Pilecki Stanisław, zwany Ocicem, h. Leliwa (zm. 1523), dworzanin królewski; podkomorzy przemyski, starosta sanocki i zamechski. Był najmłodszym synem Oty (Ottona) Pileckiego, podkomorzego lubelskiego, i Anny z Szamotulskich, bratem Mikołaja Ocica (zob.). Przed r. 1509 został dworzaninem królewskim. Wg opinii ówczesnych wyróżniał się wśród dworzan królewskich niepospolitą urodą, starannym wykształceniem, ogładą towarzyską, biegłością w rzemiośle rycerskim, głęboką pobożnością, a przykładem uczciwości świecił całemu dworowi. Cieszył się też szczególnymi względami Zygmunta Starego. W r. 1509 P. wziął udział w sejmie piotrkowskim, na którym na jego prośbę król zwolnił mieszczan Łańcuta od czopowego. Dn. 15 I 1510 został mianowany podkomorzym przemyskim. Na lutowym sejmie piotrkowskim w r. n. świadkował na akcie nadania ziemi wiskiej księżnie mazowieckiej Annie. T. r. król mianował P-ego jednym z komisarzy do rozpatrywania sporów granicznych na Rusi. W styczniu 1512 przebywał przy królu w Krakowie i za zasługi uzyskał stację królewską z trzymanej przezeń zastawem tenuty zamechskiej; następnie wziął udział w wyprawie przeciw Tatarom i zasłużył się w bitwie pod Wiśniowcem (28 IV). W t. r. został sekretarzem królewskim i był posłem na synod łęczycki, na którym w imieniu króla wygłosił obszerną mowę, a ponadto miał zlecone poufne rozmowy z najwyższymi dostojnikami kościelnymi. Wziął udział w wojnie moskiewskiej i wyróżnił się w bitwie pod Orszą, następnie towarzyszył królowi na sejm krakowski 1515 r., a później na kongres wiedeński. Dn. 24 XII 1515 w Sandomierzu uzyskał od króla przywilej na targ roczny w Łańcucie, następnie udał się z nim na Litwę. Dn. 18 I 1516 w Brześciu Lit. Zygmunt nadał mu starostwo sanockie za roczną opłatą 750 grzywien. T. r. P. wydał instrukcję dla poborców podającą przepisy, jak postępować wobec tych, którzy nie płacą uchwalonych na sejmie podatków. W styczniu r. n. król rozliczył go z dwuletniej dzierżawy starostwa sanockiego, a później P. wziął udział w obradach sejmu krakowskiego. Sejm mianował go komisarzem do rozpatrywania sporów granicznych; świadkował nadto na ordynacji w sprawie sądownictwa nad Ormianami. Wraz ze swoim orszakiem uświetnił powitanie Bony Sforzy przed Krakowem i wziął udział w uroczystościach ślubnych. W sierpniu t. r. król zlecił P-emu sporządzenie do 24 VIII zestawienia szkód wyrządzonych przez Węgrów poddanym Królestwa. W r. 1519 dostał od króla 100 zł z dochodów starostwa sanockiego. Brał udział w sejmie bydgoskim 1520 r., a następnie zasłużył się w bitwie pod Chojnicami (28 XI). Za wojnę pruską i inne zasługi król nadał mu w dożywocie starostwo sanockie za roczną opłatą 1 200 złp., potwierdził przywileje Władysława Jagiełły z r. 1420 na dobra łańcuckie, a ponadto zezwolił mu wykupić młyn krośnieński z rąk młynarza Macieja.
Przed r. 1508 P. podzielił z braćmi majątek, z którego przypadł mu klucz sośnicki i dobra łańcuckie, z tym, że na tych ostatnich matka otrzymała dożywocie. Po śmierci brata Andrzeja uzyskał także część jego dóbr. W r. 1518 kupił za 200 zł od Adama Radzimińskiego i jego żony Anny Melsztyńskiej plac w Krakowie naprzeciw klasztoru Św. Andrzeja. W r. n. kupił od Pieniążków plac naprzeciw kościoła Św. Marcina, między swoim domem a domem kanonika krakowskiego Jana Solomona. Dn. 21 XII 1520 na sejmie bydgoskim zapisał kasztelanowi sandomierskiemu Mikołajowi Szydłowieckiemu 2 200 złp. na swej wsi Kraczkowej Woli w pow. przeworskim. Zygmunt Stary w liście do papieża Leona X i do kardynała protektora Polski polecał prośbę swych dworzan Stanisława i Mikołaja Pileckich w sprawie jubileuszu dla kościoła w Łańcucie i przeniesienia tamtejszej parafii do klasztoru Dominikanów, ufundowanego w r. 1492 przez stryja Stanisława.
W styczniu 1522 P. był na sejmie piotrkowskim. W drodze powrotnej w Radomiu król dał kolejne dowody łaski i życzliwości dla P-ego: nadał mu w dożywocie dochodowy młyn słodowy w Krośnie, zapisał mu 300 grzywien na innym młynie krośnieńskim, zezwolił mu wykupić z rąk posesorów kilka wsi w ziemi sanockiej, a wreszcie zapisać czynsz z młynów krośnieńskich wybranej przez siebie altarii. Dn. 1 II 1523 przebywał przy królu w Krakowie, później znów pojechał do Sanoka i Przemyśla, wracając stamtąd zatrzymał się w Tarnowie, skąd wyruszył do Krakowa i 13 IV t. r. zginął skutkiem nieszczęśliwego upadku z konia. Bardzo boleśnie dotknęła króla przedwczesna śmierć rokującego wielkie nadzieje dworzanina i ulubieńca. Andrzej Krzycki poświęcił P-emu osobne epitafium («In mortem subitam Stanislai Pilecki capitanei Sanocensis, aulici regii»), w którym podnosił cnoty i zalety zmarłego.
Dn. 6 VII 1512 w Krakowie P. zobowiązywał się zapłacić 200 zł Feliksowi z Żelenki, star. łukowskiemu, za szubę z białego adamaszku, podbijaną futrem sobolowym, w terminie dwóch tygodni po swoim ożenku. Brak jednak danych o dojściu do skutku małżeństwa i o żonie, którą prawdopodobnie miała być Szydłowiecka. P. zmarł bezpotomnie, a jego majątek odziedziczył brat Mikołaj.
Słown. Geogr., V 581; Dworzaczek; – tenże, Leliwici Tarnowscy, W. 1971; Hartleb K., Jan Zambocki dworzanin i sekretarz JKM., W. 1937, Rozpr. Hist. Tow. Nauk. Warsz., t. 20 z. 1; Pociecha W., Królowa Bona, P. 1949–58 I–II; – Acta Tom., II–VI, IX; Akta grodz. i ziem. VIII, XIX; Arch. Sanguszków, V; Corpus iuris, III; Cricii A. Carmina, Wyd. K. Morawski, Kr. 1888; Instrukcja starosty sanockiego w sprawie wybierania podatków, Wyd. F. Bostel, „Kwart. Hist.” R. 5: 1891 s. 834–6; Iura Masoviae Terrestria, Wyd. J. Sawicki, W. 1973 II nr 194; Matricularum summ., III–IV; Mon. Pol. Hist., III; Script. Rer. Pol., IV 21, VI 160; Źródła Dziej., XVIII 107; – Arch. Państw. w Kr.: Castr. Crac., t. 36 s. 52.
Franciszek Sikora