Moszyński Stanisław (1875–1907), ksiądz, pisarz i malarz religijny. Ur. 5 V w Sojkach koło Kutna, był synem Jerzego (zob.) i Stefanii z Cieleckich. Po separacji rodziców był wychowywany przez surowego i apodyktycznego ojca w jego majątku Łoniowie koło Sandomierza. Potem uczył się w Krakowie, kolejno w Gimnazjach Św. Anny i Sobieskiego, gdzie w r. 1893 zdał maturę. W latach szkolnych (i potem) wiele przebywał w domach swych ciotek Marii Pusłowskiej i Heleny Rostworowskiej, nawiązując bliską przyjaźń z ciotecznymi braćmi Ksawerym Pusłowskim i Karolem Hubertem Rostworowskim. Łączyły kuzynów zamiłowania i plany artystyczne, a u Pusłowskich M. spotykał się z malarzami (m. in. z Jackiem Malczewskim). Od dzieciństwa rysował karykatury, malował też portrety i pejzaże, ale już wcześnie główną aspiracją artystyczną M-ego stało się malarstwo religijne. Po maturze chciał się do niego przysposobić przez studia teologiczne, ale ulegając woli ojca, musiał odbyć studia rolnicze na UJ (ukończone w r. 1896). Po praktyce rolnej w r. 1898 służył ochotniczo w 2 p. ułanów w Tarnowie, ale wkrótce został zwolniony ze względu na stan zdrowia. Przez semestr 1899/1900 był studentem Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, uczęszczając tylko sporadycznie do szkoły Malczewskiego. W r. 1900 wyjechał na krótko do Berlina w celu poznania muzeów. W r. 1902 wystawiał akwarele i szkice w Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie i w Salonie Artystycznym Jana Latoure’a we Lwowie. Jesienią t.r. wstąpił do Seminarium Duchownego w Krakowie i podjął studia na Wydziale Teologicznym UJ. W lecie 1905 zachorował na gruźlicę i odtąd przebywał w sanatorium dra Kazimierza Dłuskiego w Zakopanem z krótką przerwą w r. 1906, kiedy to otrzymał w Krakowie 14 X święcenia kapłańskie. Zmarł w Zakopanem 17 V 1907 i został pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.
W okresie pobytu w Seminarium i w sanatorium M. wiele pisał i malował. Z jego pism opublikowano pośmiertnie duży tom pt. Rozważania i sprawozdania z życia duchownego (Kr. 1909) oraz załączone do pracy Edwarda Komara listy pisane z sanatorium do seminaryjnego kolegi. Pozostały w rękopisie (i zapewne przepadły) znane tylko z omówień w literaturze przedmiotu rozprawy: O zakonnej szkole malarskiej, O J. Ruskinie, Sztuka i wiara, Rozmyślania nad psychologią chorych, Uwagi o świętości. Spuściznę malarską M-ego pokazano w r. 1917 na wystawie indywidualnej otwartej w Związku Powszechnym Artystów Polskich w Krakowie. Wśród 146 pozycji (przeważnie niewielkie formatem gwasze i akwarele) znajdowała się seria 17 obrazów olejnych Tajemnice różańca. Ascetyczne i mistyczne pisma M-ego, w których wyeksponowany jest problem wzajemnego stosunku powołania kapłańskiego i artystycznego, pozostają w ścisłym związku z jego malarstwem. Zniechęciwszy się po kilku lekcjach do studiów w Akademii Sztuk Pięknych, M. był w sposób programowy samoukiem. Przeciwstawiając sobie «malarstwo religijne» i «malarstwo naturalne» oraz stojąc na stanowisku organicznego związku między techniką, formą i treścią dzieła, znajdował, iż trzeba dopiero stworzyć «szkołę» malarstwa religijnego, które, jego zdaniem, od czasów renesansu znalazło się na manowcach malarstwa «naturalnego». Stawiając za wzór Fra Angelica da Fiesole, chciałby widzieć powołanie do życia malarsko-religijnej korporacji i przejęcie malarstwa kościelnego przez duchownych, zwłaszcza zakonnych. Wielkie aspiracje zainicjowania takiego ruchu były ponad miarę talentu i sił młodego samouka-gruźlika. Jego dzieło, pod względem poziomu artystycznego bardzo nierówne, zawiera silny ładunek dramatycznej ekspresji. Mimo programowego odwrócenia się od nowoczesnego malarstwa «naturalnego» czy «świeckiego» M. pod względem stylistycznym był bliski współczesnej sobie secesji i symbolizmu (dostrzegalny wpływ Malczewskiego), a ciemna tonacja i bolesny wyraz jego obrazów są dalekie od seraficznej pogody Fra Angelica. Piotr Śledziewski nazwał też prace M-ego «Gorzkimi Żalami życia chrześcijanina na ziemi».
Prace M-ego znajdują się m. in. w Seminarium Duchownym w Krakowie, u Piotra Moszyńskiego w Poznaniu, Marka Rostworowskiego i Dominika Rostworowskiego w Krakowie oraz Marii Rostworowskiej w Niegoszowicach koło Krakowa.
Swieykowski, Pam. Tow. Przyj. Sztuk Pięknych; Wystawa prac treści religijnej śp. ks. S. M-ego, Kr. [b. r.], (katalog ze wstępem biogr. Heleny d’Abancourt de Franqueville); Cyrankiewicz, Przewodnik po cmentarzach Krakowa; – Komar E., Ksiądz; S. Moszyński jako kleryk i kapłan, Kr. 1908 (fot.); Śledziewski P., Z powodu wystawy obrazów księdza M-ego, „Przegl. Powsz.” T. 136: 1917 s. 559–77. Wystawa prac religijnych śp. ks. S. M-ego, tamże s, 686–9; – Mater. do dziej. Akad. Sztuk Pięknych, II; – „Tyg. Ilustr.” 1902 t. 1 s. 497; – Arch. Seminarium Duchownego w Kr.: Dobrzanowski S., Powołanie kapłańskie i malarskie w życiu S. M-ego – Studium z dziedziny psychologii ascezy, Kr. 1969 (mszp.); Arch. UJ: Album studiosorum za r. 1893/4 i 1902/3.
Ignacy Trybowski