Ruszkowski Stanisław h. Pobóg (ok. 1529–1597), rotmistrz kor., chorąży kaliski. Pochodził z niezamożnej rodziny, był synem Macieja (zm. przed 1544), dziedzica części w Nowej Wsi w pow. konińskim. Miał starszego brata Jakuba i młodszych: Łukasza i Rafała.
W r. 1558 wyruszył R. na Podole, by wzorem swych krewniaków Wojciecha i Mikołaja (towarzyszy jazdy obrony potocznej z r. 1538) zaciągnąć się do chorągwi Mikołaja Potockiego. Na popisie 16 V pod Trembowlą przedstawił mały, zaledwie dwukonny poczet. Brał przypuszczalnie udział w walkach chorągwi Potockiego z Tatarami krymskimi na Podolu późną wiosną 1558, a w r. n. – z oddziałami bejów tureckich. Po rozpuszczeniu jazdy potocznej udał się do Wilna na dwór królewski i został 10 X 1560 zapisany do dworzan pieszych. Możliwe, że już w r. n. został skierowany do Inflant w związku z wojną z Moskwą. W r. 1563 został mianowany rotmistrzem roty piechoty w sile 200 żołnierzy, brał przypuszczalnie udział w walkach ze Szwedami. W r. 1565 przebywał ze swą rotą na leżach zimowych w pow. brzeskim na Litwie. W r. 1566 rota jego została na jeden kwartał przerzucona na Podole w celu odparcia najazdu tatarskiego. W t. r. przerwał R. swą służbę wojskową. W czerwcu 1569 skarb kor. był mu winien 391 złp. i 13 gr. Zaległy żołd za służbę na Litwie wypłacono mu dopiero 22 VII 1570 w Piotrkowie. Możliwe, że R. wrócił wówczas na dwór Zygmunta Augusta, bowiem jako drabant towarzyszył zwłokom królewskim w czasie pogrzebu w lutym 1574. Od r. 1578 pełnił urząd chorążego kaliskiego.
W r. 1579 powrócił R. do służby wojskowej; odbył trzy kampanie podczas wojny inflanckiej 1579–82 r. Na czele chorągwi husarskiej liczącej 112 koni przybył pod Połock 27 VIII 1579, brał udział w końcowej fazie oblężenia twierdzy. Po zakończeniu kampanii chorągiew R-ego znalazła się w pułku Marcina Kazanowskiego rozłożonym na leżach zimowych w Mohylewie i okolicach. W wyprawie wielkołuckiej 1580 r. jego chorągiew liczyła 144 husarzy i wchodziła najpierw w skład pułku Zygmunta Rożna, a następnie została przydzielona do grupy jazdy woj. bracławskiego Janusza Zbaraskiego i w czasie marszu z Witebska do Suraża szła w tylnej straży kolumny królewskiej. Po zdobyciu Wielkich Łuków (5 IX) uczestniczył przypuszczalnie w udanej wyprawie Zbaraskiego pod Toropiec. Na leżach zimowych 1580/81 r. chorągiew R-ego została rozłożona w okolicach Mohylewa. W kampanii pskowskiej 1581 r. liczyła ona 150 koni i 13 VIII wyszła z Worońca w pułku Zbaraskiego idącego w straży przedniej; 21 VIII była już pod Pskowem. W czasie pochodu R. pełnił funkcje stanowniczego, a pod Pskowem wraz z oboźnym kor. Stanisławem Krasickim i komornikiem Sulimowskim kierował w dn. 26–28 VIII rozkładaniem obozu polsko-lit. (jego chorągwią dowodził w tym czasie por. Jan Osistawski). Po podpisaniu rozejmu w Jamie Zapolskim (15 I 1582) wszedł do grona komisarzy wyznaczonych przez hetmana Jana Zamoyskiego do odbierania z rąk moskiewskich zamków inflanckich. Dn. 27 I został wysłany do Marienhausu, Lucyna i Rzeżycy. Chorągiew jego pozostała pod Połockiem, skąd wyruszyła do Korony dopiero 4 II w składzie pułku kaszt. radomskiego Stanisława Tarnowskiego. Być może, iż to właśnie R. brał udział w sejmie elekcyjnym 1587 r. i opowiedział się za Zygmuntem Wazą (w diariuszu bez imienia). Wg informacji na tablicy nagrobnej, uczestniczył R. w mołdawskiej wyprawie Zamoyskiego w r. 1595. Przed 4 VII 1595 zrezygnował z chorąstwa kaliskiego.
R. był współdziedzicem Nowej Wsi, miał nadto części we wsi Wrząca Mała (w pow. konińskim). Za udział w wojnie z Moskwą został nagrodzony dożywociem na star. iberpolskim w Inflantach; ok. r. 1592 «spuścił je» Wawrzyńcowi Rudominie. Zmarł w r. 1597, został pochowany w kościele Bernardynów w Kole.
Z małżeństwa z Urszulą z Modliszewskich (zm. 1597 i pochowaną wraz z mężem), córką Hieronima, kaszt. małogoskiego, wdową po Kasprze Podlodowskim, pozostawił R. syna Andrzeja (zob.) i córkę Reginę, klaryskę w Gnieźnie.
Nagrobek R-ego z postacią zmarłego w kościele Bernardynów w Kole (Katalog zabytków sztuki w Pol., V z. 8 s. 16, fig. 46); – Urzędnicy, I z. 2; – Górski K., Historia jazdy polskiej, Kr. 1894 s. 297; tenże, Pierwsza wojna Rzeczypospolitej z W. Ks. Moskiewskim za Batorego, „Bibl. Warsz.” 1892 t. 2 s. 102 (mylnie Rutkowski); Kotarski H., Wojsko polsko-litewskie podczas wojny inflanckiej 1576–1582, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., XVII cz. 1 s. 89, 114, cz. 2 s. 142, 152, XVIII cz. 1 s. 24, 78, cz. 2 s. 88; Plewczyński M., Żołnierz jazdy obrony potocznej za panowania Zygmunta Augusta, W. 1985; Polaszewski L., Własność feudalna w województwie kaliskim w XVI w., P. 1976 s. 156, 161, 162; Pułaski K., Sprawa o zapłatę zaległego żołdu rotom zaciężnym za Zygmunta Augusta, w: Szkice i poszukiwania historyczne, S. 3, Kr. 1906 s. 217; Rawita-Witanowski M., Wielkopolskie miasto Koło, Piotrków 1912 s. 98; – Acta Hist., XI; Arch. Zamoyskiego, I, II, III; Dnevnik poslednego pochoda Stefana Batorija na Rossiju, Wyd. M. Kojalovič, S. Pet. 1867; Mater. do hist. stosunków kult. w XVI w.; Matricularum summ., V nr 3247, 9847, 9848; Script. Rer. Pol., XI (diariusz sejmu 1587), XXII (Orzelski); Zbiór pamiętników historycznych o dawnej Polszcze, Wyd. J. U. Niemcewicz, Lipsk 1838 I 191; Źródła Dziej. XI, XXIV cz. 1; – AGAD: ASW 82 nr 7 k. 34, nr 8/VI k. 25, ASW 85 nr 62 k. 26, nr 63 k. 294, nr 64 k. 6–41, ASW 86 nr 19 A k. 8, nr 28/IV, V, ASK I nr 13 k. 231, ASK II nr 22 k. 32, nr 23 k. 32, 40, nr 28 k. 19, ASK III nr 1 k. 254, Metryka Kor. t. 99 k. 350, t. 100 k. 252v.–254; AP w Kr.: Zb. Rusieckich nr 124 k. 317; AP w P.: Kalisz Gr. 3 k. 28v., Kalisz Gr. 5 k. 28v., Kalisz P. 2 k. 138, Inowrocław Z. 8 k. 273v., 343v.; Arch. Prow. Bernardynów w Kr.: W-33 s. 315–316, W-34 s. 130–131; – Informacje Adama Bieniaszewskiego z P. na podstawie AP w P.: Kalisz Gr. 6 k. 335, 349, Konin Gr. 8 k. 143, Konin Gr. 29 k. 19, Gniezno Gr. 66 k. 215v.
Marek Plewczyński