Stadnicki Stanisław Mateusz h. Szreniawa (zm. ok. 1563), działacz reformacyjny, poseł na sejmy. Był synem Stanisława (zob.), kasztelana zawichojskiego, i Nawojki (Natalii), córki Andrzeja Kmity (zob.), stolnika nadwornego, bratem Barbary, żony Jakuba Ostroroga (zob.).
Po raz pierwszy S. pojawił się w źródłach w r. 1542, kiedy starał się o przejęcie całości spadku po Hieronimie Moszyńskim, którego część otrzymał wcześniej. Podejrzewano wówczas, iż jego słudzy napadli na woźnego sądowego i odebrali mu dokumenty dotyczące spadku. S. związany był z tzw. kółkiem krakowskim, towarzyskim kręgiem humanistów działającym pod kierunkiem Andrzeja Trzecieskiego starszego, zaś członek kółka Bernard Wojewódka w l. 1543–5 był plenipotentem S-ego. Zapewne w tym czasie S. został pozyskany dla reformacji. W r. 1546 prowadził spór z mansjonarzami kościoła NMP w Krakowie, t.r. miał wprowadzić (wraz z miejscowym proboszczem Feliksem Crucigerem ze Szczebrzeszyna) nabożeństwo luterańskie w swojej wsi Niedźwiedź; ta powszechnie przyjmowana data zmiany wyznania przez S-ego budzi wątpliwości, ponieważ jeszcze w maju r.n. funkcjonował tam katolicki wikary, zaś nabożeństwa protestanckie odprawiano prywatnie, poza świątynią. Prawdopodobnie zatem zbór w Niedźwiedziu istniał początkowo równolegle z parafią katolicką, zaś dokładna data zamiany kościoła na zbór nie jest znana. Zapewne nastąpiło to w końcu l. czterdziestych lub też ok. r. 1558; za pierwszą datą przemawia wydanie przez króla Zygmunta Augusta 12 XII 1550 edyktu antyprotestanckiego, przygotowanego z inspiracji krakowskiej kapituły katedralnej zaniepokojonej m.in. przejmowaniem kościołów przez innowierców. W wyniku tego edyktu Cruciger, eks-proboszcz niedźwiecki i kaznodzieja protestancki, musiał uchodzić do Wielkopolski, gdzie znalazł schronienie u szwagra S-ego, Ostroroga. Niewykluczone, iż parafia katolicka w Niedźwiedziu istniała do r. 1558, kiedy między miejscowym pastorem Stanisławem Sarnickim a S-m wybuchł spór o zagarnięcie przez tego ostatniego dóbr kościelnych; być może chodziło o dobra zajętej parafii katolickiej. Wydaje się jednak mało prawdopodobne, aby S., sprowadzając w r. 1556 Sarnickiego do Niedźwiedzia, nie zlikwidował wcześniej «papieskiego» nabożeństwa.
W r. 1548 występował S. jako zdecydowany przeciwnik małżeństwa Zygmunta Augusta z Barbarą Radziwiłłówną, był też zwolennikiem włączenia Prus i Litwy do Korony. Po sejmie t.r. został wezwany do stawienia się w Lelowie przed sądem pod przewodnictwem sędziego ziemskiego krakowskiego Piotra Dembińskiego, sprzeciwił się jednak prowadzeniu przewodu sądowego, twierdząc, że «jeszcze królewskiej powagi stan rycerski nie potwierdził», ponieważ władca dalej trwa w nieprawym związku z Barbarą. Naraził się przez to na gniew króla, ale jego teść Marcin Zborowski, ówczesny kaszt. kaliski, wstawił się za nim i S-emu pozwolono przeprosić monarchę 2 VIII 1549 w Niepołomicach. W r. 1550 został po raz pierwszy obrany na sejmiku proszowickim posłem na sejm piotrkowski t.r., na którym nie zaznaczył jednak swojej obecności. W tym czasie jego działalność publiczna podporządkowana była propagowaniu protestantyzmu; odrzucał posty, występował przeciw klerowi i roztaczał opiekę nad duchownymi porzucającymi Kościół katolicki. W r. 1549 wziął pod opiekę byłego księdza Jerzego Tobołkę z diec. przemyskiej, 14 IX r.n. wraz z Jerzym Nigrem, Stanisławem Lasockim, Krzysztofem Glińskim, Andrzejem Trzecieskim i in. uwolnił z więzienia bp. krakowskiego Samuela Maciejowskiego w Lipowcu Franciszka Stankara z Mantui, oskarżonego o herezję, byłego profesora Akad. Krak. Po ucieczce z biskupiego więzienia Stankar schronił się na krótko w należącym do S-ego Dubiecku, które na kilkadziesiąt lat stało się jednym z głównych ośrodków protestantyzmu na Rusi. W październiku t.r. S. uczestniczył w synodzie protestanckim w Pińczowie, na którym popierany przez niego Stankar przedstawił propozycję wyznania wiary, będącą podstawą tzw. stankarianizmu. Na kolejnym synodzie w Pińczowie 25 XI t.r. uczestniczył S. w nabożeństwie publicznie odprawionym. T.r. miał wręczyć księdzu Marcinowi z Opoczna, proboszczowi kościoła szpitalnego w Przemyślu i kościoła parafialnego w Babicach «księgi heretyckie», które spowodowały porzucenie przez niego katolicyzmu na rzecz luteranizmu. W tym samym czasie sprowadził do Dubiecka na stanowisko pastora, byłego wikariusza w Niedźwiedziu, Wojciecha z Iłży. W niedzielę 28 VI 1551 udzielił on (w języku polskim) chrztu dziecku S-ego; wg Stanisława Orzechowskiego zostały wówczas ochrzczone wszystkie dzieci S-ego. Wojciech wygłaszał następnie w Dubiecku kazania antykatolickie, atakował Kościół jako instytucję oraz podważał zasady wiary katolickiej, co aprobował jego patron. Zaangażowanie S-ego spowodowało kontrakcję hierarchii katolickiej; już 4 IV 1548 bp przemyski Jan Dziaduski wydał przeciwko niemu „Monitorium”, zaś prawdopodobnie na przełomie 1550/1 udał się osobiście do S-ego do Dubiecka i bezskutecznie próbował nawrócić go na katolicyzm. Dn. 10 VII 1551 stanął S., w imieniu pozwanego Wojciecha z Iłży, przed sądem bp. Dziaduskiego w Brzozowie i potwierdził prawdziwość stawianych jego podopiecznemu zarzutów, ale wyraził aprobatę i wsparcie dla jego poglądów. Wojciech został skazany na wydalenie z diec. przemyskiej, do wykonania wyroku jednak nie doszło wobec postawy S-ego. Od t.r. S. rozpoczął akcję utrudniania sprawowania posługi duchownej księżom katolickim w swoich dobrach; dn. 6 XII, tuż po nabożeństwie, jego słudzy zabrali z kościoła parafialnego w Dubiecku szaty i przedmioty liturgiczne, które przeniesiono do kościoła szpitalnego Świętego Ducha, gdzie Wojciech z Iłży odprawiał po polsku nabożeństwo luterańskie. Dziaduski zareagował natychmiast; już 10 XII pozwał S-ego przed sąd biskupi do Brzozowa i polecił odczytać pozew w kościele parafialnym, co uczynił pleban dubiecki Józef Menicki. S. wyjechał w tym czasie na obrady sejmiku w Proszowicach, wysłał jednak swego dworzanina z prośbą o odroczenie procesu z powodu tego wyjazdu. Prośba została odrzucona, gdyż wg uzasadnienia biskupiego, sprawy o herezję nie dopuszczają żadnych usprawiedliwień i, mimo nieobecności pozwanego, sąd biskupi odbył się 16 XII. S-emu zarzucono propagowanie herezji, zmuszanie rodziny, służby i poddanych do przyjmowania komunii pod dwiema postaciami, wprowadzenie do Dubiecka «heretyckiej» liturgii i zwyczajów oraz roztaczanie opieki nad ekskomunikowanym Wojciechem z Iłży. Dziaduski obłożył S-ego ekskomuniką, skazał go na utratę czci i dóbr, zaś wykonanie wyroku powierzył władzy świeckiej. Wyrok sądu ogłosił Menicki 19 XII t.r. Tymczasem S. został obrany marszałkiem sejmiku proszowickiego, na którym zdecydowanie wystąpił przeciwko jurysdykcji biskupiej i powołał się na szlacheckie przywileje, zgodnie z którymi nikt ze stanu rycerskiego nie może być skazany na utratę czci i dóbr bez wyroku sądu sejmowego. Ostatecznie na sejmie piotrkowskim 1552 r. biskupi zgodzili się na roczne zawieszenie swojej jurysdykcji. T.r. S., chcąc rozszerzyć oddziaływanie protestantyzmu, zarządził, by mieszkańcy Dubiecka obowiązkowo słuchali kazań Wojciecha z Iłży, starał się również o sprowadzenie do Dubiecka kaznodziei z Bardiowa na Słowacji. W końcu t.r. za pośrednictwem podstarościego sanockiego Baltazara Łukowskiego zwrócił się wraz z Marcinem Zborowskim do bp. Dziaduskiego z prośbą o udzielenie absolucji, którą otrzymał 12 XII, z zaleceniem powrotu na łono Kościoła katolickiego, wydalenia Wojciecha z Iłży i szanowania w swych dobrach duchownych katolickich. Do pojednania S-ego z Kościołem jednak nie doszło. W r. 1554 doprowadził on do wypędzenia z kościoła szpitalnego Świętego Ducha w Dubiecku plebana Benedykta Żelisławskiego i przekazania świątyni ministrowi Wojciechowi z Iłży; w niedzielę 29 IV t.r. wprowadził go procesjonalnie do kościoła parafialnego w Dubiecku. Spowodowało to natychmiastową reakcję Dziaduskiego, który wezwał S-ego przed sąd biskupi. Proces, na którym oskarżony nie pojawił się, odbył się w kościele parafialnym w Dubiecku 12 V. Biskup wydał wyrok zaoczny, którym pozbawił S-ego prawa patronatu nad parafią w Dubiecku oraz obłożył ekskomuniką większą. Ludzie biskupa porwali z Dubiecka ministra (zapewne Wojciecha z Iłży), ale słudzy S-ego odbili go i zagrozili samemu Dziaduskiemu «kalectwem Orygenesa» (list G. Therla do ks. Albrechta pruskiego, Wilda 9 VI 1554); na szczęście dla biskupa przybył wówczas S. i uwolnił go z rąk swoich sług. Po dwóch procesach wytoczonych mu przez biskupa przemyskiego S. prowadził ostrożne postępowanie antykościelne. T.r. za jego radą został spalony nakład wydanej w poprzednim roku w Krakowie książki Stankara „Canones reformationis ecclesiarum polonicarum…” ze względu na obawy przed reakcją Zygmunta Augusta na niektóre zawarte w niej sformułowania. W listopadzie uczestniczył w synodzie protestanckim w Słomnikach. W r. 1555 sprowadził S. do Dubiecka drugiego ministra, Kaspra z diec. krakowskiej. W r.n. do Niedźwiedzia skierowany został (przez zjazd ministrów w Iwanowicach) Stanisław Sarnicki, natomiast w r. 1557 w wyniku nieporozumień z patronem opuścił S-ego Wojciech z Iłży.
S. najprawdopodobniej wprowadził reformację we wszystkich swoich dobrach; wg Henryka Merczynga nabożeństwa protestanckie odbywały się poza Dubieckiem i Niedźwiedziem również w Jaworniku, Bachórzcu, Nozdrzcu i Dylągowej, ale okoliczności ich wprowadzenia nie są w pełni znane. Wiadomo jedynie, iż pleban w Dylągowej, Andrzej Gierka z Dynowa, przeszedł na stronę reformacji, zaś pleban dubiecki Menicki, już jako proboszcz w Krzywcu, opuścił Kościół katolicki, obaj jednak w późniejszych latach powrócili na łono katolicyzmu. Sam S. prawdopodobnie ok. r. 1558 porzucił luteranizm na rzecz kalwinizmu i w tym wyznaniu ochrzcił (po raz drugi) swych synów.
S. jako poseł woj. krakowskiego wziął udział w sejmie piotrkowskim 1558/9 r. i 20 XII 1558 wystąpił w imieniu izby poselskiej z prośbą, by król wydał dekrety odbierające nieprawnie trzymane królewszczyzny. Wraz z Hieronimem Ossolińskim, Janem Kietlińskim i Baltazarem Strzeżmińskim został powołany do komisji sejmowej, która miała przygotować w tej sprawie reces. Komisja zaleciła dokonanie egzekucji praw i dóbr poprzez zrzeczenie się przez szlachtę nieprawnie posiadanych urzędów i majątków, a dopiero później przystąpienie do regulowania kwestii religijnych. Izba nie uchwaliła jednak podatków, na których zależało Zygmuntowi Augustowi, co doprowadziło do nie zrealizowania przez monarchę postulatów szlachty.
W 2. poł. l. pięćdziesiątych XVI w. w środowisku protestanckim nastąpiły rozdźwięki na tle różnic dogmatycznych i organizacyjnych. We wrześniu 1558 na synodzie we Włodzisławiu ministrowie wystąpili przeciw Mikołajowi Oleśnickiemu i S-emu, oskarżając ich o zagarnięcie majątków kościelnych. Dn. 13 VI r.n. uczestniczył S. w synodzie kalwińskim w Pińczowie jako świecki senior, jednak już od synodu pińczowskiego (1558) narastał między S-m a Kościołem reformowanym w Małopolsce konflikt na tle zagarnięcia dóbr kościelnych oraz popierania Stankara i jego nauki o pośrednictwie Chrystusa tylko w osobie ludzkiej; w rezultacie konfliktu Stankar został usunięty ze społeczności kalwinistów i musiał pod koniec t.r. opuścić Pińczów. S. zaprosił go wówczas do Dubiecka i otoczył opieką. Wraz ze Stankarem do Dubiecka przeniósł się także usunięty z Kościoła kalwińskiego Grzegorz Orszak, kierownik gimnazjum pińczowskiego. Wspólnie zreorganizowali oni szkołę dubiecką, która stała się jedną z najlepszych protestanckich szkół o charakterze humanistycznym. S. dbał o jej rozwój, korespondując w tej sprawie m.in. z Piotrem Statoriusem. Szkoła miała liczyć podobno 300 uczniów, pochodzących przede wszystkim ze stanu szlacheckiego, co jednak, ze względu na wielkość Dubiecka, jest mało prawdopodobne; możliwe, iż tylu było wszystkich uczniów w całej historii szkoły. Synod kalwiński obradujący w Pińczowie w styczniu 1561 zwrócił się do wiernych, aby nie wysyłali synów na naukę do Dubiecka, jednak uczęszczał tam nawet syn Orzechowskiego, który w tym samym czasie namiętnie zwalczał w swych pismach S-ego jako obrońcę Stankara. Spory wśród protestantów pogłębiła zorganizowana w Niedźwiedziu z inicjatywy S-ego dysputa między Sarnickim a Stankarem w lipcu 1560. W wyniku tego konfliktu Sarnicki stracił stanowisko ministra w Niedźwiedziu i złożył na S-ego bezskuteczną skargę na synodzie w Książu we wrześniu t.r., natomiast zwolennik Stankara Krzysztof Przechadzka, wydalony ze zboru większego, został przygarnięty w Dubiecku. Dedykował on następnie S-emu swe dzieło „Okazanie tego, iż Pan Krystus w jednej personie będąc prawdziwym Bogiem i prawdziwym człowiekiem pośrzednikiem jest Boga i ludzi ze strony człowieczeństwa tylko”. W przedmowie pisał tu o życzliwości i opiece, jakiej wraz ze Stankarem doznawał ze strony S-ego. W obronie Stankara Przechadzka i S. prowadzili również korespondencję z samym Kalwinem (list z 10 XII 1560), który jednak nie tylko nie podzielał entuzjazmu dla doktryny Stankara, ale wystąpił zdecydowanie przeciwko niej oraz naukom innego włoskiego egzulanta religijnego G. Blandraty. Wskutek starań S-ego i H. Ossolińskiego włączył się do dyskusji na temat stankarianizmu również Andrzej Frycz Modrzewski i na zamówienie m.in. S-ego napisał dziełko „De mediatore”, w którym próbował pogodzić kalwinizm i poglądy głoszone przez Stankara. Ostatnią, nieudaną próbą pojednania zwolenników Stankara i kalwinistów była zorganizowana przez S-ego i Marcina Zborowskiego dysputa w Stobnicy w r. 1561. We wrześniu t.r., na synodzie we Włodzisławiu, Stankar i jego zwolennicy zostali ekskomunikowani, zaś do S-ego postanowiono wysłać delegację, mającą zbadać sytuację i nakłonić go do powrotu do zboru. Zagrożono mu ekskomuniką za przechowywanie Stankara, popieranie jego nauk i ochronę zwolenników. S., za pośrednictwem Łukowskiego, odparł zarzuty kalwinistów oświadczając, że przyjmuje apostolskie wyznanie wiary (w tym symbol nicejski i Atanazego), zachowuje naukę o Trójcy Świętej, uznaje postanowienia soborów powszechnych i prosi o pouczenie, jeśli w jego wierze są jakieś braki, nadal jednak – mimo nacisków zboru większego – popierał Stankara, broniąc go na synodach w Krakowie w r. 1561, w Rogowie w lipcu r.n. i w Balicach w sierpniu t.r. Na cześć S-ego, nauczyciel szkoły w Dubiecku Orszak, ok. r. 1562 napisał łaciński wierszowany panegiryk, w którym podnosił jego zasługi dla prawdziwej wiary (czyli stankarianizmu), pisząc m.in.: «Tyś młot Melanchtona, a twoja nauka – śmierć wszystkich Sarnickiego zwolenników». Przez protestantów S. został uznany «trzynastym herosem reformacji», natomiast jego przeciwnicy najprawdopodobniej w r.n. wydali paszkwil „Martyrologium dubieckie gwoli p. Stanisława Stadnickiego opisane”. Druk ten miał być wydany w Przemyślu, ale obecnie nie jest znany żaden jego egzemplarz. S. zapewne odnosił się życzliwie do prawosławia, skoro za jego czasów wybudowano w Dubiecku pierwszą cerkiew i powstała tu parafia prawosławna.
S. nie piastował żadnych urzędów. Często występował przed aktami ziemskimi zarówno we własnych sprawach, jak i w roli plenipotenta; znane są jego długotrwałe procesy z Jadwigą Krupczanką, Jadwigą i Anną Pukarzewskimi, szwagrem Ostrorogiem, Barzami, Akad. Krak., Stanisławem Płazą. Posuwał się niekiedy do gwałtownych działań, np. w sporze z tym ostatnim rozkopał groblę na stawie rybnym, najechał należący do przeciwnika Mstyczów, poranił stróża i ostrzelał dwór, zaś dla zabezpieczenia się przed odwetem wziął jako zakładników dwóch ludzi ze służby Płazy. Dbał o rozwój Dubiecka, w którym spędził większość życia poza wyjazdami na sejmy, sejmiki i synody, czy krótszymi pobytami w Niedźwiedziu.
Po ojcu S. odziedziczył w woj. krakowskim dobra: Niedźwiedź, Krzelów, Turzyn, Swaryszów, Wojciechów, Tarnawa, Podlesie, Brus, Zaborze, Białowieża i Zegartowice, natomiast po matce poł. dóbr Wiśnicz, dobra: Leksandrowa, Borownia, Łomna i Rogozie oraz w woj. ruskim m. Dubiecko i Jawornik i wsie Iskań, Śliwnica, Drohobyczka, Ruska Wieś (obecnie Wybrzeże), Połchowa, Słonne, Jawornicka Wola, Rybna, Przysada, Hadle Szklarskie, Laskówka, Kosztowa, Bachórzec, Pawłokoma, Bartkówka, Dąbrówka Starzeńska (11 VIII 1548 Zygmunt August zatwierdził przekazanie jej przez S-ego Piotrowi Zborowskiemu, kaszt. sandomierskiemu), Wołosz (Wołódź), Dylągowa, Sielnica, Nienadowa, Szklary, Tarnawka, Piątkówka. Do odziedziczonych dóbr S. dołączył dwie wsie w woj. krakowskim – Piotrkowice i Damianice. Druga żona, Barbara ze Zborowskich, wniosła mu w posagu dobra Nakło, Witów, Szyszki, Bodziejowice i Woźniki w woj. krakowskim.
S. zmarł najprawdopodobniej między 25 I 1563, kiedy to występował wraz z Janem Kochanowskim i Janem Meglewskim przed aktami grodzkimi krakowskimi jako plenipotent Zofii Firlejowej z Bonarów, a 14 III t.r., kiedy Płaza donosił Orzechowskiemu, iż Stankar opuścił Dubiecko; można domniemywać, iż stało się to po śmierci S-ego.
S. był dwukrotnie żonaty: pierwszą żoną była Katarzyna z Pileckich, córka Rafała z Zalesia, wnuczka Stanisława (zob.), drugą poślubiona najprawdopodobniej w r. 1546 Barbara ze Zborowskich, córka Marcina, kaszt. kaliskiego. Pozostawił trzy córki: Annę (nie wiadomo z którego małżeństwa), żonę Andrzeja Grudzińskiego, oraz z drugiego małżeństwa: Katarzynę, żonę Krzysztofa Włodka z Piekar, i Elżbietę, żonę Alberta Humnickiego, oraz synów: Stanisława (zob.), Marcina (zob.), Mikołaja, zabitego w Rzymie przez Andrzeja Kretkowskiego w r. 1580, Jana (zm. 1620), Samuela (zm. przed 1592) i Andrzeja Piotra (zob.).
S. występuje epizodycznie w powieści Adama Krechowieckiego „Starosta zygwulski” (Lw. 1887), w opisie chrztu jego syna Stanisława «Diabła».
Estreicher, XXII 202, XXIX 173, 175; – PSB (Cruciger Feliks, Dziaduski Jan, Krowicki Marcin, Marcin z Opoczna, Orszak Grzegorz, Ostroróg Jakub, Przechadzka Krzysztof, Sarnicki Stanisław); – Konarski S., Szlachta kalwińska w Polsce, W. 1936; Niesiecki; Paprocki; Stadnicki K., Rodowody domu Stadnickich…, Lw. 1857–61, Linie ze Żmigrodu, cz. 1 s. 3–5; Żychliński, III, VI; – Barycz S., U kolebki małopolskiego ruchu reformacyjnego, „Odr. i Reform. w Polsce” R. 1: 1958 s. 31; Bodniak S., Grzegorz Orszak, pierwszy postyllograf polski, „Reform. w Polsce” R. 7–8: 1935–6 s. 10–12; Bukowski J., Dzieje reformacji w Polsce, W. 1883 I 205, 247–8, 259, 284–6, 325, W. 1886 II 118, 136, 262–4; Hartleb K., Kalwin a Polska, „Przew. Nauk. i Liter.” R. 40: 1912 s. 765–6; Kamiński A., Stanisław Mateusz Stadnicki i jego związki z reformacją, „Przemyskie Zap. Hist.” R. 11: 1998 s. 93–104; Kaniewska I., Małopolska reprezentacja sejmowa za czasów Zygmunta Augusta 1548–1572, „Zesz. Nauk. UJ” 1974, Prace Hist., z. 48 s. 17, 48–9, 80–1, 108–9; Kot S., Andrzej Frycz Modrzewski, Kr. 1923 s. 194–5; Łoziński W., Prawem i lewem, Kr. 1957 II; Merczyng H., Zbory i senatorowie protestanccy w Rzeczypospolitej, W. 1904 s. 19, 65, 169, 175, 189; Pawłowski F., Premislia sacra, Cracoviae 1869; Piekarski K., Nieznane druki reformacyjne, „Reform. w Polsce” R. 3: 1924 s. 144–5; Sarna W., Episkopat przemyski obrządku łacińskiego, Przemyśl 1902 s. 157–9; Smyczyński H., O szkole różnowierczej w Dubiecku XVI wieku…, „Kwart. Rzeszowski” R. 1: 1966 nr 1 s. 21–9; Śliwa T., Działalność reformacyjna Stanisława Mateusza Stadnickiego w diecezji przemyskiej, „Roczniki Teolog.-Kanoniczne” T. 18: 1971 z. 4s. 87–111; tenże, Rozwój protestanckiej reformacji w diecezji przemyskiej w połowie XVI wieku, Przemyśl 1975–7 s. 17; Urban W., Dwa szkice z dziejów reformacji, Kielce 1991 s. 40, 48, 57, 87–8, 97, 101–3, 105–6, 108–13, 129; Wotschke T., Francesco Stancaro, „Altpreussische Monatsschrift” T. 47: 1910 s. 466, 475, 572, 612–13; tenże, Geschichte der Reformation in Polen, Leipzig 1911 s. 182; Zachorowski S., Najstarsze synody arian polskich, „Reform. w Polsce” R. 1 : 1921 s. 212, 216; – Acta Hist., I (Koresp. Andrzeja Zebrzydowskiego z l. 1546–53), IX (Kard. Hozjusza koresp. z l. 1551–8, t. 2 cz. 1); Akta synodów różnowierczych w Pol., I–II; Annales Stanislai Orichovii, Wyd. T. Działyński, P. 1854 s. 41, 79; Dzienniki sejmów koronnych 1555 i 1558 r., Wyd. J. T. Lubomirski, Kr. 1869 s. 164–6, 236–9; Hosii epistolae, II; Joannis Calvini opera quae supersunt omnia, Ed. E. Cunitz, E. Reuss, Brunsvigae 1878 XVIII nr 3288, 3290, 3347; Juszyński H., Dykcjonarz poetów polskich, Kr. 1820 II 401; Lasciana nebst den ältesten evangelischen Synodalprotokollen Polens 1555–1561, Ed. H. Dalton, Berlin 1898 s. 396, 429; List Stadnickiego do rajców bardiowskich, Dubiecko 9 X 1552, Wyd. W. Urban, „Studia Hist.” R. 4: 1961 z. 2 s. 81; Martyrologium dubieckie gwoli p. Stanisława Stadnickiego opisane, Przemyśl 1563; Matricularum summ., IV t. 3, V t. 1; Orichoviana; Pamiętniki o królowej Barbarze żonie Zygmunta Augusta, Wyd. M. Baliński, W. 1840 II 106–7, 113–23, 127–8; Przewodowski [Powodowski] H., Judasz z potomstwem swoim albo kronika rodzaju i roboty ministrów heretyckich, Kr. 1611 s. 59–60; Węgierski A., Libri quattuor Slavoniae reformatae, Amsterdam 1679 s. 532–3; tenże, Systema historico-chronologicum ecclesiarum Slavonicarum per provincias varias…, Trajectini 1652 s. 125–6; Wotschke T., Der Briefwechsel mit den Polen, Leipzig 1908 s. 117, 120, 122, 144, 423; Źródła urzędowe do biografii Jana Kochanowskiego, Wyd. M. Gorbaczowa, W. Urban, w: Cochanoviana, Red. J. Pelc, Wr. 1985 I; – AP w Kr., Oddz. na Wawelu: Castr. Crac., t. 66 s. 1386–7; Arch. Diec. w Przemyślu: Acta Episcopalia, t. 22 k. 2, 3v., 4v., 19v.–22, 23v.–8, 29–30, 54v.–5, 63v.–4v., 104, 106–8v., 127v–31, 179; Arch. Kapituły Katedralnej w Kr.: Acta Actorum, t. 3 k. 156v., 218.
Zdzisław Pietrzyk