Kossakowski Stanisław Kazimierz Aleksander Władysław Alojzy (1837–1905), heraldyk. Ur. 3 VII w Wojtkuszkach koło Wiłkomierza, syn Stanisława Szczęsnego, senatora i tajnego radcy rosyjskiego, prezesa Heroldii Król. Pol., i Aleksandry hr. Laval. Za prezesury ojca wszedł w r. 1858 jako urzędnik do Heroldii Król. Pol. W r. 1865 został wicereferendarzem Rady Stanu Król. Pol. i członkiem Komitetu Regulacyjnego Warszawy. Od r. 1875 był szambelanem cesarskim i sędzią pokoju wydziału III w Warszawie. W l. 1876–85 pełnił funkcje honorowego sędziego pokoju pow. wiłkomierskiego i obok tego od r. 1879 do 1883 prezydenta Wiłkomierza; miasto to zawdzięczało mu zorganizowanie straży pożarnej i budowę nowego ratusza. Desygnowany w r. 1885 na marszałka szlachty pow. wiłkomierskiego, nie otrzymał potwierdzenia rządowego. Związany dość ściśle z Warszawą (miał tam pałac przy Nowym Świecie 19), brał udział w jej życiu kulturalnym. Był w r. 1865 członkiem rady nadzorczej warszawskiego Instytutu Muzycznego, a w l. 1872–4 i 1876 wiceprezesem Tow. Zachęty Sztuk Pięknych. Od r. 1874 urządzał u siebie piątkowe wieczory literackie. Był też jednym z organizatorów teatrów amatorskich w Warszawie, Wilnie i na prowincji; sam też czasem występował. Przede wszystkim jednak oddawał się dociekaniom genealogicznym. Pozostawały one w ścisłym związku z jego prącą w Heroldii. Korzystał wiele z rad Juliana Bartoszewicza.
W l. 1859, 1860, 1872 wydał K. w Warszawie trzy kolejne tomy dzieła pt. Monografie historyczno-genealogiczne niektórych rodzin polskich (tom I ukazał się też w drugim wydaniu w r. 1876). Nie była to bezkrytyczna kompilacja wcześniejszych autorów heraldycznych, jak na ogół wszystko, co się wtedy z tej dziedziny ukazywało. K. do swych poprzedników odniósł się, jak na te lata, ze sporą dozą krytycyzmu i był pierwszym, który w dość szerokim stopniu korzystał dla swych celów z materiałów Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie (głównie „Metryka Kor.” i księgi trybunalskie). W zbieraniu i opracowywaniu materiałów archiwalnych okazywał mu wydatną pomoc kolega z Heroldii, Julian Błeszczyński, też heraldyk z zamiłowania. Przez niego to zebrany został cały materiał do tomu III i on opracował umieszczony tam spis senatorów z XVIII w. Mimo niedostatków metody naukowej, mierzonej późniejszymi wymaganiami, Monografie jeszcze i dziś stanowią pozycje, wartościową. K. był stałym dostawcą artykułów, zwłaszcza dotyczących rodzin z terenu dawnego W. Ks. Lit., do „Złotej księgi szlachty polskiej” T. Żychlińskiego. Odznaczają się one rzetelnością i bogactwem informacji, odbijając dodatnio od niektórych innych tam umieszczonych artykułów. Wspomagał też swymi materiałami A. Bonieckiego, wydawcę „Herbarza polskiego”. W nie istniejących już (po r. 1944) materiałach rękopiśmiennych do tego „Herbarza” znajdowały się dwa tomy notat K-ego, czerpanych przede wszystkim z archiwów prywatnych na Litwie i Białorusi. K. był jednym z pionierów fotografiki amatorskiej nagradzanym na licznych wystawach. Pozostawił pamiętniki pt. Wspomnienia z przeszłości. Spisane dla dzieci i wnuków przez…. Od r. 1837 do 1905, których tom pierwszy (1837–1864) był wydany na koszt autora (b. r. wydania) w kilkudziesięciu egzemplarzach. (Rękopis całości pamiętnika w zbiorach rodziny w Warszawie). Zmarł K. w Wojtkuszkach 4 XI 1905 r. i tam został pochowany.
K. był ordynatem na Lachowiczach w gub. mińskiej, właścicielem Wojtkuszek w gub. kowieńskiej, Brzostowicy Wielkiej w gub. grodzieńskiej, a miał też rozległe dobra w guberniach penzeńskiej i symbirskiej. Z trzech kolejnych małżeństw: z Aleksandrą Chodkiewiczówną (1858), Michaliną Zaleską (1881) i Zofią Bower Saint-Clair (1893) zostawił, prócz dzieci zmarłych wcześnie, synów: Józefa, Stanisława i Jana, oraz 6 córek.
Portret olejny pędzla Dawidowicza i popiersie brązowe dłuta A. Madeyskiego w posiadaniu rodziny w Brwinowie; – Maliszewski, Bibliografia pamiętników; W. Enc. Ilustr.; Boniecki; Borkowski J. Dunin, Almanach błękitny, Lw.–W. 1908; Dworzaczek, Genealogia; Konarski Sz., Armorial de la noblesse polonaise titrée, Paryż 1958 (fot.); Uruski; Żychliński; – „Tyg. Ilustr.” 1905 nr 52; – Informacje Krzysztofa Górskiego z Genewy i Zofii Kossakowskiej-Szanajca z Warszawy.
Włodzimierz Dworzaczek