Ławski Stanisław ze Strzegocina h. Pomian (zm. 1575), wojewoda i wicesgerens mazowiecki. Pochodził ze średnio zamożnej szlachty mazowieckiej. Syn Rafała z Ław, chorążego ciechanowskiego, i Zofii Przerembskiej, był właścicielem Strzegocina w pow. zakroczymskim oraz Grabowa w ziemi łomżyńskiej, dla którego w r. 1539 odnawiał przywilej na erekcję miasta, wydany w r. 1524. Posiadał ponadto Bajtkowo i Rakowo w Prusach Książęcych. W r. 1530 był Ł. poborcą ziemi łomżyńskiej i wiskiej, t. r. (przed 9 VII) został chorążym warszawskim. Urząd ten złożył 22 IX 1544, kiedy to otrzymał kasztelanię wiską. Dn. 20 VII 1554 został wojewodą i wicesgerensem mazowieckim. Obowiązkowy jako administrator województwa, uczestniczył we wszystkich prawie sejmach za Zygmunta Augusta (1556/7, 1558/9, 1562/3, 1563/4, 1566), w swoich wotach popierał program egzekucji praw i dóbr, domagał się zniesienia odrębności Mazowsza, ale wybitniejszej roli w życiu politycznym nie odgrywał. Nie doszedł również do większego majątku. Z nadań królewskich trzymał puszczę płodownicką na Mazowszu (nadaną w dzierżawę w r. 1552, potwierdzoną na dożywocie 10 I 1562), na której w r. 1566 Zygmunt August zapisał mu 2 000 fl. tytułem zwrotu długu za opłacenie zaciężnych na Litwie. W r. 1563 kupił Ł. kamienicę w Warszawie.

W okresie bezkrólewia po śmierci Zygmunta Augusta pozostawał na Mazowszu. Wezwany listem prymasa do opatrzenia granic, zwołał na 20 VIII 1572 kasztelanów woj. mazowieckiego do Lubotyna w ziemi łomżyńskiej, a z początkiem października t. r. zgromadził szlachtę mazowiecką na zjeździe w Łomży. Dopiero 25 XI t. r., na kolejnym zjeździe szlachty mazowieckiej pod Zastowem przeprowadził Ł. zawiązanie konfederacji generalnej, w której m. in. opowiedziano się za elekcją viritim z miejscem w Warszawie lub jej pobliżu. Na 24 III 1573 zwołał Ł. sejmik przedkonwokacyjny. Brak wiadomości o jego roli na sejmie konwokacyjnym, nie ma także jego podpisu pod aktem konfederacji warszawskiej «de religione». Stał się Ł. natomiast jedną z centralnych postaci w wydarzeniach elekcyjnych. Jego to bowiem obciążono osobistą odpowiedzialnością za masowe przybycie na elekcję szlachty mazowieckiej. Różnowiercy, zwłaszcza Piotr Zborowski, oskarżali go, iż zmusił Mazurów do udziału w elekcji pod groźbą kar, ośmieszono go w pamfletach, m. in. wkładając w jego usta parafrazę wersetu z Ewangelii Św. Mateusza (15, 32) «Żal mi ludu, albowiem kilka już tygodni minęło i nie mają co jeść». Ł. usiłował nawet, wobec przewlekania się elekcji, skłonić Mazurów do rozjechania się, ale ci woleli pozostać, opłacani zresztą przez przywódców stronnictwa katolickiego. Dn. 13 IX 1573 podpisał Ł. elekcję Henryka Walezego, uczestniczył następnie w sejmie koronacyjnym i wspierał przedstawicieli partii katolickiej, usiłujących nie dopuścić do podpisania konfederacji «de religione» przez Henryka.

Po ucieczce króla, uniwersałem z 19 VII 1574, zwołał sejmiki partykularne na 2 VIII, a sejmik generalny do Warszawy na 24 VIII. Dn. 27 VIII podpisał Ł. przedkonwokacyjną uchwałę o utworzeniu sądów ostatniej instancji. Dla wyznaczenia ich składu i kompetencji zwołał sejmiki na 11 XI i sejmik generalny do Warszawy na 25 XI. Nie wziął w nim jednak udziału z powodu choroby. Prowadzony w jego zastępstwie przez Andrzeja Karasińskiego, sędziego ziemskiego warszawskiego, zjazd przebiegał burzliwie i niezgodnie, tylko część ziem opowiedziała się za ustanowieniem sądów, a część posłów rozjechała się z protestem, by udać się następnie do chorego wojewody po rozstrzygnięcie. Dn. 25 II 1575 Ł. zadecydował, iż sądy odbędą się jedynie w tych ziemiach, które je uchwaliły. Dn. 13 IV 1575 Ł. już nie żył.

Z pierwszego małżeństwa zawartego ok. r. 1525 z Anną Mińską, córką Andrzeja, kaszt. zakroczymskiego, miał Ł. czworo dzieci: Jana (zmarłego w młodości), Dorotę, zamężną za Mikołajem Szczawińskim, starostą mirachowskim, Zofię i Annę. Z drugiej żony, Heleny Radzikowskiej (poślubionej ok. r. 1530), pozostawił córkę Katarzynę, zamężną 1.v. za Janem Brochowskim, wojskim warszawskim, 2.v. za Wojciechem Popielskim.

Boniecki, (podaje mylnie h. Pobóg); Paprocki; – Gierowski J. A., Sejmik generalny księstwa mazowieckiego, Wr. 1948 s. 65–9; Smoleński W., Szkice z dziejów szlachty mazowieckiej, Kr. 1908 s. 80–5, 92, 96; Sobieski W., Trybun ludu szlacheckiego, W. 1905 s. 142; – Akta Unii; Diariusz sejmu warszawskiego 1556/7, Kórnik 1939 s. 158; Dzienniki sejmów koronnych… 1555, 1558, Kr. 1869 s. 152; Matricularum summ., IV, V 6737, 6743, 7210; Orzelski, Bezkrólewia ksiąg ośmioro; Pisma polityczne z czasów pierwszego bezkrólewia, Wyd. J. Czubek, Kr. 1906; Uchańsciana, II, IV; Vol. leg., II 657; Źrzódłopisma do dziej. unii, cz. II, oddz. I; – Zakł. Dok. IH PAN w Kr.: Teki Pawińskiego, nr 14 k. 1–2, 7–8, nr 17 k. 1–2, 9–11, 17, nr 36 k. 3–5, 21–25, 29–32, 36; – Informacje Zdzisława Czechowicza z Kr.

Halina Kowalska