Karski Stanisław (1838–1890), działacz polityczny i gospodarczy, ziemianin. Ur. 12 II w Wyszmontowie w Sandomierskiem, syn Stanisława Lamberta, deputowanego na sejmy w l 1818–20, i Aleksandry z Radwańskich. W l 1852–5 uczył się w Instytucie Szlacheckim w Warszawie, który ukończył z odznaczeniem. Studiował następnie prawo w Liège i Paryżu. Po powrocie do kraju objął w posiadanie majątki Włostów, Klimontów, Kurów i Szymanowice, zaangażował się w pracach Tow. Rolniczego i był jednym z czołowych jego działaczy w Sandomierskiem. Po rozwiązaniu Tow. Rolniczego zbliżył się do grupy tzw. młodej szlachty, która usiłowała pośredniczyć między konserwatystami krajowymi a «czerwonymi» z emigracji. We wrześniu 1861 r. K., wg niepewnej wersji M. Berga, brał udział jako obserwator w zjeździe hamburskim, inicjowanym przez L. Mierosławskiego, następnie z polecenia A. Zamoyskiego jeździł w listopadzie (?) do Paryża na rozmowy z J. Wysockim. W grudniu t. r. został wybrany, razem z J. Załęskim, mężem zaufania woj. sandomierskiego i wziął udział w posiedzeniu warszawskim, na którym powołane zostało do życia stronnictwo «białych» (Dyrekcja). W połowie 1862 r. K. Majewski, zmierzający do połączenia obu organizacji «białych» i «czerwonych», chciał użyć do tego celu również młodych, związanych z Dyrekcją, m. in. K-ego.

Po wybuchu powstania K., jako jego przeciwnik, wziął udział w dwóch zjazdach szlachty sandomierskiej. Pierwszy odbył się przypuszczalnie w Śmiłowie u Stanisława Baczyńskiego, z udziałem przedstawicieli «czerwonych» i «białych»; większość tych ostatnich wyprawiła K-ego i Romana Cichowskiego do Warszawy celem otrzymania instrukcji od Dyrekcji. Wysłannicy zastali tam całkowity chaos i powrócili bez instrukcji. Na skutek tego szlachta, już wyłącznie «biała», zebrała się u Wacława Horocha w Mierzanowicach i postanowiła wysłać delegację do M. Langiewicza, by skłonić go do zaprzestania walki. Misji tej podjęli się K. i Cichowski. Inna wersja podaje, iż K. i Cichowski działali w myśl dyrektyw z Warszawy. Pełne wyświetlenie tej sprawy nie jest w tej chwili możliwe. Dn. 9 II po południu zjawili się oni w Nowej Słupi pod Św. Krzyżem u Langiewicza. Nie jest prawdopodobne, by ofiarowywali bezpośrednio pieniądze Langiewiczowi i wskazanym przezeń oficerom, aby nakłonić ich do opuszczenia placu boju. Raczej doradzali im przekroczenie wraz z wojskiem granicy galicyjskiej, oświadczając gotowość ofiarowania zasiłku tym spośród powstańców, którzy musieliby emigrować. Langiewicz propozycje odrzucił, a gdy delegaci opuścili obóz, wysłał nawet podobno za nimi pościg, który ich nie schwytał. Po przystąpieniu «białych» do powstania K. objął funkcję naczelnika pow. opatowskiego – wg jednych przekazów – już w maju 1863 r., wg innych mniej prawdopodobnych, dopiero w początku 1864 r.; po aresztowaniu Z. Reklewskiego – również pow. sandomierskiego. Miał w związku z tymi funkcjami zatargi z Z. Chmieleńskim.

Po upadku powstania oddał się K. działalności gospodarczej i społecznej. W r. 1866 został radcą Dyrekcji Głównej Tow. Kred. Ziemskiego w Warszawie, a w cztery lata później radcą Komitetu tegoż towarzystwa. Od r. 1875 byt K. we władzach Tow. Osad Rolnych i Przytułków Rzemieślniczych. W r. 1879 otrzymał Złotą Odznakę za gorliwą pracę w Czerwonym Krzyżu. Wespół z Janem Gotliebem Blochem uzyskał koncesję, organizował i częściowo finansował budowę kolei Iwangorodzko-Dąbrowskiej. Został kamerjunkrem dworu carskiego. W r. 1880 K., wezwany przez gen. gubernatora Kotzebuego do prac nad adresem do Aleksandra II, uwarunkował, jako jedyny spośród wezwanych, swój udział oparciem się na reskrypcie z Liwadii z 31 X 1863 r. K. ożenił się w r. 1862 w Dreźnie z ks. Jadwigą Czetwertyńską, z którą miał synów: Włodzimierza i Michała, oraz córki: Aleksandrę Russanowską i Marię Kwilecką. Zmarł K. we Włostowie 25 VIII 1890 r.

Portret pędzla J. Puacza w posiadaniu Sz. Karskiego; – Boniecki; – Berg M. W., Zapiski o powstaniu polskim 1863 i 1864 r., W. 1899 II 354–7; Borkiewicz A., Działania Langiewicza przed dyktaturą, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1962 VIII cz. 2 s. 245–6; Gregorowicz K., Pogląd krytyczny na wypadki z roku 1861, 1862 i 1863…, Lw. 1880 II 183; Kieniewicz S., Sprawa włościańska, Wr. 1953; Kotarski S., Opatów w latach 1861–1864, Opatów 1935 (reprod. portretu pędzla J. Puacza); Krzemiński S., Dwadzieścia pięć lat Rosji w Polsce, Lw. 1892 s. 171; Przyborowski, Dzieje 1863 r., I 225–7, II 505–7; tenże, Historia dwóch lat, III 270, 478; Rzadkowska H., Oblicze polityczne Mariana Langiewicza, Mpol. Studia Hist., Kr. 1963 [druk. 1964] z. 1/2; – Avejde, Pokazanija; Czetwertyński W., Na wozie i pod wozem, P. [b. r.] s. 248, 251; Janowski J. K., Pamiętniki, Lw. 1923 I 113–7; Prendowska J., Moje wspomnienia, Kr. 1962; Szczepański A., W tył, Na Śląsku 1863, s. 11; Wrotnowski A., Porozbiorowe aspiracje, Kr. 1898 s. 321; [Zapałowski W.] Płomień, Pamiętniki, Wil. 1913 s. 35, 96–8; – „Czas” 1890 nr z 30 VIII; „Gaz. Narod.” 1890 nr z 29 VIII; „Gaz. Pol.” 1890 nr z 26 VIII; „Gaz. Warsz.” 1890 nr z 27 VIII; „Słowo” 1890 nr z 26 VIII; – B. Czart.: rkp. 5687 s. 549–66 (relacja Hempla o misji K-ego u Langiewicza); Relacja Albina Rudzkiego o początkach powstania w Sandomierskiem – w posiadaniu Szymona Karskiego w Warszawie; – Informacje tego ostatniego.

Tomasz Szarota