Stanisław zwany Ligęza (Ligęzic) z Gorzyc i Przecławia h. Półkozic (zm. 1460), rycerz pasowany, kasztelan żarnowski i małogoski.
Był najmłodszym synem woj. łęczyckiego i wielkorządcy krakowskiego Jana Ligęzy (zob.), bratem Mikołaja z Niewiarowa (zm. 1419), podczaszego (1415–31) i ochmistrza dworu królowej (1419–23) Jana Ligęzy z Bobrku (zob.). Siostrami S-a były Helena, żona Zakliki z Korzkwi h. Syrokomla i Anna, żona Floriana z Korytnicy (zob.). S. był stryjem kaszt. bieckiego Jana Ligęzy z Bobrku (zob., w biogramie niesłusznie utożsamianego z podczaszym Janem Ligęzą).
Od maja 1408 stawał S. przed różnymi sądami w sprawach majątkowych. Do momentu podziału dóbr ziemskich z braćmi pisał się zwykle z Niewiarowa. W zapisce z r. 1415 wystąpił jako S. z Gabułtowa, z czego można wnosić, że jeszcze przed śmiercią ojca (w r. 1418) zarządzał tą częścią jego majątku. Podział dóbr miał miejsce zapewne na początku 1419, gdyż od marca t.r. S. zaczął pisać się z Gorzyc. Kolejne kilka lat poświęcił na uporządkowanie spraw majątkowych. W r. 1421 wraz z Katarzyną z Niewiarowa, wdową po bracie Mikołaju, spłacił ostatecznie posag swej siostrze Helenie, wówczas już wdowie. W tym czasie odzyskał wieś Chrościnę, którą w r. 1415 jego ojciec zastawił za 300 grzywien. W r. 1422 zakończył proces lokacji wsi Dąbrowa (dziś Dąbrowa Tarnowska), potwierdzając i rozszerzając wcześniejszy przywilej swego ojca, w którym darował on sołectwo dąbrowskie Michałowi ze Złotej.
S. nie wykazywał aktywności politycznej. Bardzo rzadko świadkował na dokumentach królewskich i sądowych, sporadycznie uczestniczył w wiecach krakowskich. Od r. 1438 sprawował urząd kaszt. żarnowskiego (po raz pierwszy wystąpił z tym tytułem 8 II). T.r. wziął udział w konfederacji nowokorczyńskiej. Zwieńczeniem jego kariery był 13 V 1439 awans na kaszt. małogoską. W l.n. związany był zapewne z regalistycznym obozem kaszt. krakowskiego Jana z Czyżowa, swego współrodowca. W lutym 1451 był jednym z asesorów podczas wiecu krakowskiego. W l. 1454–6 na prośby S-a biskupi krakowscy Zbigniew Oleśnicki i Tomasz Strzempiński zreorganizowali i na nowo uposażyli parafię w Przecławiu: w miejsce dwóch plebanów zarządzających parafią, ustanowiony został jeden pleban i trzech mansjonarzy oraz dwóch wikarych i rektor szkoły.
S. był człowiekiem zamożnym. W wyniku podziału majątkowego po śmierci ojca objął klucz gorzkowski (na pograniczu pow. proszowickiego i wiślickiego): Chrościnę Małą, Gabułtów, część Gorzkowa, Odunowa i być może Skorczowa; klucz gorzycki (na pograniczu pow. wiślickiego i pilzneńskiego): Gorzyce, Wielopole, Dąbrowę, Brnik; klucz przecławski (pow. pilzneński): m. Przecław, Podole, Żyraków, Wolę Żyrakowską, Dolczę Małą oraz dział zastawnej wsi Bruśnik (pow. biecki). S. nie tylko utrzymał odziedziczone dobra, ale zdołał je powiększyć. Pozyskał działy w Gorzkowie (1428) i Odunowie (1423, 1424) oraz wsie Jakuszowice i Stropieszyn (pow. wiślicki). Tę ostatnią kupił (z prawem odkupu w ciągu dwóch lat) w r. 1434 za 200 grzywien od swego bratanka, Henryka z Jurkowa. W r. 1441 Anna, wdowa po kaszt. wiślickim Florianie z Korytnicy, scedowała na rzecz S-a swój posag i wiano w wysokości 400 grzywien, zapisanych na wsiach Korytnica, Jawor i Stanowice (pow. chęciński). W pow. pilzneńskim klucz gorzycki powiększył S. o wsie Żdżary i Borek, zaś klucz przecławski o Dolczę Dużą. W l. 1428–49 przejął z rąk Rzeszowskich duży kompleks leśny zwany Turza, którego połowę zastawił mu za 300 grzywien Jan Feliks Rzeszowski zwany Starym. S. posiadał także dom w Krakowie, w pobliżu domu Kmitów i klasztoru św. Andrzeja. W l. 1425–35 sprawował nadzór nad majątkiem brata Mikołaja z Niewiarowa oraz opiekę nad jego dziećmi: Janem, Mikołajem i Małgorzatą, prowadząc często w ich imieniu różne sprawy przed sądem krakowskim; liczne i długie spory toczył zwłaszcza ze szwagierką, Katarzyną. Od r. 1449 był opiekunem kolejnego pokolenia Niewiarowskich, dzieci swego bratanka Mikołaja z Niewiarowa. Po śmierci S-a uskarżały się one na nadużycia podczas sprawowania tej opieki, szacując swe szkody na 200 grzywien. Faktycznie, niektóre posiadłości ubożejących Niewiarowskich przeszły w tym czasie w ręce S-a. W r. 1440 odzyskał prawem bliższości od Helwiga z Bieździedzy wieś Sławkowice, którą t.r. sprzedał rajcy krakowskiemu Piotrowi Hersbergowi za 400 grzywien i 125 półgr. W r. 1451 przejął wieś Świdówkę, którą następnie zastawił za 240 grzywien Stachnie, wdowie po Krzeszu z Kunic, oraz Niegowić i dział w Zborczycach, który zastawił za 100 grzywien Jakubowi z Kociny. Zmarł przed 1 VII 1460, kiedy to na urzędzie kaszt. małogoskiego pojawił się Jakub Dembiński.
Przed 24 I 1410 ożenił się S. z Pachną, prawdopodobnie córką wojskiego krakowskiego Jakusza Łońszcze z Kowali h. Sulima (zm. 1408). Po ojcu, który nie pozostawił męskich potomków, odziedziczyła ona wsie Siedliska i dział w Srągoborzycach (pow. proszowicki). W grudniu 1412 małżonkowie zastawili Siedliska Sędkowi z Górki za 150 grzywien. Jednocześnie S. oprawił żonie 800 grzywien posagu i wiana na połowie wszystkich dóbr ojczystych i macierzystych, które przypadną mu w przyszłości.
S. pozostawił dwóch synów: Mikołaja (zm. młodo, występował w l. 1449–51) i Stanisława (zob.) oraz trzy córki. Małgorzata, wyposażona wsią Janikowice, występowała w l. 1448–9 jako wdowa po Niemierzy Puzdro z Wadowic, rycerzu pasowanym, pochodzącym prawdopodobnie z Oświęcimia. Przed r. 1457 ponownie wyszła za mąż, za Jana Bohuna z Dunosów h. Drużyna, późniejszego sędziego krakowskiego. Jadwiga przed r. 1462 wyszła za Jana z Podgrodzia h. Gryf. W r. 1469 wdał się on w romans z Druzjaną z Wielkiej Wsi, żoną Jana Samborzeckiego, co stało się przyczyną rozpadu małżeństwa z Jadwigą; w r. 1470 kwitowała go ona, zapewne po rozwodzie, z 300 grzywien posagu i tyleż wiana zapisanych na Dębicy. Trzecia córka S-a, nieznana z imienia, była poświadczoną w l. 1466–8 żoną Jakuba ze Stanisławic h. Prus.
Catalogus diplomatum Bibliothecae Instituti Ossoliniani nec non Bibliothecae Pawlikovianae inde ab anno 1227 usque ad annum 1505, Lw. 1932; – Boniecki, XIV; – Fedorowicz, Dostojnicy i urzędnicy; Słown. Geogr., IX (Przecław); Słown. Hist.-Geogr. Ziem Pol., V (Chroszczyna Wielka, Gorzków, Janiszówka, Jaroszówka, Jawornik); Urzędnicy, IV/1; – Kiryk F., Miasta powiatu dąbrowskiego w okresie przedrozbiorowym, w: Dąbrowa Tarnowska. Zarys dziejów miasta i powiatu, W.–Kr. 1974; tenże, Miasta regionu mieleckiego do połowy XVII wieku (Mielec, Przecław, Radomyśl Wielki, Rzochów), w: Mielec. Dzieje miasta i regionu, Mielec 1984 I; Kleszcz F., Wiewiórka i klucz wiewiórecki, Kr. 1996 s. 26, 33; Kurtyka J., Osadnictwo średniowieczne. Początki osady i miasta, w: Dzieje Rzeszowa, Rzeszów 1994 I; tenże, Tęczyńscy. Studium z dziejów polskiej elity możnowładczej w średniowieczu, Kr. 1997; Lubczyński M., Dzieje rodu Ligęzów do połowy XVII wieku, Kielce 1998 (mszp.); tenże, Początki rodziny Ligęzów herbu Półkozic, „Roczn. Hist.” T. 45: 1999 s. 27–52; Mateszew S., Osadnictwo i stosunki własnościowe w powiecie dąbrowskim do końca XVIII wieku, w: Dąbrowa Tarnowska. Zarys dziejów miasta i powiatu, W.–Kr. 1974; tenże, Zarys dziejów osadnictwa i stosunków własnościowych w regionie mieleckim do połowy XVII w., w: Mielec. Dzieje miasta i regionu, Mielec 1984 I; Sochacka A., Jan z Czyżowa namiestnik Władysława Warneńczyka, L. 1993 s. 22; Sperka J., Szafrańcowie herbu Stary Koń, Kat. 2001; Wolski M., Rozpad dóbr dębickich Gryfów, „Teki Krak.” T. 5: 1997 s. 192; – Akta grodz. i ziem., V; Arch. Kom. Prawn., Kr. 1907 VIII nr I; Arch. Sanguszków, II; Cod epist. saec. XV, II; Długosz, Liber benef., I 295–9; Dok. sądu ziem. krak.; Starod. Prawa Pol. Pomn., II nr 2068, 2178, 2197, 2311, 2322, 3037, 3190, 3377, 3386, 3387, 3393, 3438/9, 3616; Zbiór dok. katedry i diec. krak., II nr 402; – AP w Kr., Oddz. na Wawelu: Castr. Crac., t. 1 s. 67, 69, 81, 91, 96, 98, 135, 289, t. 2 s. 695, t. 3 s. 431, t. 7 s. 458–9, 813, t. 10 s. 707–8, 726, 934–5, 946–8, 972–3, t. 11 s. 55, Terr. Crac., t. 5 s. 67, 253, 305, 325, t. 6 s. 34, 521–2, t. 7 s. 12, 15, 160, 265, 336, 419, t. 8 s. 149, 160, 309, 410, t. 9 s. 54, t. 10 s. 303, t. 12 s. 12, 379, t. 13 s. 249–50, 364–5, t. 14 s. 36, 118, t. 17 s. 402, t. 146 s. 6. 114–15, 118, 556–7, 563, 576–7, 582, 587, t. 147 s. 29, 168, 189, 263, 288–9, t. 150 s. 119, 199, 219–20, t. 151 s. 189–90, 224, t. 152 s. 87–8, 123, t. 193 s. 23, 35–6, 39, 70, 78, 80, 274, t. 195 s. 194, 249, 260, Terr. Pilsn., t. 18 s. 41, 140, t. 20 s. 214, 242, 302, 316, 351, t. 21 s. 267, t. 22 s. 108, 138, 190, 271, 467; B. Jag.: rkp. 5348 II s. 124, 279, 402, 560.
Mariusz Lubczyński