Naruszewicz Stanisław h. Wadwicz (zm. 1650), pisarz i referendarz W. Ks. Lit. Był najstarszym z czterech synów Krzysztofa (zob.) i Elżbiety z Szymkowiczów, bratem Aleksandra Krzysztofa (zob.). Po początkowych naukach w domu wyjechał na studia zagraniczne. Dn. 20 VI 1622 zapisał się na uniwersytet jezuicki w Ingolstacie. Po powrocie do kraju został przez Zygmunta III przyjęty na dwór królewski. W r. 1630 otrzymał od ojca (na krótko przed jego śmiercią) dzierżawę nowodworską, a od króla starostwo lidzkie. Dn. 27 IX t. r. został mianowany pisarzem lit. po śmierci Jana Druckiego-Sokolińskiego. Po śmierci Zygmunta III, jako poseł woj. wileńskiego, brał udział w elekcji Władysława IV, był także na sejmie koronacyjnym w marcu 1633. Dn. 8 III 1635 był obecny na audiencji posłów moskiewskich. Brał udział w sejmie zwycz. 1637 r. T. r. poślubił Annę Sapieżankę, córkę Aleksandra Dadźboga Sapiehy, cześnika lit., i prawdopodobnie wówczas blisko związał się z ówczesnym marszałkiem nadwornym lit. Kazimierzem Leonem Sapiehą, jako jednym z opiekunów Anny. Odtąd stał się niejako rezydentem Sapiehy na dworze królewskim, dbając o interesy domu sapieżyńskiego, pilnując, aby opróżnione urzędy, dzierżawy, nadania dostawały się ludziom związanym ze stronnictwem sapieżyńskim lub jego przywódcom. Jednocześnie poważnie wzmocnił swą pozycję materialną; wraz z ręką Anny otrzymał majątek Ostrowny i w arendę (do r. 1641) Woroncewicze. W maju 1639 dołączył do tego pewne dobra w woj. witebskim po Jerzym Szapce. W tym też czasie (koniec maja 1639) mianowany został referendarzem świeckim lit. po Krzysztofie Gosiewskim, pozostając nadal przy pisarstwie lit. W grudniu zaś t. r. otrzymał prawa dożywotnie na dzierżawę uszpolską (trzymaną od r. 1630 przez jego matkę) i zgodę na wyrób towarów leśnych w star. uświackim i wieliskim.
W listopadzie 1643 N., wraz z Janem Zawadzkim, woj. parnawskim, Henrykiem Denhoffem i Krzysztofem Lode von Loden, został wysłany jako komisarz królewski do Kurlandii w celu rozpatrzenia zatargu między stanami a księciem kurlandzkim Jakubem Kettlerem. Dn. 20 VIII 1644 witał, wraz z Piotrem Daniłowiczem, poselstwo moskiewskie Aleksego Michajłowicza Lwowa, które przybyło w celu wyjaśnienia sprawy Jana Faustyna Łuby i przynależności państwowej Trubecka. Był też członkiem komisji mającej prowadzić pertraktacje z tym poselstwem. Na sejmie 1645 r. posłowie lit. protestowali przeciwko nadaniu N-owi star. metelskiego. W r. 1646, gdy Władysław IV w pośpiechu szykował się do wojny tureckiej, N. przebywał cały czas przy królu, pisząc listy przypowiednie dla hetmanów lit., choć sam był raczej (tak jak i jego protektor K. L.Sapieha) przeciwnikiem tej wojny, i miewał częste kontakty z głównymi oponentami króla w tej sprawie. Po śmierci Władysława IV został wybrany (wraz z Wincentym Korwinem Gosiewskim) przez sejmik wileński 25 VI 1648 na posła na konwokację warszawską. Posłowie wileńscy mieli protestować przeciwko uchwałom zjazdu warszawskiego zwołanego przez prymasa Macieja Łubieńskiego w czerwcu 1648 jako godzącym w wolność szlachecką i w «pacta unionis fraternae». Będąc na konwokacji podpisał akt konfederacji (bez salwy religijnej) już jako star. siemnieński i metelski; wybrano go wówczas do rady mającej pod przewodnictwem prymasa czuwać nad sprawami Rzpltej. Jako poseł z woj. brzesko-litewskiego był również na elekcji, gdzie, będąc stronnikiem, Jana Kazimierza, prosił 29 X 1648 w imieniu królewicza zgromadzone stany o koronę; podpisał następnie Pacta conventa tego monarchy i był świadkiem jego przysięgi. W r. n. był na sejmie koronacyjnym Jana Kazimierza, od którego w nagrodę za poparcie otrzymał przywilej na wolny wyrąb puszczy olitskiej oraz prawdopodobnie star. wendeńskie. Zmarł N. 27 V 1650 w Wilnie, powszechnie żałowany jako «vir omnium iudicio optimus» (Albrecht Stanisław Radziwiłł). Opiekunem dzieci N-a został K. L. Sapieha, mając do pomocy braci zmarłego: Jana, Kazimierza i Aleksandra.
Z małżeństwa z Anną Sapieżanką pozostawił N. trzy córki: Joannę, wychowaną na dworze K. L. Sapiehy i wydaną za Mikołaja Isajkowskiego, łowczego lit., Teodorę, zamężną za Janem Klińskim, łowczym wołyńskim, i Konstancję, zamężną za Władysławem Karengą, podczaszym wiłkomirskim, oraz trzech synów: Krzysztofa, zmarłego bezdzietnie w czasie wojny moskiewskiej, Aleksandra, star. uszpolskiego, długoletniego żołnierza u Pawła Sapiehy i, jak go w swych „Pamiętnikach” określił Krzysztof Zawisza, «wodza wszystkich myśliwych», i Kazimierza, kanonika wileńskiego.
Kojałowicz, Compendium; Niesiecki, VI 526; Uruski, XII 39; Żychliński, III 154–5; Wolff, Senatorowie W. Ks. Lit.; – Witusik A., Elekcja Jana Kazimierza w roku 1648, Annales Univ. Mariae Curie-Skłodowska, Sectio F., L. 1962 XVII z. 7; Wolff J., Pacowie, Pet. 1885 s. 194; – Akty Vil. Archeogr. Kom., X 189, XI 12, 103, 111, XXX 337; Elektorów poczet; Kolęcki F., Kazanie na pogrzebie zacnej pamięci Jaśnie Wielmożnego Pana Chrysztopha Narusewica W. X. Litewskiego Podskarbiego Wielkiego… miane w Hanuszyszkach…, Wil. 1630; Kopeć J. W., Bieg Słoneczny w Rybach próżny śmiertelności, [b.m. i r.] (panegiryk na pogrzeb N-a); Oświęcim, Diariusz 1643–1651; Polacy na studiach w Ingolsztacie, P. 1914 s. 49, 87; Radziwiłł, Memoriale; Vol. leg., IV 80, 93, 96, 100, 120; – AGAD: Arch. Radziwiłłów dz. II nr 1030, dz. V nr 10268 (dwa listy oryginalne N-a), Metryka Lit., Ks. Zap., nr 99 fol. 516 (wg Sumariusza Metryki Lit., VII k. 264 v.), Ks. Assesorii nr 100 fol. 422 (wg Sumariusza Metryki Lit. VIII, k. 224 v.), Ks. Zap., nr 113 fol. 263, 446, 462 (wg Sumariusza Metryki Lit. VIII k. 176, 183, 183v.); B. Narod.: BOZ nr 931, s. 20, 23, 28, 85, 87, 91, 145, 150, nr 945 s. 92, 93, 95, nr 1220 (listy N-a do K. L. Sapiehy).
Andrzej Rachuba