Stanisław Pleszewski h. Zaremba (ok. 1427–1480), kanonik poznański, prepozyt uniejowski.
Był synem chorążego kaliskiego Mikołaja z Pleszewa (zob.) i nieznanej bliżej Małgorzaty, miał braci: Jana, Wojciecha oraz Mikołaja.
Dn. 14 VI 1447 król Kazimierz Jagiellończyk, jeszcze przed swą koronacją, prosił papieża Mikołaja V o kanonie dla S-a w Gnieźnie i Poznaniu z uprawnieniami familiarisa papieskiego; być może było to zadośćuczynienie dla rodziny Pleszewskich za niezatwierdzenie przez króla awansu ojca S-a na kaszt. kaliską. Jednak prowizję na te prebendy otrzymał S. dopiero po siedmiu latach – 1 VIII 1454. Wkrótce potem w poznańskiej kapit. katedralnej zawakowała (po śmierci Mikołaja Ramsza ze Śmigla) prebenda kanonicka fundi Giecz i S. uzyskał 10 V r.n. prowizję papieża Kaliksta III na tę kanonię (oszacowaną na 13 grzywien). Data przyjęcia S-a do kapit. poznańskiej nie jest znana, po raz pierwszy na posiedzeniu kapituły odnotowany został 28 IV 1456, jednak przestał się tu pojawiać już w poł. grudnia t.r. W r. 1457 przebywał w Rzymie, gdzie uzyskał tytuł akolity papieskiego i osobiście złożył obligację annatową. W Kurii Rzymskiej kontynuował rozpoczęte w Polsce starania o prebendy, m.in. o kanonię gnieźnieńską, którą posiadał oskarżony o zabójstwo podczas gry w kości Benedykt Furman; prebendy tej jednak S. nie osiągnął. Gdy Stanisław, prepozyt kolegiaty NMP w Środzie, pobił śmiertelnie kanonika tej kolegiaty, Stefana, S. przedłożył papieżowi prośbę o tę prepozyturę. Dn. 1 IX t.r. Kalikst III polecił innym członkom kapit. poznańskiej: Mikołajowi Głębockiemu, Jakubowi Kotowi oraz Janowi Twardowskiemu sprawdzić doniesienie S-a i gdyby okazało się ono prawdą, wprowadzić go na prebendę. Starania te okazały się skuteczne i 12 X złożył S. zobowiązanie annatowe, opiewające na kwotę 30 grzywien.
Kolejne zabiegi S-a związane były z plebanią w Gostyczynie oraz kanonią kaliską, której patronat należał do właścicieli tej wsi. Prawa patronackie do obu prebend wraz z poł. Gostyczyny (i poł. Zagórzyna) nabył ojciec S-a w r. 1450 od ich właściciela kanonika kaliskiego Gisbrachta, zarazem tamtejszego plebana. Po śmierci Gisbrachta S. uzyskał instytucję arcybiskupią na obie prebendy, równocześnie jednak pretensje wysunęła Anna, stryjeczna siostra Gisbrachta, która prezentowała własnego kandydata, Stanisława z Wielunia. Zapoczątkowało to proces, który oparł się o Kurię Rzymską, a toczył się także przed sądami szlacheckimi w Polsce, bo Anna rościła sobie zarazem prawo bliższości do Gostyczyny. Dn. 4 X 1457 prosił S. papieża o prowizję na wspomniane beneficja, ale sprawa toczyła się jeszcze 4 II i 14 XI r.n., gdy S-owi udało się uzyskać po ponownej prośbie prowizję; dopiero 30 I 1459 Mikołaj ze Szkudły złożył w jego imieniu obligację annatową. Równocześnie S. zabiegał o dochodową prepozyturę uniejowską wakującą po śmierci Mikołaja z Niewiesza (zm. po 9 II 1456). Dn. 29 XI 1457 Kalikst III udzielił mu na nią prowizji, a zobowiązanie annatowe w imieniu S-a złożył 12 XII t.r. Mikołaj ze Szkudły. S. wystarał się też 28 II 1458 o zezwolenie na dzierżenie prepozytury wraz z innym inkompatybilnym beneficjum, czyli najpewniej z kanonią poznańską. Prośbę o zezwolenie ponowił 4 VI 1465, zależało mu bowiem na kumulacji prepozytury i dwóch innych beneficjów, w tym plebanii, na okres pięciu lat. Prebendę uniejowską, oszacowaną na 20 grzywien, posiadał do śmierci. Kanonię w kapit. poznańskiej zachował także do śmierci, ale jako kanonik nie był aktywny; pojawiał się głównie na posiedzeniach generalnych (w początku lipca i w poł. listopada, ale i te niekiedy opuszczał). Jedyny dłuższy okres (14 miesięcy) stałej rezydencji S-a przy poznańskiej katedrze od 22 III 1462 zakończył się konfliktem z wpływowym dziekanem poznańskim Adamem z Dąbrowy, którego S. miał znieważyć obelgami. Dn. 11 V r.n. kapituła zawiesiła S-owi na pół roku prawo do udziału w posiedzeniach oraz wypłacanie codziennych refekcji i dystrybucji, stanowiących istotną część jego uposażenia; surowa kara wywołana była zapewne temperamentem i skłonnością S-a do pieniactwa. Mimo że kapituła już w lipcu t.r. zdjęła z niego kary, pojawiał się on odtąd w Poznaniu coraz rzadziej. Dn. 7 I 1466 otrzymał od kapituły wieś prestymonialną Kobylniki, którą 1 VII 1472 wymienił z Piotrem Pniewskim i Janem z Popowa na Górę i wreszcie na Świerczewo. Dn. 21 III 1479 uczestniczył w wyborze Uriela z Górki na biskupstwo poznańskie.
Po śmierci ojca S. wraz z braćmi dokonał 10 IX 1465 podziału majątku. W niedziale pozostał z Janem i Wojciechem, zachowując większą część schedy we wsiach Baranów, Baranówek, Radzim, Łasew, Łapkowo, Zawidowice, Pacanowice, Gostyczyna, Krośnino i Zagórzyn, nadto z 3/4 Pleszewa i zamkiem; bratu Mikołajowi przypadły wsie Piekarzewo, Ślebicz, Wola, 1/4 Pleszewa, a także prawo wykupienia za 68 grzywien zastawionej ojcu za 160 fl. części Piwonic. T.r. został S. wwiązany w poł. Gostyczyny, kupioną od star. generalnego Wielkopolski Piotra z Szamotuł; o wieś tę toczył następnie procesy ze spadkobiercami Femki z Kwiatkowa, wnoszącymi roszczenia z tytułu prawa bliższości. W r. 1467 doszło do kolejnego podziału dóbr pleszewskich między braćmi (bez Jana); tym razem S. otrzymał 1/3 Pleszewa z częścią zamku oraz wsie Radzim, Zawidowice, Gostyczynę i Zagórzyn. S. zmarł zapewne przed 3 VII 1480, kiedy kapituła wyznaczyła nowego dzierżawcę Świerczewa (choć nie nazwano tu S-a nieżyjącym). Dn. 16 IX t.r. wakującą po śmierci S-a kanonię poznańską otrzymał Wisław Kiełbasa z Tymieńca.
O szerokich zainteresowaniach S-a może świadczyć wypożyczenie przez niego „Speculum” Wincentego z Beauvais z biblioteki kapit. poznańskiej, które zwrócił w lipcu 1472. Najpewniej z donacji S-a pochodzi przechowywany obecnie w Arch. Archidiecezjalnym w Poznaniu pergaminowy brewiarz, zdobiony czerwonymi i niebieskimi bordiurami; na podstawie zamieszczonej tu zapiski o śmierci chorążego Mikołaja z Pleszewa, ojca S-a, Józef Nowacki błędnie uważał S-a za jego brata; jednak notatki tej, zapisanej przez kogoś z rodzeństwa chorążego, z pewnością nie sporządził S., dowodnie poświadczony jako syn Mikołaja z Pleszewa.
PSB (Mikołaj z Pleszewa); – Nowacki, Dzieje archidiecezji pozn., II 605 (gdzie błędne przypuszczenie jakoby S. posiadał prepozyturę kolegiaty NMP w Środzie w l. 1448–94); Nowacki J., Zapiski historyczne z lat 1410–1530 (z ksiąg Archiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu), „Studia Źródłozn.” T. 3: 1958 s. 175; – Acta capitulorum, I nr 503, 622; Annatae e Regno Poloniae saeculi XV (1421–1503), Ed. M. D. Kowalski, w: Mon. Pol. Vat., Kr. 2002 X; Bull. Pol., VI; Repertorium Germanicum, Bearb. v. J. F. Abert, W. Deeters, Tübingen 1985 VI nr 5245; toż, Bearb. v. E. Pitz, tamże 1989 VII/1 nr 2611; toż, Bearb. v. D. Brosius, U. Scheschkewitz, tamże 1993 VIII/1 nr 5314; toż, Bearb. v. H. Höing, H. Leerhoff, M. Reimann, tamże 2000 IX/1 nr 5618; Vet. Mon. Pol., II 95 nr 139; – AP w P.: sygn. Poznań Gr. 7 s. 444–5; – Arch. Archidiec. w P.: sygn. CP 29 k. 177v, CP 30 k. 22v, 67, 185, 205v, CP 31 k. 32, 42, 49v, sygn. MS 105; – Informacje Tomasza Jurka z P. dot. Zarembów wg AP w P. (sygn. Kalisz Gr. 23 k. 133–v, Gr. 24 k. 219v, Gr. 27 k. 130, 130v–1, 221, Gr. 28 k. 232v–3, Gr. 29 k. 580, Z. 12 k. 214).
Paweł Dembiński