Riess de Riesenhorst Stanisław, pseud.: Budowniczy, Ryś, Zawisza (1887–1944), pułkownik WP i Armii Krajowej. Ur. 17 IX w Bochni, był synem Aloisa (Alojzego) Riess de Riesenhorsta (1843–1920), generała austriackiego, i Anny z Pytlewiczów (zm. 1945). Ojciec R-a wyróżnił się w bitwie pod Sadową (1866) i awansowany został przez cesarza Franciszka Józefa do stopnia pułkownika oraz nobilitowany. Od tego czasu używał nazwiska Riess Edler von Riesenhorst.

R. rozpoczął naukę w r. 1898 w gimnazjum realnym w Tarnowie. Od r. 1901 uczył się w wojskowej szkole realnej w Mährisch-Weisskirchen (Hranice na Morawach), którą ukończył w r. 1904. Następnie ukończył tamże szkołę jazdy i uzyskał w r. 1906 stopień podchorążego. Przydzielony do 6 p. ułanów armii austriackiej, stacjonującego w Rzeszowie i Kolbuszowej, po roku służby ukończył oficerską szkołę jazdy w Jarosławiu i mianowany został 1 V 1908 podporucznikiem, a 1 XII 1913 porucznikiem.

W pierwszej wojnie światowej R. walczył na froncie wschodnim do r. 1917, a później na włoskim jako dowódca plutonu, następnie szwadronu w macierzystym 6 p. ułanów. Dn. 30 X 1916 awansował do stopnia rotmistrza. W ostatnim miesiącu wojny, jako ozdrowieniec po przebytej malarii, był dowódcą szwadronu szkolnego w Przemyślu. Do WP R. przeszedł w listopadzie 1918 wraz ze znaczną częścią kadry i sprzętu 6 p. ułanów austriackich. Stał się więc współtwórcą 6 p. ułanów Jazdy Lwowskiej (przekształconego następnie w 6 p. ułanów Kaniowskich) WP. Od marca 1919 jako dowódca III szwadronu 6 p. ułanów Jazdy Lwowskiej (rozwiniętego później w 4 p. strzelców konnych) walczył na froncie ukraińskim pod Lubaczowem, Jaworowem, Magierowem, Mościskami, Samborem, Drohobyczem, Monasterzyskami, Czortkowem, Brodami i Dubnem. Dn. 1 I 1920 mianowany został dowódcą szwadronu zapasowego 1 p. szwoleżerów i na tym stanowisku o charakterze szkoleniowo-organizacyjnym 1 IV t. r. awansował do stopnia majora. Latem t. r. był współorganizatorem 201 i 203 rezerwowego p. Ułanów oraz VIII i IX brygady jazdy. Po zakończeniu działań wojennych trzykrotnie był dowódcą 8 p. ułanów im. ks. Józefa Poniatowskiego w Krakowie (20 III – 23 IX 1921, 6 X 1921 – 23 VIII 1922 oraz 10 I – 11 IV 1923). W r. 1922 awansował do stopnia podpułkownika ze starszeństwem od 16 VI 1919. W przerwie między drugim a trzecim dowodzeniem ukończył kurs doświadczalny Centrum Wyszkolenia w Rembertowie. Wyznaczony na dowódcę 23 p. ułanów (Postawy), stanowiska tego R. nie objął i przeniesiony został do rezerwy oficerów sztabowych Dowództwa Okręgu Korpusu V Kraków, a potem w stan spoczynku. Do r. 1939 zajmował się administracją własnych majątków rolnych, skupem przędzy; osiadłszy zaś następnie w Warszawie, był współudziałowcem szwajcarskiej firmy «Condrobit»; w r. 1935 założył i prowadził firmę «Barwa-Len» (farbiarnie lnu, wełny).

Nie zmobilizowany we wrześniu 1939, nie otrzymał R. również przydziału po zgłoszeniu się do czynnej służby. Od listopada 1939 był czynny w tajnej komórce organizacyjnej przerzutów oficerów do Francji przez Węgry i Jugosławię; komórka ta opierała się w znacznej mierze na konspiracji żołnierzy 1 p. szwoleżerów. Od r. 1942 pozostawał w dyspozycji szefa wywiadu ofensywnego Oddziału II Komendy Głównej Armii Krajowej (AK) i przydzielony został do referatu WW-72. Zadanie R-a polegało na technicznym i organizacyjnym przygotowaniu odprawy ludzi do siatki terenowej Oddziału II i III (ustalanie punktów przerzutowych i kontaktowych, wyposażenie w odpowiednie ubranie i dokumenty). Od początków okupacji przedsiębiorstwo R-a «Barwa-Len. Färberei-Dekorationsstoffe» mieszczące się przy ul. Żelaznej 69, a od r. 1941 przy pl. Kazimierza Wielkiego 5 (obecnie nieistniejący), służyło celom konspiracyjnym. Latem 1943 R. został zwolniony na własną prośbę z WW-72 i przeszedł do dyspozycji Komendanta Okręgu Warszawskiego AK, zostając członkiem jego sztabu. Do stopnia pułkownika awansował prawdopodobnie w r. 1944. Wyznaczony na stanowisko komendanta placu w powstaniu warszawskim, zginął wieczorem 1 VIII 1944 na rogu ul. Świętokrzyskiej i Zielnej w drodze na swe miejsce postoju z odprawy w Komendzie Okręgu przy ul. Jasnej (istnieje kilka wersji jego śmierci, a jej okoliczności nie są w pełni znane). W r. 1945 pochowany został na cmentarzu w Wilanowie (fot. grobu w Mater. Red. PSB). Miał liczne odznaczenia z okresu służby w wojsku austriackim, a za działalność konspiracyjną w czasie drugiej wojny był odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami.

Żonaty z Felicją z Potockich (1893–1982) R. miał córki: Jolantę (ur. 1925), architekta, przebywającą stale w USA, oraz Agnieszkę (ur. 1927), zamężną Janusiewiczową, uczestniczkę konspiracji i powstania warszawskiego w Szarych Szeregach i AK.

Młodszy brat R-a Witold (ur. 1893), slawista, absolwent uniwersytetu w Wiedniu, w czasie pierwszej wojny światowej również oficer 6 p. ułanów, zginął w Stochodzie 19 III 1920 jako szef sztabu IV brygady jazdy w stopniu porucznika; on jak i pozostałe rodzeństwo, Henryk, naczelny inżynier Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego, i Zofia, posługiwali się jedynie pierwszą częścią nazwiska.

Portret olejny w posiadaniu córki Agnieszki Janusiewiczowej; Fot. w Mater. Red. PSB; – Dziennik Personalny Min. Spraw. Wojsk. 1922 nr 13, 1923 nr 43; Lista starszeństwa oficerów zawodowych, W. 1922; Rocznik Oficerski, W. 1923, 1924, 1928; – Borkiewicz A., Powstanie warszawskie 1944, W. 1969; Gliński J., Karassek F. W., Zarys historii wojennej 4-go pułku strzelców konnych ziemi łęczyckiej, W. 1932 s. 39; Godyń Z., Płk Stanisław Riess-Riesenhorst, „Przegl. Kawalerii i Broni Pancernej” (Londyn) T. 11: 1977 nr 86 s. 562–3; Hlawaty A., Dzieje 6 pułku ułanów Kaniowskich, Londyn 1973 s. 48, 51; Kasprzycki J., Warszawskie pożegnania, „Życie Warszawy” 1975 nr 148 s. 12, nr 160 s. 12; Kiszko-Zgierski T., Zarys historii wojennej 6-go pułku ułanów Kaniowskich, W. 1930 s. 13, 14; Kryska-Karski T., Materiały do historii Wojska Polskiego Nr 20, Londyn 1986 poz. 9122a; Krzeczunowicz K., Księga 200-lecia Ułanów Ks. Józefa (uzupełnienie), Londyn 1984 s. 47; tenże, Ułani księcia Józefa, Londyn 1960 s. 70, 187, 213, 221, 224, 227; Rodowody pułków jazdy polskiej, 1914–1947, Pod red. K. Krzeczunowicza, Londyn 1983 s. 114, 264; – „Tyg. Powsz.” 1982 nr 49 s. 8 (nekrolog żony); – CAW: Akta osobowe R-a; – Materiały i informacje córki Agnieszki Janusiewiczowej z W. (m. in. zaświadczenie ZG ZBoWiD L. dz. 56 SG/77 z 17 XII 1975 o służbie konspiracyjnej R-a podpisane przez wiceprezesa ZG).

Piotr Stawecki i Marek Getter