Lubieniecki Stanisław starszy h. Rola (ok. 1558 –1633), teolog ariański, polemista i wierszopis. Syn Stanisława i Katarzyny z Sobieskich, brat Krzysztofa Lubienieckiego starszego (zob.) i Andrzeja Lubienieckiego starszego (zob.), od którego – jak podaje Bock – był młodszy o 7 lat. Za przykładem Andrzeja miał po r. 1577 porzucić dwór Stefana Batorego, na którym był paziem. L. podobno po wysłuchaniu kazania Jerzego Szomana o Synu Bożym i Duchu św. przystał do zboru unitariańskiego. Początkowo został ministrem ariańskim w Tropiach na Podgórzu w pow. bieckim, skąd przeniesiono go do Rakowa, a następnie do Lusławic. W l. 1612–7 L. występuje jako «dozorca zboru lucławskiego». W początkach 1612 r. przeprowadził, wraz z Sebastianem Chronowskim i Samuelem Brelliusem, wizytację zborów ariańskich na Podgórzu, z której protokół zachował się w rękopisie nr 2 (Polonica Bibliotheca Széchenyiano Regnicolaris) Biblioteki Nemzeti Muzeum w Budapeszcie, stanowiącym rodzaj sylwy ariańskiej.
L. brał aktywny udział w życiu ogólnozborowym. Z polecenia kierownictwa zboru mniejszego zwalczał w r. 1600, wraz z Krzysztofem Ostorodtem, tendencje chiliastyczne w gdańskim ośrodku braci polskich. W l. 1601 i 1602 uczestniczył w synodach generalnych w Rakowie, omawiających istotne dla zboru kwestie doktrynalne. L. występował też w obronie współwyznawców, którym minister kalwiński Jan Petricius zarzucał wrogi stosunek do urzędu. W dziele Odpowiedź na trakiaty, które już od kilku lat rozsiewa na Podgórzu… Johannes Petricus z Chomranic… (Kr. 1596) L. tłumaczył, że arianie przyjmują do zboru osoby piastujące urzędy publiczne, byleby tylko w ich urzędach «nie najdowała się jaka niesprawiedliwość i ewanielijej przeciwność». W r. 1612 L. brał też udział w pertraktacjach o unię z kalwinami; figuruje wśród innych w liście braci polskich do synodu kalwińskiego formułującym podstawy rokowań i przyszłego porozumienia (z 30 V 1612). Spod pióra L-ego wyszło też zapewne zestawienie zasad wiary obu stron, zatytułowane Różność wyznania ewanjelików… i chrystyjan, znajdujące się we wzmiankowanym już rękopisie budapeszteńskim. L. starał się tu wykazać, że w istocie są one minimalne.
Jak się wydaje, dużą część swego życia spędził L. w Rakowie, gdzie – zwyczajem innej szlachty – posiadał dworek na przedmieściu, zwanym później Kościelnym. Wiemy, że subwencjonował edycję dzieł teologicznych w tamtejszej drukarni; w r. 1623 zobowiązał się np. dać na ten cel sumę 230 fl. Stanisław Lubieniecki młodszy twierdzi w swej „Historia Reformationis Polonicae”, iż Akademia Rakowska została ufundowana «za radą mego stryja». Jeśli nawet uznamy te słowa za przesadne, to jednak L. należał do grona zasłużonych dla tej uczelni scholarchów dbających o jej należyty rozwój. L. próbował również swych sił na polu poezji, głównie religijnej. Hejnały i pieśni duchowne jego pióra ukazały się w zbiorowym wydaniu poezji ariańskiej („Psalmy niektóre króla Dawida… do których są przyłączone pieśni nabożne z Pisma św. wzięte”, Raków 1610 i 1625). Na uwagę zasługuje również wiersz L-ego Comparatia łakomce z wieprzem karmnym, piętnujący zachłanność na dobra doczesne, który zawędrował do „Wirydarza” poetyckiego J. T. Trembeckiego. Zdaniem L. Szczuckiego i J. Tazbira, L. był twórcą i współautorem wspominanej już sylwy ariańskiej, figurującej w katalogu Biblioteki Nemzeti Muzeum w Budapeszcie pod dość mylącym tytułem, mianowicie jako „Tractatus de Christo et Spiritu Sancto”. Obok wspominanego już sprawozdania z odbytej w r. 1612 wizytacji (Pamięć sposobu wizytacyjej, którą zaczęli ministrowie zborów podgórskich…) znajdujemy w tym rękopisie liczne rozprawy, składające się na podręczne kompendium dogmatyki ariańskiej, oraz prace o tematyce etycznej. W całości sylwa L-ego ukazuje w charakterystyczny sposób ewolucję, którą przeszedł zbór ariański na przełomie XVI i XVII wieku. Z zawartych w niej utworów polemicznych na wymienienie zasługuje traktat L-ego wymierzony przeciwko dziełu jezuity M. Śmigleckiego pt. „Nova monstra novi arianismi”. W sylwie umieszczono również Descriptio martiri Iohannis Tyscovicii, której L. był przypuszczalnie autorem. Przepisał on także do swej sylwy polski przekład dialogu Sebastiana Castelliona „De fide” („Rozmowa… o żywej wierze”). Obszerne jej fragmenty zostały ogłoszone w l. 1958 i 1963 (por. bibliogr.). Wydawcy sugerują, że pokrywa się ona z dziełem L-ego określonym przez Bocka jako «Praeservationes spirituales» w języku polskim. L. miał być również autorem pracy Prodromus ultimi iudicii Domini. Czując zbliżającą się śmierć, wygłosił na synodzie rakowskim 1631 r. mowę pożegnalną do braci. L. zmarł w r. 1633. Żonaty z Urszulą z Otwinowskich, nic pozostawił po sobie potomstwa. Występuje w powieści L. Sieciechowiczowej „Za krakowską bramą” (W. 1961).
Raków, ognisko arianizmu, Zbiór studiów pod red. S. Cynarskiego, Kr. 1968; – Księga wizytacji zborów podgórskich. Z rękopisu Biblioteki Nemzeti Muzeum w Budapeszcie, Wyd. L. Szczucki i J. Tazbir, „Arch. Hist. Filoz. i Myśli Społ.” T. 3: 1958; Polski przekład dialogu Castelliona, Oprac. L. Szczucki, tamże T. 9: 1963; – Dalsza bibliogr. jak przy haśle: Lubieniecki Andrzej starszy.
Janusz Tazbir