Kramsztyk Stanisław, krypt. S. K., T. R., A. (1841–1906), fizyk, przyrodnik, pedagog, pisarz popularyzator. Ur. 8 XI w Warszawie; był synem Izaaka (zob.) i Ewy Fryling, a bratem Zygmunta (zob.), Marcelego, Juliana (zob.) i Feliksa (zob.). W r. 1859 K. ukończył warszawskie gimnazjum gubernialne i rozpoczął studia medyczne w Akademii Medyko-Chirurgicznej. Po otwarciu Szkoły Głównej przeniósł się na Wydział Matematyczno-Fizyczny, który ukończył w r.1866 jako jeden z pierwszych pięciu magistrantów tej uczelni. Nie mogąc otrzymać posady w gimnazjach rządowych, wykładał fizykę i przyrodę w wielu warszawskich prywatnych szkołach średnich, m. in. na pensji J. Sikorskiej. W szkole handlowej im. L. Kronenberga był nauczycielem arytmetyki handlowej i wydał podręcznik Wykład arytmetyki handlowej (W. 1879, 2. wyd. W. 1902). Wykładał też na Wyższych Kursach Handlowych Żeńskich J. Siemiradzkiej, na wyższych kursach zorganizowanych przy gimnazjum żeńskim K. Strzemińskiej oraz na tzw. Uniwersytecie Latającym. Brał aktywny udział w społecznym życiu naukowym pozytywistycznej Warszawy. Należał do grona założycieli Kasy im. Mianowskiego. Wygłaszał liczne odczyty publiczne z dziedziny przyrody, fizyki i astronomii, z których dochód przeznaczał najczęściej na cele instytucji naukowych i społecznych. W r. 1884 wraz z P. Chmielowskim, S. Dicksteinem, B. Prusem, A. Świętochowskim i in. przystąpił do spółki nakładowej Warszawskiej, której zadaniem było publikowanie prac naukowych i popularnonaukowych z różnych dziedzin wiedzy. Brał też udział w pracach nad organizacją szkoły Stowarzyszenia Pracowników Handlowych miasta Warszawy oraz w pracach komitetu wydawnictw technicznych z funduszów H. Wawelberga. Równocześnie pracował w l. 1869–86 jako urzędnik w Banku Polskim, a w l. 1890–1906 w Warszawskim Tow. Ubezpieczeń od Ognia.
Pracę piśmienniczą rozpoczął K. w r. 1862 od cyklu Gawędy naukowe, drukowanego w „Przyjacielu Dzieci”. Od r. 1868 publikował artykuły naukowe i popularyzatorskie w wielu czasopismach, jak „Ateneum”, „Biblioteka Warszawska”, „Głos”, „Kłosy”, „Kraj”, „Kurier Warszawski”, „Naokoło Świata”, „Ogniwo”, „Pogląd na Świat”, „Prawda”, „Przegląd Filozoficzny”, „Przegląd Pedagogiczny”, „Przyroda i Przemysł”, „Rocznik Pedagogiczny”, „Szkoła Polska”, „Tygodnik Illustrowany”, „Wędrowiec” i „Wieczory Rodzinne”. .Największą liczbę artykułów opublikował we „Wszechświecie”, którego był współredaktorem. Ważniejsze artykuły K-a wydano z okazji trzydziestolecia jego pracy piśmienniczej w księdze jubileuszowej Szkice przyrodnicze z dziedziny fizyki, geofizyki i astronomii (W. 1893, 2. wyd. W. 1904). W ramach Biblioteczki Nauk Przyrodzonych K. opublikował trzy prace: Płomień i oświetlenie (W. 1872), Głos i jego wysokość (W. 1872) i Praca i ciepło (W. 1872). W r. 1876 opracował Fizykę wydaną w dodatku do „Przeglądu Tygodniowego” – „Panteon Wiedzy Ludzkiej”. Opublikował również następujące prace: O postaci i ciężarze ziemi (W. 1882, 2. wyd. W. 1885), Wiadomości początkowe z fizyki (W.1883, a następnie 10 dalszych wydań oraz przekład na język rosyjski w r. 1896), Czego nas Kopernik o obrotach ziemi nauczył (W. 1890, 3. wyd. W. 1908, 4. wyd. W.–Lw. 1918), Fizyka bez przyrządów, t. 1–2 (W. 1891–3, 2. wyd. W. 1904, 3. wyd. W. 1916, 4. wyd. W. 1917), Ostatni z nieważników (W. 1897), Ziemia i niebo (W. 1898, praca nagrodzona przez Kasę im. Mianowskiego), Komety i gwiazdy spadające (W. 1899), Nic w naturze nie ginie (W. 1900), Opowiadania z niwy naukowej (W. 1905). Po śmierci K-a ukazał się w r. 1909 Wybór pism. K. dokonał również kilkunastu przekładów prac francuskich, niemieckich i angielskich autorów z dziedziny fizyki, przyrody i astronomii. Do ważniejszych z tych tłumaczeń należą: H. L. F. Helmholtza „O stosunku nauk przyrodzonych do ogółu wiedzy” (W. 1874), H. Mohna „Zasady meteorologii w sposób dostępny przedstawione” (W. 1888), R. S. Balla „Mechanika doświadczalna” (W. 1894), E. Macha „Odczyty popularno-naukowe” (Ł. 1899) oraz J. Kremera „Wszechświat i człowiek. Dzieje badań przyrody i zastosowania jej sił na pożytek narodów” (W. 1905–6). K. współpracował z redakcjami kilku wydawnictw encyklopedycznych: opracował dział przyrodniczy w „Encyklopedii Powszechnej Mniejszej” i „Encyklopedii Powszechnej Ilustrowanej” Orgelbranda, redagował dział astronomii i fizyki w „Wielkiej Encyklopedii Ilustrowanej”, wchodził w skład redakcji „Encyklopedii Wychowawczej”, był autorem kilku artykułów biograficznych w „Albumie biograficznym zasłużonych Polaków i Polek wieku XIX”. Ogólny dorobek publicystyczny K-a oceniany jest na kilka tysięcy pozycji. Prace jego cechowała gruntowna znajomość przedmiotu przy równoczesnej przystępności i jasności wykładu oraz czystości i poprawności języka.
K. zmarł w Warszawie 22 XII 1906 r. Pochowany został na cmentarzu żydowskim w Warszawie. Z małżeństwa z Heleną z Lewich zostawił syna Stefana (zob.).
Enc. Wych.; W. Enc. Ilustr.; „Roczn. Nauk. Liter.-Artyst.” (Okręta), W. 1905; Bar, Słownik pseudonimów; – Księga pamiątkowa zjazdu b. wychowanków b. Szkoły Głównej Warszawskiej w 40-ą rocznicę jej założenia, [W. 1903] s. 91–2; Męczkowska T., Z dziejów szkolnictwa żeńskiego w Warszawie, W. 1938 s. 10; Struve H., Historia logiki jako teorii poznania w Polsce, W. 1911; Szweykowski Z., Zarys historii Kasy im. Mianowskiego, „Nauka Pol.” T. 15: 1932 s. 9, 10, 15, 41, 44, 97, 237; Wojciechowski K., Oświata ludowa 1863–1905 w Królestwie Polskim i Galicji, W. 1954; Z dziejów książki i bibliotek w Warszawie. Praca zbiorowa pod red. S. Tazbira, W. 1961; – Klemensiewiczowa J., Przebojem ku wiedzy, Kr. 1961; Prus B., Kroniki, Oprac. Z. Szweykowski, W. 1954–63 III, V–VII, XIII; – „Biesiada Liter.” R. 32: 1907 nr 2 s. 37 (fot.); Dickstein S., S. K., „Tyg. Ilustr.” R. 33: 1892 t. 6 nr 153 s. 357–8 (fot.); Flaum M., S. K. (Wspomnienie pozgonne), „Ludzkość” 1906 nr 166 s. 2–3; Heilpern M., S. K., „Wiad. Mat.” T. 11: 1907 nr 5/6 dod. s. 73–80; Kalinowski S., S. K. Wspomnienie pośmiertne, „Nowy Tory” R. 2: 1907 nr 1 s. 52–5; „Kur. Warsz.” R. 86: 1906 nr 354 s. 10; o, S. K, „Tyg. Ilustr.” R. 48: 1907 nr 1 s. 18; Pogrzeb S. K-a, „Kur. Warsz.” R. 86: 1906 nr 356 s. 7; S. K. (Wspomnienie pozgonne), „Prawda” R. 27: 1907 nr 1 s. 8; S. K. Wspomnienie pozgonne, „Szkoła Pol.” R. 26: 1907 nr 1 s. 16–8 (fot.); Trzydziestolecie pracy, „Biesiada Liter.” R. 17: 1892 t. 34 nr 53 s. 423; „Tyg. Mód i Powieści” R. 49: 1907 nr 1 s. 6; „Wędrowiec” R. 30: 1892 nr 51 s. 806; Z. K., Odczyty w sali muzealnej, „Tyg. Illustr”. R. 28: 1887 nr 219 s. 170–1.
Stanisław Konarski