Skoneczny Stanisław, pseud.: Michał Rola, Wojciech, Ryl (1910–1979), poeta, dziennikarz. Ur. 25 II w Ustroniu Prędockim (zwanym też Glinicami i już w okresie dzieciństwa S-ego włączonym do Radomia, stąd później podawał Radom jako miejsce urodzenia) w rodzinie kolejarskiej, był synem Jana i Weroniki z Zielińskich. Wzrastał w środowisku o tradycjach patriotyczno-niepodległościowych (dziadkowie ze strony ojca i matki walczyli w powstaniu 1863 r.) i socjalistycznych. Ojciec, działacz Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), był uczestnikiem rewolucji 1905 r. i skazańcem politycznym caratu, do PPS i Polskiej Organizacji Wojskowej należał także brat S-ego Michał.
Wiadomości o formalnym wykształceniu S-ego zdobywanym w l. 1917–29 (?) są niejasne i sprzeczne, a wszystkie dokumenty na ten temat zostały zniszczone przez rodzinę w okresie drugiej wojny światowej. Podobno ukończył szkołę powszechną w Radomiu, a następnie Wydz. Leśny Państwowej Średniej Szkoły Rolniczej w Żyrowicach koło Słonimia (a nie – jak informują niektóre słowniki pisarzy – szkołę handlową). Podawał, że przez krótki czas studiował w SGGW w Warszawie. Od r. 1928 (lub 1929) był członkiem Komunistycznej Partii Polski (KPP) i w r. 1932 wchodził przez jakiś czas w skład egzekutywy Komitetu Okręgowego KPP w Radomiu. Dn. 30 VI 1932 został aresztowany za kolportaż nielegalnej «bibuły» komunistycznej, był sądzony i skazany na 4 lata więzienia. Karę odbywał w więzieniu radomskim, gdzie powierzono mu opiekę nad miejscową biblioteką. Wyszedł na wolność po odsiedzeniu 3 lat. Dzięki wstawiennictwu ojca otrzymał kontraktową pracę urzędniczą w opanowanym przez PPS Zarządzie Miejskim Radomia, tuż przed wybuchem wojny ją utracił. U schyłku l. trzydziestych był redaktorem radomsko-kieleckiej mutacji „Robotnika”. Działalności w KPP nie kontynuował, tłumacząc się przed współtowarzyszami sytuacją osobistą i złym stanem zdrowia, faktycznie zaś – jak po latach ujawnił żonie – zrażony wcześniejszymi kontaktami z emisariuszami nielegalnie przyjeżdżającymi z ZSRR, zainteresowanymi przede wszystkim zdobywaniem informacji o charakterze wywiadowczym.
Działalność literacką (na którą wywarł początkowo znaczny wpływ zaprzyjaźniony Andrzej Wolica) rozpoczął S. w wieku 18 lat. Pierwszy jego przyjęty do druku (pod pseud. Michał Rola) wiersz pt. 11 listopad został skonfiskowany przez cenzurę wraz z całym numerem tygodnika PPS „Życie Radomskie” w r. 1928. Za oszczędności matki ogłosił w Warszawie w r. 1931 debiutancki tomik poetycki Słońce za murem, sygnowany celowo lekko zniekształconym nazwiskiem rodowym: Skonieczny. Tomik zawierał wiersze rewolucyjno-społeczne naśladujące poetykę Władysława Broniewskiego. W późniejszych latach uznawał ten debiut książkowy za przedwczesny i nigdy nie przedrukowywał zamieszczonych tu utworów. Wg własnych informacji był faktycznym wydawcą i redaktorem dwutygodnika literackiego „Nurty”, formalnie podpisywanego przez Albina Przychodniego (Radom 27 X 1935, ukazał się tylko nr 1). Drugi tomik S-ego, wydany również nakładem własnym (Słowa inne, Radom 1937), nie odbiegał zasadniczo swoim charakterem od debiutu.
W sierpniu 1938 wraz z Julianem Jaśkiewiczem, Andrzejem Piwowarczykiem i Tadeuszem Żochowskim utworzył S. grupę literacką «Żagwie», propagującą «indywidualizm tworzenia, wolność odczuwania rzeczywistości». Został współredaktorem podpisywanego przez Jaśkiewicza organu grupy – miesięcznika „Żagwie” (Radom, październik 1938 – maj 1939, nr 1–4). Jego kolejnym zbiorkom: Ziemia była szeroka (W. 1939 [1938]) i Nie milknie pieśń. Poemat (W. 1939) patronowali zwłaszcza Lech Piwowar i Marian Czuchnowski. Oddziaływał na niego również Emil Zegadłowicz, z którym zawarł znajomość.
Po wybuchu drugiej wojny światowej, już w październiku 1939, S. wstąpił do związanej z PPS konspiracyjnej Organizacji Wojskowej (OW) i został członkiem jej trzyosobowego dowództwa okręgu Kielce. Jednocześnie uruchomił w Radomiu podziemną powielarnię i pod pseud. Wojciech redagował i wydawał organ OW – tygodnik „Wolność” (ukazywał się tu od października 1939 do stycznia 1941, zachował się tylko jeden nr). Od marca 1940 był równocześnie z ramienia OW komendantem Radomia aż do 4 VI 1940, kiedy po ucieczce z rąk Gestapo przeniósł się w trójkąt pow. radomskiego, kozienickiego i iłżeckiego i został komendantem OW tego terenu. W lutym 1941 zorganizował na nowo rozbite aresztowaniami dowództwo OW okręgu Kielce i przeniósł w teren powielarnię „Wolności”, która w okresie od lutego 1941 do września 1942 ukazywała się najdłużej w Kazanowie w pow. iłżeckim (egzemplarze pisma nie zachowały się). W tym czasie, w związku z postępującym rozpadem OW, S. nawiązał pierwsze kontakty z obejmującym pow. iłżecki obwodem «Baszta» Batalionów Chłopskich (BCh). Tropiony przez żandarmerię niemiecką i Gestapo stale zmieniał miejsce pobytu (m. in. Wolanów koło Radomia, Nowosądeckie, okolice Buska i Kielc). Od marca 1944 do stycznia 1945 był pod pseud. Ryl członkiem sztabu iłżeckiego obwodu BCh i jednocześnie redaktorem podziemnego pisma informacyjnego „Chłopska Droga” (egzemplarze nie zachowały się). Kontynuował twórczość poetycką i uczestniczył w wieczorach artystycznych organizowanych po wsiach przez partyzantów. W BCh dosłużył się stopnia pułkownika. Przeżycia wojenne bardzo nadwątliły zdrowie S-ego (choroba serca). Okres ten wspominał później w publikacji Z czasów okupacji („Wieś” 1946 nr 26).
W r. 1945 S. początkowo zamieszkał w Radomiu, pracował w tamtejszym Instytucie Naukowo-Społecznym i działał w powołanym z własnej inicjatywy przez Instytut Klubie Literacko-Dyskusyjnym. Wstąpił do Polskiej Partii Robotniczej (PPR) (potem należał do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej ). Wespół z gronem przedwojennych znajomych (m. in. J. Jaśkiewiczem) podjął starania o wznowienie czasopisma „Żagwie”, czemu w czerwcu 1945 sprzeciwiło się Centralne Biuro Kontroli Prasy. Zniechęcony niepowodzeniem, S. wyjechał na Dolny Śląsk, gdzie na przełomie l. 1945 i 1946 współorganizował życie kulturalne Wałbrzycha. Następnie po krótkim pobycie w Łodzi (został wówczas przyjęty w skład Oddziału Wiejskiego Związku Zawodowego Literatów Polskich), w czerwcu 1946 osiedlił się na stałe w Krakowie.
W l. 1946–51 był S. m. in. członkiem zespołu redakcyjnego dwutygodnika „Świetlica Krakowska”, organizatorem i pierwszym dyrektorem Krakowskiego Domu Kultury «Pałac pod Baranami» (wrzesień 1948 – styczeń 1949), zastępcą redaktora naczelnego „Dziennika Literackiego”, członkiem zespołu „Życia Literackiego” (prowadził dział poezji w l. 1951–2). Wg rodziny pracował też pewien czas w Lidze Przyjaciół Żołnierza i współuczestniczył w tworzeniu teatru muzycznego w Krakowie. Był członkiem ZBoWiD i – wg własnoręcznej ankiety dla wydawnictwa „Who’s Who” z r. 1979 – w l. 1949–53 pełnił funkcję prezesa okręgu krakowskiego.
Ok. r. 1951 S. został decyzją centralnych instancji partyjnych usunięty z PZPR za powstrzymanie się od dalszej działalności w KPP po wyjściu z więzienia, co uznano za sprzeniewierzenie się ruchowi rewolucyjnemu. Nie mógł wówczas znaleźć zatrudnienia i przez dłuższy czas pozostawał na utrzymaniu żony. Wg rodziny był inwigilowany przez władze bezpieczeństwa, spodziewał się aresztowania i przez pewien okres nocował poza domem. Wraz z «odwilżą» zagrożenia minęły, niemniej S. do pracy etatowej już nie wrócił, także z przyczyn zdrowotnych. W r. 1956, bezpośrednio po wydarzeniach październikowych, proponowano mu powrót do PZPR, z czego nie skorzystał, argumentując, że sam z partii nigdy nie wystąpił, nie widzi więc powodu wszczynania starań o ponowne przyjęcie. Zachowując lewicowe przekonania, nie uczestniczył odtąd zupełnie w jakiejkolwiek działalności politycznej. Utrzymywał się ze stypendiów twórczych, a ponadto ok. r. 1970 otrzymał rentę specjalną, co w ostatnim okresie życia zapewniło mu stabilizację materialną.
Zaraz po wojnie ogłosił S. tomiki poetyckie zawierające utwory napisane w czasie działalności partyzanckiej i późniejsze reminiscencje wojenne: Z lasu (Radom 1945) oraz Wierni ziemi (Kr. 1947). Na ich podstawie krytyka literacka, nie orientująca się na ogół w przedwojennym dorobku autora, uznała S-ego za samorodnego poetę-żołnierza, reprezentatywnego «barda polskiej partyzantki» (S. Lichański), o «wyobraźni zdominowanej biologizmami» (S. Czernik). We wczesnych l. pięćdziesiątych, nawiązując do pomysłów i szkicowych wersji powstałych jeszcze w czasach okupacji, zwrócił się w stronę wierszowanej epiki historycznej, tworząc obszerne poematy poświęcone radykalnym ruchom i działaczom chłopskim: Pleban z Chodla (W. 1950, o ks. Piotrze Ściegiennym) oraz Kostka Napierski (W. 1951).
Najbardziej dojrzałe utwory powojennej twórczości poetyckiej S-ego mieszczą się w piętnastu zbiorkach ogłaszanych systematycznie od poł. l. pięćdziesiątych: Jak gałąź (Kr. 1955), Obraz świata (Kr. 1957), Ptak pod chmurą (W. 1959), Wizje (W. 1961 [1960]), Uroki (W. 1962), Koło (W. 1963 [1962]), Zaklęcie (Kr. 1964), Istnienie (W. 1968), Objawienie (W. 1970), Powietrze (Kr. 1970), Ład (W. 1972), Żywioły (Kr. 1974), Winnica (Kr. 1977), Księga (Kr. 1978) oraz opublikowanym już pośmiertnie pt. Miecz (Kr. 1982). Pozostając poza głównymi nurtami ówczesnej poezji, S. demonstracyjnie określał się jako literacki tradycjonalista o skłonnościach klasycystycznych. Recenzenci uwydatniali w jego liryce obfitość motywów krajobrazowych, elementy balladowości i fantastyki, fascynację problematyką czasu i przemijania, a także coraz bardziej nasilający się katastrofizm, wyrażany w obrazach i stylistyce biblijnej. Jednocześnie zarzucano S-emu zamknięcie się w kręgu rekwizytów poetyki postsymbolicznej pokrywających niejednokrotnie miałkość myślową, uparte trzymanie się jednego tylko, monotonnego wzorca wiersza. S. opublikował we własnym układzie trzy wybory wierszy Wiersze wybrane (W. 1951), Poezje wybrane (Kr. 1966), Poezje wybrane (W. 1977 – edycja z autokomentarzem do własnej twórczości). Pośmiertnie zaś ukazał się zaakceptowany w maszynopisie przez S-ego najobszerniejszy tom Liryków wybranych (wybór: J. Kajtoch, Kr. 1980), obejmujący wiersze z l. 1937–78, przygotowany przez Wydawnictwo Literackie w związku z planowanym jubileuszem 70-lecia autora. S. był również autorem życzliwie przyjętej przez recenzentów powieści Pod Wielkim Wozem (W. 1965, Wyd. 2 poprawione, W. 1980); losy jej bohatera odtwarzają bieg życia S-ego od dzieciństwa po r. 1945.
S. udzielał się w krakowskim oddziale Związku Literatów Polskich (wielokrotnie wchodził w skład zarządu), był także przez jedną kadencję (styczeń 1949 – czerwiec 1950) członkiem Komisji Rewizyjnej Związku (nie członkiem Zarządu Głównego, jak błędnie podają niektóre biografie). Z upływem lat odsuwał się od problemów środowiska literackiego. Pod koniec życia uprawiał po amatorsku malarstwo pejzażowe (ok. 30 obrazów w zbiorach rodzinnych). W r. 1950 otrzymał Nagrodę Ziemi Krakowskiej. Zm. 23 IX 1979 w Krakowie, pochowany został na cmentarzu Rakowickim. Był odznaczony m. in. Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1971).
S. był dwukrotnie żonaty – od r. 1946 z nauczycielką Anielą Romanek (rozwiedzeni) i od 1956 z urzędniczką Janiną Pałkówną, z którą miał córkę Joannę (ur. 1966).
Trzy portrety S-ego pędzla Jerzego Potrzebowskiego i jeden Antoniego Waśkowskiego w posiadaniu rodziny; Fot. S-ego w jego Poezjach wybranych (Kr. 1966), Poezjach wybranych (W. 1977) i Lirykach wybranych (Kr. 1980); Karykatura przez T. Łakomskiego w „Życiu Liter.” 1977 nr 12; – Nowy Korbut (Słownik Pisarzy), IV (nieścisłości biograficzne, bibliogr. do r. 1957, niepełna); Adamczyk M., Prasa Kielecczyzny w latach 1811–1989. Bibliografia, Kielce 1995 I; Pol. Bibliogr. Liter. za l. 1944/5 i n.; Bartelski L.M., Polscy pisarze współcześni 1939–1991, W. 1995; Biernacki A., Z materiałów biobibliograficznych dotyczących pisarzy zmarłych w r. 1979, „Roczn. Liter.” 1979, W. 1983; Mały słownik pisarzy polskich, W. 1981 II; Pisarze ziemi krakowskiej, Kr. 1976; – Adamczyk M., Prasa konspiracyjna na Kielecczyźnie w latach 1939–1945, Kr. 1982; Balbus S., „… a człowiek idzie dalej”, „Wieści” 1972 nr 13; Bandrowska-Wróblewska J., Nota biograficzna, w: Skoneczny S., Poezje wybrane, W. 1977; Czernik S., [rec: Wiernych ziemi], „Odra” 1948 nr 3; Dzieniakowska J., Prasa radomska w dwudziestoleciu międzywojennym (1918–1939), Radom 1995; Jastrzębski J., Wokół kultury i literatury ludowej 1939–1948, W. 1978 s. 206; Kajtoch J., Niemilknąca pieśń Skonecznego, „Życie Liter.” 1977 nr 2; tenże, Nie oddalony od bólu ręki spracowanej, „Słowo Ludu” 1981 nr 195; tenże, Przypomnienie Stanisława Skonecznego, w: tenże, Nie tylko o autorach i książkach, Bielsko-Biała 1985; Koprowski J., Pamięci krajana, „Literatura” 1979 nr 41; Lichański S., Bard polskiej partyzantki, „Nowiny Liter.” 1947 nr 37; Ludzie prasy i drukarstwa Kielecczyzny w XIX i XX w., Kielce 1994 I; S. Skoneczny, [Od wydawnictwa], w: Wiersze wybrane, W. 1951 s. 5–10; Radom, W. 1985; Rogoziński J., Stanisław Skoneczny, „Tyg. Kult.” 1964 nr 48; Sprusiński M., Liryka w kredowym kole, „Życie Liter.” 1966 nr 45; Sulima R., Poezja natury i historii, „Poezja” 1966 nr 12; tenże, Wizerunek poetycki Stanisława Skonecznego, „Teatr Lud.” 1967 nr 7–8; Szeląg Z., Stanisław Skoneczny 1910–1979, „Tyg. Radomski” 1984 nr 39; Woźniakowski K., Między ubezwłasnowolnieniem a opozycją, Kr. 1990 s. 148; Zwolski C. T., Pieśń niemilknąca, „Przemiany” 1981 nr 6; tenże, Stanisław Skoneczny – ps. „Ryl” (1910–1979), w: Znani i nieznani ziemi radomskiej, Radom 1988 II 244–8; tenże, „Żagwie”, „Przemiany” 1974 nr 3; – Listy Jana Śpiewaka do Stanisława Skonecznego, „Wiad. Kult.” 1994 nr 24; Roszko J., Łzy literatów, „Dzien. Pol.” 1994 nr 65; – Mater. Red. PSB: Ankieta Redakcji Who’s Who Wydawnictwa Interpress z 26 III 1979; – Informacje żony, Janiny Skonecznej z Kr.
Krzysztof Woźniakowski