę łącznikową o krypt. Bey, a w Bukareszcie pozostawił bazę pośrednią «Bolek II». Podczas pobytu w Turcji odbył podróż w sprawach organizacyjnych do Kairu, przy okazji zwiedzając Jerozolimę.

Dn. 30 XI 1940 gen. W. Sikorski wydał zarządzenie dla baz i wyznaczył na komendanta Bazy nr 1 («Romek») w Budapeszcie R-ego, który przybył tam 26 I 1941. Na Węgrzech R. zmuszony był do działania w warunkach ścisłej konspiracji, używał wtedy pseud.: Rola i Nałęcz. Swoje biuro umieścił w wypożyczalni książek w domu węgierskiej Akcji Katolickiej. Sam pracował tam jako bibliotekarz, występując pod nazwiskiem Ludwik Samtor, oraz zatrudnił swoją współpracownicę Marię Krzeczunowicz, pseud. Dzidzia, kierowniczkę sekretariatu i służby kancelaryjno-łącznikowej. R. rozpoczął pracę od uporządkowania spraw organizacyjnych i technicznych. Nawiązał i unormował kontakty z ekspozyturą Oddziału II Sztabu Naczelnego Wodza – tzw. Ekspozyturą «W», a także z kierownikiem placówki łączności politycznej z krajem w Budapeszcie Edmundem Fietowiczem (pseud. Kordian). Podjął m. in. nieudaną próbę odbudowy szlaku kurierskiego wiodącego przez teren zajęty przez wojska radzieckie. Kolejne aresztowania wiosną 1942 wśród Polonii węgierskiej objęły także członków Bazy. W porę ostrzeżony, R. zdołał uniknąć aresztowania, które spotkało natomiast M. Krzeczunowicz, a w wypożyczalni książek została przeprowadzona rewizja. W tej sytuacji R. został zmuszony do opuszczenia Budapesztu i powrotu do kraju (odwołano go w końcu kwietnia). Funkcję komendanta Bazy przekazał płk. Franciszkowi Matuszczakowi, pseud. Dod, i wraz z kurierem Janem Łożańskim, pseud. Orzeł, przeszedł 26 V 1942 granicę, a 28 V zameldował się w Komendzie Głównej (KG) Armii Krajowej (AK) w Warszawie.

Od maja 1942 używający pseud.: Rola, Odra, został R. przydzielony do «Obserwatorium», komórki KG, grupującej oficerów przeznaczonych do funkcji tzw. inspektorów kierunkowych. On sam otrzymał funkcję inspektora kierunkowego na Obszar Południowo-Zachodni (Okręg Krakowsko-Śląski). Do zadań R-ego należało m. in. przeprowadzenie inspekcji w okręgach (dokonał 30 inspekcji w okresie od września 1943 do lutego 1944, także latem 1943 przeprowadził niezwykle trudne, połączone z przekroczeniem granicy Generalnego Gubernatorstwa inspekcje Okręgu Śląskiego AK, poznał wtedy sztab okręgu, a także pracę w obwodzie Sosnowiec i inspektoracie rybnickim), wizytacje szkół podchorążych, przygotowanie planów operacyjnych i szkolenie dowódców. Dn. 1 XII 1943 R. został mianowany szefem «Obserwatorium».

Ważną dziedziną działań R-ego był udział w akcji scaleniowej. W r. 1942 uczestniczył w rozmowach między ZWZ-AK a Narodową Organizacją Wojskową (NOW) i brał udział – w dniu podpisania umowy scaleniowej i zaprzysiężenia kierownictwa NOW (4 XI) – w mszy św. odprawionej w Warszawie przez ks. Jana Stępnia, w której wzięli udział m. in. prezes Stronnictwa Narodowego Stefan Sacha, zastępca komendanta głównego AK gen. Tadeusz Komorowski, komendant NOW ppłk Józef Rokicki. Brał również udział w rozmowach z Narodowymi Siłami Zbrojnymi, w lipcu 1943 zastąpił w tych rozmowach aresztowanego gen. Stefana Grota-Roweckiego i prowadził je do października 1943, kiedy zostały przerwane (na rozkaz Komorowskiego) na skutek impasu w rokowaniach. Oprócz tego zadaniem R-ego był kontakt z «Uprawą», organizacją składającą się wyłącznie z przedstawicieli ziemian, współpracującą z IV Oddziałem KG AK, której głównym zadaniem było zaopatrywanie oddziałów AK w żywność.

R. uczestniczył także w życiu kulturalnym i społecznym. Brał udział w zebraniach literackich, które odbywały się u sióstr I. i J. Łosiówien, w domu kanoniczek w Warszawie, podczas których dyskutowano, wygłaszano referaty i czytano utwory poetyckie. Oprócz R-ego brali w nich udział m. in. Konstanty Radziwiłł, ks. Jan Salamucha, Józef Wielowieyski i Jan Dobraczyński (w powieści Dobraczyńskiego „Najeźdźcy” R. wysoko ocenił sceny batalistyczne).

W czasie okupacji ukazały się nakładem wydawnictw konspiracyjnych broszury R-ego jak: Oblicze duchowe odbudowanego wojska polskiego (w: „Siły Zbrojne Trzeciej Rzeczypospolitej. Myśli i rozważania”, 1943), będąca odpowiedzią na ankietę rozesłaną w r. 1942 na polecenie gen. Grota-Roweckiego (R. uczestniczył także w zespole redakcyjnym „Sił…”). Pod pseud. Zagończyk ukazały się: Duch wojska (W. 1943) i Polskie doświadczenia powstańcze (W. 1944, oraz Włochy 1945, Biblioteka Orła Białego).

R. był człowiekiem głęboko wierzącym. Religia katolicka odgrywała wielką rolę w całym jego życiu, a szczególnie w okresie wojny. Uczestniczył wówczas w rekolekcjach zamkniętych i w codziennej mszy św. Został także przewodniczącym Instytutu św. Pawła i św. Ignacego Loyoli. Zadaniem tego zespołu (do którego należeli m. in. Michał Pollak, K. Radziwiłł, ks. J. Stępień), była służba Bogu mocno związana ze sprawami ojczyzny, a jego przewodniczącym został R. jako «obdarzony charyzmem, wiary i mądrości rycerz bez skazy» (J. Stępień). R-ego interesowała także praca duszpasterska w oddziałach partyzanckich, był przekonany o głębokim wpływie kapelanów wojskowych na postawę moralną żołnierzy.

Dn. 1 II 1944 otrzymał R. wiadomość o nominacji na generała brygady, podpisanej w Londynie przez Naczelnego Wodza gen. K. Sosnkowskiego 12 I 1944, z ważnością od 1 X 1943. Zadaniem R-ego w planowanym powstaniu powszechnym było objęcie dowództwa połączonych sił Okręgów Krakowskiego i Śląskiego oraz uderzenie w kierunku Górnego Śląska (a także zajęcie Oświęcimia) i opanowanie zachodniej części Okręgu Śląskiego AK. Na początku kwietnia 1944 przybył do Krakowa, gdzie miał skoordynować działania bojowe projektowanego Korpusu AK. Jego szefem sztabu został mjr Jan Górski, pseud. Chomik. R. dokonał wtedy licznych inspekcji w terenie. W lipcu objął R. komendę Okręgu AK-Kraków (rozkazem KG AK z 28 VII 1944 jako «Brzask» – wg rozkazu dziennego «Domu» nr 2 z 5 VIII t. r. ; objęcie komendy krakowskiego Okręgu AK przez R-ego potwierdza m. in. relacja ks. płk. Józefa Zatora-Przytockiego, rozkazy gen. Bora-Komorowskiego – wydane w kilka dni po aresztowaniu R-ego – z 19 VIII 1944, przewidujące, iż w przypadku opanowania Warszawy przez wojska radzieckie i niemożności dowodzenia stamtąd, R. jako «dowódca Okręgu» będzie dodatkowo dowodził Okręgiem Śląsk , a także depesza szyfrowa z 29 VIII 1944 ). Podczas odprawy w końcu lipca 1944 w Warszawie R. otrzymał dodatkowe zadania wiążące się z przesuwaniem się linii frontu i rozwojem «Burzy» na terenach wschodnich. Zaś po wybuchu powstania warszawskiego objął 3 VIII samodzielne dowództwo na obszarze swojej inspekcji. W sierpniu 1944 podczas masowych aresztowań w Krakowie 6 VIII («czarna niedziela») zostali zatrzymani płk Bernard Miller (pseud. Zygmunt), oficer komendy krakowskiej AK, i płk Lewicki, okręgowy komendant Wojskowej Służby Ochrony Powstania, a także przypuszczalnie wtedy aresztowano szefa sztabu R-ego – «Chomika». Dn. 9 VIII mjr Henryk Rysy-Karpiński, pseud. Kleszcz, który z ramienia kontrwywiadu zapewniał ochronę R-emu, zaalarmował generała donosząc mu o zagrożeniu dotychczasowego mieszkania przy ul. Św. Marka 8 u Jadwigi i Zygmunta Karłowskich. Zaproponowano R-emu dwa lokale: w klasztorze Jezuitów przy ul. Kopernika i na Woli Justowskiej u jednego z byłych legionistów, nie zdecydował się jednak na zmianę mieszkania.

Dn. 11 VIII 1944 o godzinie 6 rano do mieszkania Karłowskich wkroczyło gestapo. Aresztowano R-ego (występującego pod nazwiskiem Jana Kowalskiego, z zawodu ogrodnika), oboje Karłowskich, ich kuzyna Zygmunta Dembińskiego oraz służącą Janinę Ziębę. Aresztowania dokonali hauptsturmführer H. Hamann i sturmscharführer R. Körner z Wydziału IV krakowskiego gestapo (Hamann był kierownikiem Referatu IV A – zwalczanie ruchu oporu, zaś Körner Podreferatu IV A-2). W mieszkaniu został założony «kocioł», do którego wpadło kilka osób, oraz przeprowadzono rewizję, podczas której znaleziono papiery R-ego (M. Trafas). Aresztowanych przewieziono na ul. Pomorską 2. Tam R. został oddzielony od reszty aresztowanych. Ostatnie chwile życia R-ego i okoliczności jego śmierci, a także jej dokładna data do dzisiaj nie są znane. Przypuszczalnie został zmasakrowany podczas przesłuchania, jeszcze w dniu aresztowania, gdy zaatakował przesłuchujących go Hamanna i Körnera i w wyniku czego został skatowany na śmierć (relacja «Kleszcza», który oparł się na informacji «Wiśki», przyjaciółki Körnera, opłacanej przez kontrwywiad AK), lub w chwili, gdy chwycił leżący granat na biurku i usiłował go zdetonować (relacja Z. Dembińskiego). Istnieją też inne wersje na temat śmierci R-ego. Spośród aresztowanych razem z R-m osób wypuszczono jedynie J. Ziębę i Z. Dembińskiego, natomiast Z. Karłowski zginął zakatowany tego samego dnia, tzn. 11 VIII, a jego żona została rozstrzelana miesiąc później na terenie obozu w Płaszowie.

R. był odznaczony licznymi orderami i odznaczeniami polskimi i zagranicznymi, m. in.: Orderem Virtuti Militari V kl., Krzyżem Niepodległości, Krzyżem Kawalerskim Polonia Restituta, Krzyżem Walecznych (czterokrotnie), Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Zasługi Wojsk Litwy Środkowej, Medalem Niepodległości, Krzyżem na Śląskiej Wstędze Waleczności, francuską Legią Honorową V kl., belgijską Legią Honorową V kl., wojennym Signum Laudis, Krzyżem Karola Austriackiego, i licznymi odznakami wojskowymi.

W małżeństwie od 25 IX 1918 z Zofią (1895–1971), córką Ludwika Mycielskiego (zob.), która w r. 1964 wyszła po raz drugi za Andrzeja Skrzyńskiego, R. miał oprócz dwojga dzieci zmarłych w dzieciństwie (Elżbiety, zm. 1924, Andrzeja, zm. 1927), córkę Marię Teresę (ur. 2 VII 1926), socjologa i anglistę, pracownika PWN, żonę Jerzego Dietla, profesora ekonomii Uniw. Łódz., oraz synów: Ludwika (ur. 5 VII 1921), prawnika, ekonomistę, adwokata we Wrocławiu, więźnia Oświęcimia, i Stanisława Jana (ur. 27 XI 1934), polonistę, dziennikarza, działacza Chrześcijańskiego Stowarzyszenia Społecznego, posła na sejm w l. 1972–85, pracownika w Urzędzie Rady Ministrów.

Pośmiertnie ukazały się następujące prace R-ego: Wśród piątej emigracji w Paryża („Więź” 1961 z. 6), Łuna nad Warszawą („Za i Przeciw” 1963 nr 35–45), Polska jesień 1939 r. we Francji i W oczekiwaniu na służbę („Tyg. Pol.” Paryż 1966 nr 40–1), wydane wspólnie pt. Łuna od Warszawy (W. 1974, tamże inne wspomnienia, wyd. 2 poszerzone, W. 1989) oraz Notatki z maja 1926 r. („Więź” 1976 nr 5). Postać R-ego występuje w autobiograficznej powieści Edwarda Ligockiego pt. „Drogi bezdomnych” (W. 1958), a J. Dobraczyński zadedykował R-emu „Najeźdźców” (Wyd. 1, W. 1946).

W r. 1973 odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą R-emu w kościele garnizonowym w Warszawie przy ul. Długiej, a 11 XI 1981 na domu przy ul. Św. Marka 8. Jego imieniem nazwano jedną z ulic w Krakowie.

Portret z r. 1916 przez Tomirę Kotyńską (akwarela) w posiadaniu rodziny w W.; Portrety R-ego z r. 1915: przez Karola Zyndrama Maszkowskiego (rys. węglem) i Wincentego Wodzinowskiego (rys. ołówkiem), oba w Muz. Narod. w Kr.; Fot. w Mater. Red. PSB; – Obszerna bibliogr. dotycząca R-ego w: Rostworowski S., Łuna od Warszawy, Wyd. 2., W. 1989 (liczne fot., bibliogr. prac); Dzieje Studiów Rolniczych w Krakowie, 1890–1962, Kr. 1965 (bibliogr.); Maliszewski, Bibliogr. pamiętników; Enc. powstań śląskich, s. 99, 318, 482; Bar, Słown. pseudonimów, II, III; Kunert, Słown. konspiracji warsz., II 142; Śląski Słown. Biogr. II; Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., II 256; Rocznik Oficerski, W. 1923, 1924, 1928, 1932; Rocznik Oficerów Kawalerii, W. 1930; Lista starszeństwa Oficerów Legionów Polskich…, W. 1917; – Anusiewicz M., Wrzosek M., Kronika powstań śląskich 1919–1921, W. 1980 (s. 169 poza indeksem); Dąbrowa Kostka S., Hitlerowskie afisze śmierci, Kr. 1983; Dziesięciolecie Polski Odrodzonej (fot.); Jędrzejewicz W., Kronika życia Józefa Piłsudskiego, Wyd. 3, Londyn 1986 I; Korpalska W., Władysław Eugeniusz Sikorski, Wyd. 2, Wr. 1988; Księga kawalerii polskiej, W. 1989 (jako Roztworowski); Księga Sapieżyńska, Pod red. J. Wolnego, Kr. 1986 II; Lagzi I., Uchodźcy polscy na Węgrzech w latach drugiej wojny światowej, W. 1980; Mazur G., Biuro Informacji i Propagandy SZP-ZWZ-AK. 1939–1945, W. 1987; Pachoński J., Pomoc Krakowa dla Górnego Śląska w okresie powstań (1919–1921), Wr. 1981; Paczkowski A., Ankieta cichociemnego, W. 1987; Porwit M., Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939 r., W. 1983 II–III; Pluta-Czachowski K., Organizacja Orła Białego. Zarys genezy, organizacji i działalności, W. 1987; Ryżewski W., Trzecie powstanie śląskie. Geneza i przebieg działań bojowych 1921, W. 1977 (fot. po s. 64); tenże, W sprawie artykułu o działaniu grupy północnej w trzecim powstaniu śląskim, „Zaranie Śląskie” R. 28: 1965 z. 2 s. 521, 522; Siemaszko Z. S., Narodowe Siły Zbrojne, Londyn 1982; Sierotwiński S., Kronika życia literackiego pod okupacją hitlerowską w latach 1939–1945, Kr. 1988 II; Tarnogrodzki T., Wiśniewski M., Akcja scaleniowa ZWZ-AK 1940–44, ,,Wojsk. Przegl. Hist.” R. 13: 1968 nr 3 s. 269; Terej J. J., Na rozstajach dróg, Wyd. 2, Wr. 1980; W 50-lecie powstania Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie, Pod red. W. Chocianowicza, Londyn 1969; Woszczyński B., Ministerstwo spraw wojskowych 1918–1921, W. 1972; Wrzosek M., Trzecie powstanie śląskie 1921, W. 1969 s. 9, 15, 17, 45, 50, 54, 77, 78, 79, 89, 96–8, 109–10, 112, 151; – AK w dokumentach, I–IV; Dąbrowska M., Dzienniki 1945–1950, W. 1988 III; Dąbrowski W., Trzecie powstanie śląskie. Rok 1921, Londyn 1973 s. 212 poza indeksem (błędnie Roztworowski); Dobraczyński J., Okupacja, „WTK” 1962 nr 28 s. 5; [Grażyński M.], Walka o Śląsk. Ze wspomnień Dr. Michała Grażyńskiego (Borelowskiego), „Polska Zach.” 1936 nr 121 s. 19, 21, 23; Horoszkiewicz R., Pod Górą św. Anny (Z majowych i czerwcowych dni 1921), „Kwart. Opolski” R. 2: 1956 nr 2 s. 130–1, 140; Iranek-Osmecki K., Emisariusz Antoni, Paris 1985; Jankowski „Agaton” S., Z fałszywym ausweisem w prawdziwej Warszawie, Wyd. 3, W. 1988 I–II; Konarski S., Ludzie, których znałem. Generalskie kariery, „Wiadomości” 1949 nr 184 s. 2; Korfanty W., Marzenia i zdarzenia, „Polonia” R. 8: 1931 nr 2366 s. 2–3, nr 2369 s. 5, nr 2377 s. 4, 5, nr 2387 s. 2; Krasicki A., Dziennik kampanii rosyjskiej 1914–1916, W. 1988 (bez imienia); Ligocki E., Dialog z przeszłością, W. 1970; Mielżyński M. (Nowina Doliwa), Wspomnienia i przyczynki do historii III powstania górnośląskiego, Mikołów 1931 (błędnie Roztworowski) s. 65, 72, 74, 165 (fot. po s. 34 i na s. 37); Pol. Siły Zbrojne, III; Rokicki J. (Michał), Blaski i cienie bohaterskiego pięciolecia, Niemcy Zach. 1949 s. 30, 33; Rostworowski S., Poznański Związek Hodowców Koni, w: Księga pamiątkowa na 75-lecie „Gazety Rolniczej” 1861–1935, W. 1938 I 446-50; tenże, Przeszłość i przyszłość inicjatywy prywatnej w rolnictwie, w: Księga pamiątkowa na dziewięćdziesięciolecie dziennika, „Czas” 1848–1938, Kr. W. 1938 s. 179–81; Stępień J., Wspomnienia z lat okupacji, w: Udział kapelanów wojskowych w drugiej wojnie światowej, W. 1984; Walter-Janke Z., Armia Krajowa na Śląsku, Kat. 1986 (błędnie Roztworowski); Zator-Przytocki J., Moja służba Polsce w latach okupacji (1939–1945), w: Udział kapelanów…, W. 1984; Źródła do dziej. powstań śląskich, III cz. 1; Żółtowski M., Tarcza Rolanda, Leon Krzeczunowicz we wspomnieniach przyjaciół, W. 1987; – „Gaz. Krak.” 1986 nr 131 s. 1, 3, nr 132 s. 1, 5 (fot.); „Kierunki” 1981 nr 8 s. 10 (fot.); „Opole” 1988 nr 6; „Przegląd Tyg.” 1987 nr 1 (249) s. 10; „Za i Przeciw” 1971 nr 19 s. 15 (fot.); „Życie Liter.” 1986 nr 3 s. 13 (A. Przybyszewski), – AAN: Gabinet Cywilny RP t. 41 s. 28, 40–41, t. 42 s. 55. t. 43 s. 38–47, 84, 88–95, t. 316 s. 15, 33–36, t. 318 s. 72, Akta gen. Sikorskiego sygn. 202 s. 1–9, sygn. 122 s. 1–9; AP w Kr.: NKN sygn. 474 s. 12, sygn. 475 s. 545; Arch. UJ: WF II 489, SR 28 s. 128; B. Akad. Roln. w Kr.: Koperta R-ego; B. Jag.: Akc. sygn. 312/68 t. 1 s. 27, 72–117v., 158, 158v., t. 2 (fot. nr 3, 4), Akc. sygn. 77/67 s. 74 (fot.), 75, Akc. sygn. 80/67 s. 1, 5, 81 (jako Roztworowski), Akc. sygn. 88/79; CAW: sygn. 1673/84/3 t. 15 k. 19; Muz. Hist. m. Krakowa, Oddz. ul. Pomorska 2 – „Walka i męczeństwo Polaków 1939–1945”: Kartoteka Żołnierzy Konspiracji, sygn. MHK Fs 5134/IX (fot.); Studium Polski Podziemnej w Londynie: sygn. 3. 9. 2. 11 (potwierdzenie R-ego na stanowisku dowódcy OK AK Kraków, kserokopia w Mater. Red. PSB); Mater. Red. PSB: Życiorysy R-ego przez Franciszka Szymiczka oraz Ludwika Rostworowskiego, bibliogr. prac R-ego (cząstkowa); – Arch. rodzinne w posiadaniu syna Stanisława J. Rostworowskiego z W.: „Fragment pamiętników: pięciolecie 1935–1939 spisał dla dzieci i wnuków Stefan Stablewski”, Kr. 1970 (fot., mszp.), Pluta Czachowski K., „Kuczaba”, Generał „Odra” (odbitka szczotkowa), Stefan M. Rostworowski, Szkice do monografii rodu… (szkic o Januszu Rostworowskim) oraz obszerna korespondencja, m. in. listy z wojny 1919–20 r., z l. 1922–35 (w przygotowaniu do druku), dokumenty, relacje i liczne fot. a także odpisy z Arch. MSW; – Przewoźnik A., Baza Łącznikowo-Wywiadowcza nr 1 w Budapeszcie w l. 1939–1945. Romek-Liszt-Pestka, Kr. 1988 (mszp. pracy magisterskiej na Wydz. Filoz.-Hist. UJ; – Informacje syna, Stanisława J. Rostworowskiego, Bolesława Nieczui-Ostrowskiego z Elbląga (w jego posiadaniu rozkaz dzienny „Domu”, kserokopia w Mater. Red. PSB), Piotra Staweckiego z W., Stanisława Dąbrowy-Kostki (relacja Marii Trafas), Andrzeja Przewoźnika i Grzegorza Mazura z Kr.; – Nieczuja-Ostrowski B. M., Rzeczypospolita Partyzancka – Inspektorat Maria [w druku],

Anna Wiekluk