Mycielski Stanisław h. Dołęga (1735–1786), pisarz, starosta lubiatowski, generał-major wojsk lit. Ur. w Brandenburgii; ceremonii chrztu dopełniono w r. 1743 w Szubinie po powrocie z uchodźstwa. Był średnim synem Macieja (zob.) i Weroniki z Konarzewskich, bratem Józefa (zob.). Kształcił się w jezuickim Collegium Nobilium w Warszawie. Jako autor zadebiutował jeszcze w czasach szkolnych osnutym na motywach biblijnych dramatem Józef patriarcha, odegranym 19 III 1756 w teatrze nieświeskim Michała Hieronima Radziwiłła, woj. wileńskiego; wśród aktorów wystąpiła siostra autora, a żona wojewody – Anna. M. przebywał wówczas dłużej na dworze szwagra, bo w liście z marca 1758 wspomina o «dwuletniej rezydencji mojej nieświeskiej». W r. 1758 otrzymał z cesji matki star. lubiatowskie, a zapewne dzięki protekcji szwagra pułkownikostwo w regimencie buławy W. Ks. Lit. «Bieg nauk… z wielką zakończywszy zaletą – pisał do M-ego w r. 1768 jego były nauczyciel Franciszek Bohomolec – nie tylko ich nie zarzuciłeś, ale się z większą jeszcze zachętą do nich przywiązałeś” (dedykacja do wznowionego wówczas tomiku „Zabawek oratorskich”). Z wypowiedzi Bohomolca dowiadujemy się ponadto, że M. należał do grona autorów „Monitora”, pisał «pięknie i dowcipnie», «jako każdy widzieć może w tylu Twoich „Munitorach” z wielkim wszystkich ukontentowaniem na światło publiczne wydanych». Niebawem, idąc dalej śladem nauczyciela, napisał M. komedię obyczajową Junak, której wystawienie 5 IV 1769 na scenie Szkoły Rycerskiej zainaugurowało działalność teatru Szkoły; w przedstawieniu obok kadetów wystąpili amatorzy z kręgu arystokracji. W r. 1770 komedia ukazała się drukiem (W.), a w r. 1774 zyskała edycję drugą (W.) «znacznie poprawną», dedykowaną autorowi przez dyrektora teatru kadeckiego Franciszka Cieciszowskiego. W l. 1775, 1781 i 1786 odgrywano ją kilkakrotnie na scenie narodowej teatru warszawskiego, wystawiana była także na scenach prowincjonalnych (w r. 1777 w teatrze pijarskim w Łomży, w r. 1781/2 w teatrze krakowskim). Znane są jeszcze dwie inne komedie M-ego: Staropolski i Bałamut modny przerobiony z „Le Chevalier à la mode” F. Dancourta, zachowane w rękopisie z r. 1778 (w Zbiorach Baworowskich). W r. 1779 Bałamut ukazał się nadto drukiem (anonimowo), a 18 III 1790 odgrywany był w Teatrze Narodowym jako komedia «doskonale przystosowana do obyczajów kraju naszego, reprezentowana tu w dawniejszych czasach» („Afisz”); utwór ten przez długi czas przypisywany był błędnie autorstwu Franciszka Zabłockiego.

O działalności pozaliterackiej M-ego niewiele wiadomo. Zdobytą w szkołach wiedzę doskonalił za granicą, uchodził za uczonego, dzielił «starania i prace… między ulepszeniem doli ludu władzy jego powierzonego i oświeceniem współziomków» (Cieciszowski). Był starostą lubiatowskim, dziedzicem kluczy szubińskiego, turzyńskiego i dłońskiego, generałem majorem wojsk lit. i kawalerem Orderów Św. Stanisława i Orła Białego. W l. 1762–86 posiadał pałac w Warszawie przy ul. Długiej 591 (obecnie 7), w r. 1768 dzierżawił go posłowi szwedzkiemu. Nie brał udziału w konfederacji barskiej, ponieważ ślubował «nie sprzymierzać się z krzywdą sumienia lub charakteru do żadnej partii» (list do Mariana Stecewicza). Jedyną znaną działalnością publiczną M-ego było posłowanie z pow. kcyńskiego na sejm r. 1776, zresztą – poza uczestnictwem w pracach sejmowej Deputacji do Egzaminowania i Słuchania Komisjów Edukacji Narodowej i Rozdawniczych – pasywne. M. zmarł w Berlinie 14 I 1786 i pochowany został w krypcie kościoła Filipinów w Gostyniu, fundacji rodziny matki.

M. był żonaty z Konstancją Jabłonowską, starościanką świecką, z którą miał syna Dymitra, zmarłego w dzieciństwie.

Estreicher; Uruski, XI; Żychliński, V; Łoza, Kawalerowie; – Aleksandrowska E., Wstęp (do) „Monitor” 1765–1785. Wybór tekstów, Wr. 1976, Bibl. Narod., I nr 226; Bernacki L., Teatr, dramat i muzyka za Stanisława Augusta, Lw. 1925 I–II; Łoza, Hist. Orderu Orła Białego; Raszewski Z., Staroświecczyzna i postęp czasu, W. 1963; Sajkowski A., Od Sierotki do Rybeńki, P. 1965; Sobieszczański F. M., Warszawa, W. 1967 II; Windakiewicz S., Teatr przed powstaniem sceny narodowej, Kr. 1921 s. 80; – Diariusz Sejmu… 1776, W. 1776; Listy ks. Karola Stanisława Radziwiłła „Panie Kochanku” (1751–1790), W. 1906; – AGAD: Arch. Radziwiłłów dz. V/10166 (tu listy M-ego pomieszane z listami jego bratanka, też Stanisława); B. Czart.: rkp. 927 (koresp. ze Stanisławem Augustem 1792); B. Kórn.: rkp. 2041 (akta prawno-majątkowe), 2188 (umowa dzierżawy pałacu warsz.), 7277 (listy do Ksawerego Działyńskiego 1782, 1787); B. Ossol.: rkp. 12770/II (list do ks. Mariana Stecewicza 1769); Państw. Lwow. B. Nauk.: Zbiory Baworowskich: rkp. 715 (komedie Staropolski i Bałamut).

Elżbieta Aleksandrowska