Mareniusz (Marennius) Stanisław (ok. 1532–1580), filolog, teolog, profesor Akad. Krak. Syn Grzegorza Twardego, chłopa-poddanego w dobrach kapituły gnieźnieńskiej; humanistyczny przydomek Marennius urobił od rodzinnego Marzenina, wsi koło Wrześni, gdzie jeszcze w r. 1580 mieszkało jego rodzeństwo. Immatrykulowany w Uniw. Krak. w półr. letn. 1558 – wraz z całą grupą scholarów z Wielkopolski (S. Reszka, Stanisław z Buku, E. Gliczner, J. Wujek) – w czasie studiów mieszkał w Bursie Filozofów (1559), kształcąc się w humaniorach, m. in. pod kierunkiem Jana Kasprowicza Leopolity, którego później zaliczał do swych ulubionych mistrzów. Zapewne już w czasie studiów dobrze opanował język grecki, skoro bezpośrednio po promocji bakałarskiej (1564) przez dwa kolejne półrocza objaśniał poszczególne księgi „Iliady” (1564–5), po czym – być może jeszcze przed uzyskaniem magisterium (w półr. zim. 1566) – wyjechał do Przemyśla, obejmując rektorat miejscowej szkoły katedralnej. Powróciwszy rychło do Krakowa, tylko przez jedno półrocze wykładał na Wydziale Artium jako docent extraneus, już bowiem w semestrze letnim t. r. (1566), a więc zaledwie w kilka miesięcy po uzyskaniu mistrzostwa sztuk wyzwolonych, wszedł do Kolegium Mniejszego, obejmując związaną z senioratem Bursy Filozofów katedrę gramatyki («professio Brzezniciana»). W półr. zim. 1568 został przyjęty do Kolegium Większego, w którym zwyczajowo przez pierwsze dwa lata (1568–9) pełnił obowiązki prepozyta, później (1572) skarbnika (fiscarius) domu.
Prawdopodobnie jeszcze przed r. 1570 rozpoczął studia teologiczne, na co wskazuje tematyka jego wykładów poświęcona w l. 1566–75 niemal wyłącznie obowiązkowym traktatom Arystotelesa („Liber topicorum”, „Ethica”, „Metaphisica”, „De coelo”, „Vetus ars”, „Posteriora” i in.). Nie porzucił jednak dawnych zainteresowań filologiczno-humanistycznych, choć dawał im odtąd wyraz w prywatnej, nie przeznaczonej do druku twórczości przekładowej i literackiej (w l. 1564–77) oraz prowadzonej do końca życia działalności kolekcjonerskiej. Dobrze obeznany z najnowszymi osiągnięciami współczesnej krytyki filologicznej «homo trilinguis» i płodny, choć pozbawiony większego talentu, poeta łaciński opublikował w l. 1566–7 jedynie drobne epigramaty greckie i łacińskie dołączone do dzieł swoich przyjaciół S. Goritiusa i S. Pieniatusa, pozostawił natomiast w rękopisie trzy cenne kodeksy humanistyczne, zawierające m. in. greckie i hebrajskie przekłady Modlitwy Pańskiej, Credo, „Oratio ad Patrem” Erazma z Rotterdamu, apokryficznej ewangelii Nikodema, łacińskie i greckie «carmina» wotywne i panegiryczne na cześć przyjaciół, krewnych i uczniów (rkp. B. Jag. 3206), zbiór mów, «deklamacji» i listów z l. 1566, 1570–3 (rkp. B. Krasińskich 4789, zniszczony) oraz spisaną w r. 1572 antologię żałobnych oracji i wierszy (rkp. BOZ 817, obecnie depozyt w B. Narod.).
Mimo że w karierze uniwersyteckiej doszedł jedynie do godności dziekana Wydziału Filozoficznego (1572) i kustosza fundacji Benedykta Koźmina (1574–80) oraz trudnych warunków materialnych (na które w listach często się uskarżał) żywił głęboką cześć i przywiązanie do Akademii, dla której pod wpływem J. Leopolity i S. Grzepskiego zrezygnował w r. 1568 z propozycji objęcia rektoratu Kolegium Lubrańskiego w Poznaniu. Z głęboką troską obserwował również postępy szkolnictwa jezuickiego, upatrując w jego popularności zagrożenie interesów Uniwersytetu, a po ogłoszeniu w r. 1578 przez Stefana Batorego nie znanego bliżej edyktu ograniczającego wolność i autonomię uczelni wystąpił na polecenie władz uniwersyteckich z obszernym memoriałem na sejm warszawski, w którym przedstawił zasługi cywilizacyjne Akademii i zwrócił się do izby poselskiej z apelem o cofnięcie krzywdzących szkołę krakowską zarządzeń. Uzyskawszy 22 IX 1575 stopień bakałarza kursora, z początkiem półr. zim. 1575/6 przeszedł na Wydział Teologiczny, na którym 27 XI 1578 odbył w obecności Stefana Batorego, nuncjusza J. A. Caligariego i licznie zgromadzonych senatorów czterogodzinną dysputę «De primatu papae». W r. 1579 po odbyciu kolejnej dysputy («pro adimplendo cursu») jako bakałarz-sentencjonariusz został kanonikiem kolegiaty Św. Floriana, uprzednio bowiem (przed r. 1572) posiadał jedynie altarię św. Donata w kościele Św. Anny. Rozległy krąg swoich przyjaciół utrwalił w poetyckich epitafiach, m. in. na zgon Jana Leopolity, S. Grzepskiego, Grzegorza z Sambora, epigramatach dla B. Herbesta, S. Pieniaka z Buku, Sebastiana z Felsztyna, Andrzeja z Sambora, A. Bargiela oraz korespondencji (m. in. z J. Wargockim i S. Sokołowskim); do końca życia utrzymywał również bliskie stosunki z rodzinnym Marzeninem, upamiętniając w swoich utworach, obok ojca, matki i braci, aż 16 innych członków swojej rodziny.
Współcześnie i w późniejszej tradycji uniwersyteckiej uchodził M., obok S. Grzepskiego, za jednego z głównych przedstawicieli akademickiej uczoności (M. Glicjusz, J. Brożek, Jan Przecławczyk), wdzięcznie zapisał się również we wspomnieniach swoich uczniów, z których B. Goliniusz uczcił jego pamięć pochwalnym nekrologiem. Zebrany kosztem dużych wyrzeczeń majątek przeznaczył niemal w całości na rzecz Uniwersytetu: w r. 1571, nie ujawniając swego nazwiska, ustanowił fundację dla Kolegium Mniejszego, w testamencie zapisał dalsze legaty, m. in. Kolegium Większemu, kościołom Św. Anny i Św. Floriana i in. Z wyjątkiem kilku ksiąg, które wraz z naczyniami liturgicznymi ofiarował kościołowi w Marzeninie, pomiędzy obydwa kolegia rozdzielił również zgromadzoną z dużym znawstwem bibliotekę filologiczno-humanistyczną, obok księgozbioru S. Grzepskiego niewątpliwie jedną z najcenniejszych kolekcji książkowych w Uniw. Krak. drugiej poł. XVI w. Zmarł w Krakowie 16 IX 1580 w czasie zarazy i został pochowany w kościele Św. Floriana, gdzie jego uczniowie i przyjaciele wznieśli mu nagrobek z wierszowanym (dziś nie istniejącym) epitafium.
Estreicher; Inwentarz rękopisów Biblioteki Ordynacji Zamojskiej, W. 1967 s. 21; Wisłocki, Incunabula, s. 313; tenże, Katalog, s. 704; – Barycz, Historia UJ; tenże, Z epoki renesansu, reformacji i baroku, W. 1971 s. 578, 587; Fijałek J., Przekłady pism św. Grzegorza z Nazyanzu w Polsce, „Polonia Sacra” Nr 3: 1919 s. 139, 163, 176, 184; Kamińska-Lewicka A., Biblioteka Jagiellońska w l. 1492–1655, w: Zathey J., Lewicka-Kamińska A., Hajdukiewicz L., Historia Biblioteki Jagiellońskiej, Kr. 1966 I 157, 217, 250, 266; Muczkowski J., O Janach Leopolitach, Kr. 1845 s. 12–15; Piekarski K., Exlibris J. Brożka, czyli o profesorskiej genezie polskiego znaku książkowego, „Silva Rerum” T. 3: 1927 s. 127; – Acta rectoralia, II; Conclusiones Univ. Crac.; Hornowska M., Rękopisy Biblioteki Ordynacji Krasińskich dotyczące dziejów szkolnictwa polskiego, W. 1930 s. 251; Laurysiewicz L., Index scholarum in Universitate studiorum Iagellonica 1843/4, Kr. 1843 s. III–VI; Mater. do dziej. piśmiennictwa pol., I; Starowolski, Monumenta Sarmatarum, s. 170; – Arch. UJ: rkp. 18, 57, 63, 69, 76, 77, 95, 180; B. Jag.: Cim. 8420 (Zapiski M. Glicjusza), rkp. 230, 232, 3047, 3206.
Leszek Hajdukiewicz