Penatius Stanisław (zm. 1570), humanista, pedagog, rektor lwowskiej szkoły katedralnej. Pochodził z rodziny mieszczańskiej z wielkopolskiego Buku, był synem Pawła. Humanistyczny przydomek Penatius urobił od rodowego nazwiska Pieniak (wg J. Skoczka) bądź Pióro względnie Piórko (wg J. Fijałka). Studia w Uniw. Krak. rozpoczął w półr. letn. 1558; kształcił się w humaniorach, m. in. pod kierunkiem Jana Leopolity (Nicza), podówczas członka Fakultetu Artystów. Prawdopodobnie wkrótce po bakalaureacie (ok. r. 1560) został nauczycielem szkoły parafialnej w Turobinie, skąd w półr. zim. 1565/6 powrócił do Krakowa, gdzie w krótkim czasie, bo już z początkiem 1566 r. uzyskał mistrzostwo sztuk wyzwolonych. Wykładów docenckich na Wydziale Filozoficznym nie podjął i jeszcze w t. r. (przed 26 VII) wyjechał do Lwowa, by objąć stanowisko rektora miejskiej szkoły katedralnej. Działalność pedagogiczną na nowej placówce zainaugurował wydanym w r. 1566 w oficynie M. Siebeneichera poematem dydaktyczno-religijnym Pietatis puerilis libri duo, który poprzedził pochwalną dedykacją dla swego mistrza Jana Leopolity, dołączając na końcu wierszowany utwór swego kolegi z uniwersyteckiej ławy Stanisława Mareniusza „Leges scholasticae Carmine conscriptae”. Wyniesione z okresu studiów zamiłowanie do literatury klasycznej zużytkował w pracy nauczycielskiej, kontynuując zapoczątkowany przez Benedykta Herbesta humanistyczny kierunek szkoły lwowskiej, której poziom podniósł wysoko, kształcąc swoich uczniów w elementach greki i lekturze trudniejszych autorów łacińskich. Jednocześnie dużą wagę przywiązywał do religijno-moralnego wychowania młodzieży, której poświęcił wspomniany utwór «o pobożności chłopięcej», a w testamencie polecił zakupić książki teologiczne «aprobowanych autorów» dla biblioteki szkolnej. Jako nauczyciel wykształcił kilku znanych później humanistów; do jego wychowanków należeli m. in. Walenty Wargocki, późniejszy kanonik i dziekan lwowski, Jan Ursinus, filolog i przyrodnik, późniejszy profesor Akad. Zamojskiej. Być może za jego życia rozpoczął naukę w szkole katedralnej Szymon Szymonowicz. Mimo krótkiego pobytu we Lwowie (1566–70) P. zżył się blisko z miejscowym patrycjatem oraz duchowieństwem skupionym wokół katedry lwowskiej. W testamencie, spisanym 25 IV 1570, zapisał znaczną część swej zasobnej humanistycznej biblioteki szkole lwowskiej, której ofiarował również kosztowne kobierce i ustanowił dla uczniów osobną fundację. Zmarł we Lwowie 4 V 1570 i pochowany został w kaplicy Kampianów w kościele katedralnym.
Estreicher; – Barycz, Historia UJ; tenże, W blaskach epoki Odrodzenia, W. 1968; Fijałek J., Moderniści katoliccy kościoła lwowskiego w XVI w., „Pam. Liter.” R. 9: 1910 s. 203–5; Heck K., Szymon Szymonowicz, jego żywot i dzieła. Cz. 1, Rozpr. PAU. Wydz. Filol., Kr. 1900 XXXIII; Skoczek J., Dzieje lwowskiej szkoły katedralnej, Lw. 1929 s. 251–3; tenże, Kraj lat dziecięcych Szymona Szymonowicza, w: Szymon Szymonowicz i jego czasy, Zamość 1929 s. 26 i n.; – Album stud. Univ. Crac., III 29; Starowolski, Monumenta Sarmatarum, s. 209; Statuta nec non liber promotionum, s. 205; – B. Jag.: 232, Cim. 5523 (Zapiski J. Musceniusza).
Leszek Hajdukiewicz