Słupecki Stanisław z Konar h. Rawa (zm. 1575), poseł na sejmy, kasztelan lubelski. Był synem kaszt. połanieckiego Zbigniewa (zob.) i Barbary z Firlejów.
Wychowany w duchu protestanckim, S. w r. 1545 wyjechał na studia za granicę pod opieką preceptora Jana Kośmidra; 14 IV t.r. zapisał się na uniw. w Wittenberdze, w r. 1546 był studentem uniw. lipskiego. Nie wiadomo, jak długo przebywał poza krajem. Mikołaj Rej wytykał mu w „Zwierzyńcu” (1562) cudzoziemską modę i obyczaje, podnosił zarazem rozumność («na każdej poczciwej nie myli się sprawie»). Przez krótki okres służył S. w obronie potocznej; w r. 1552 był towarzyszem w chorągwi łowczego chełmskiego Stanisława Zamoyskiego. Możliwe, iż to on był wymienionym bez imienia Słupeckim, który w r. 1555 był gotów zaciągnąć się jako rotmistrz na służbę u ks. pruskiego Albrechta. Po raz pierwszy posłował S. na sejm warszawski 1556/7, reprezentował na nim woj. lubelskie. Po powołaniu w r. 1563 sądów generalnych wojewódzkich w woj. lubelskim został do nich wybrany na deputata. Na sejm warszawski 1563/4 r. posłował z woj. sandomierskiego; wyznaczono go wówczas z izby poselskiej do rewizji królewszczyzn w Prusach Król. Rewizję, przeprowadzaną wspólnie z kaszt. sieradzkim Janem Lutomirskim i Janem Radogoskim, rozpoczął S. w jesieni 1564 od przeglądu starostw i zamków w woj. chełmińskim. Praca ta została rychło przerwana z powodu grasującej na Pomorzu epidemii. W styczniu 1565 udał się S. jako poseł woj. sandomierskiego na sejm piotrkowski. Wystąpił na nim z protestem przeciw oddawaniu dziesięcin Kościołowi katolickiemu: «prosto tak daję dziesięciny jako Węgrowie trybut Turkowi» – oświadczył. We wrześniu t.r. przystąpił do kontynuowania czynności rewizora; do końca roku zrewidowano większość królewszczyzn w woj. pomorskim, malborskim, dokończono rewizję woj. chełmińskiego. W r. 1567 posłował S. na sejm piotrkowski z woj. sandomierskiego.
Przed 8 II 1568 został S. mianowany kaszt. lubelskim. W październiku 1568 był w otoczeniu Zygmunta Augusta w Warszawie. Na sejmie lubelskim 1569 r. zajął na początku obrad sztywne inkorporacyjne stanowisko w sprawie unii z Litwą, domagając się, aby zawarto ją wg dawnych przywilejów, później opowiedział się za podjęciem dyskusji o założeniach unii, usiłował zatrzymać opuszczających Lublin przedstawicieli Litwy. Dn. 1 III, kiedy król zwrócił się do senatorów o radę w sprawie egzekwowania postanowienia o unii, uznał, iż nie należy podejmować tej kwestii «póki rządu doma nie uczynimy». Myśląc niewątpliwie o samowoli urzędników i zaniedbaniu sądownictwa, stwierdził, iż «póki się te wrota nie zawrą, któreśmy do wolności swej otworzyli, trudno do czego postąpić». W dalszej części obrad nie był aktywny, pozostał jednak do końca sejmu i podpisał wszystkie jego akta. Przed sejmowym sądem bronił swoich praw do ceł lubelskich, stanowiących dawniej uposażenie urzędu wojskiego lubelskiego, a pobieranych przez S-ego na mocy aktu z r. 1518. Z oficjalną instygacją o przywrócenie tych ceł wojskiemu wystąpił celnik kor. Jakub Russocki; dekretem z 10 VIII król przysądził cło wojskiemu Mikołajowi Lędzkiemu z Jabłonnej. Wiosną 1572 uczestniczył S. w sejmie warszawskim; 24 IV poświadczył przywilej nobilitacyjny dla dra Stanisława Pika Zawadzkiego.
W tydzień po śmierci Zygmunta Augusta, 14 VII 1572, zastępując woj. lubelskiego Mikołaja Maciejowskiego, w porozumieniu z kaszt. wojnickim i zarazem star. lubelskim Janem Tęczyńskim wydał S. uniwersał wzywający szlachtę lubelską do przybycia na elekcję viritim. Postąpił tak przypuszczalnie pod wpływem woj. sandomierskiego Piotra Zborowskiego, który analogiczny uniwersał wystosował już 11 VII. S. powtórzył w swoim liście niektóre użyte przez Zborowskiego myśli i zwroty, m. in. o karaniu tych, którzy zlekceważą wezwanie: każdy szlachcic, który się wstrzyma, «okrom wielkiej a znacznej choroby», zostanie ogłoszony «hostem patriae» i na wojewódzkim zjeździe będzie się radzić «o gardle i majętności jego». Mimo tych związków z różnowierczym możnowładztwem małopolskim wziął udział w zwołanym na 16 VII przez prymasa Jakuba Uchańskiego zjeździe w Łowiczu. Wg depeszy nuncjusza V. Lauro, był S. 24 VIII w Knyszynie, gdzie na wezwanie zjazdu krakowskiego Małopolan zebrali się głównie stronnicy marszałka w. kor. Jana Firleja, zmierzającego do ograniczenia władzy prymasa. Informacja nuncjusza nie jest jednak pewna, ponieważ brak podpisu S-ego pod knyszyńskim uniwersałem z 19 VIII. Był S. natomiast na zjeździe małopolskim w Osieku, 3–5 X 1572, gdzie zlecono jemu oraz kaszt. żarnowskiemu Janowi Sienieńskiemu z Pomorzan poselstwo do przebywającej wówczas w Łomży Anny Jagiellonki, aby ją powstrzymać od porozumiewania się z przybyłymi do Polski posłami cesarza Maksymiliana II i zażądać opuszczenia jej dworu przez cesarskiego wysłannika A. Castalda. S. i Sienieński wykonali w Łomży zleconą im misję (9–10 X), spotkali się z Castaldem i usiłowali go skłonić do wyjazdu. Pojechali także do Dziekanowa, gdzie spodziewali się zatrzymać zmierzających do królewny posłów cesarskich. Na zwołany przez prymasa na 9 X do Warszawy zjazd wysłał S. list z zawiadomieniem o samowolnym wjechaniu w granice Rzpltej poselstwa od cesarza, prosząc o jego zatrzymanie. Zebrani w Warszawie, prawie wyłącznie przedstawiciele Wielkopolski, oburzyli się na postulat S-ego, biorąc w obronę postępek cesarza. S. uczestniczył w rozpoczętym 25 X zjeździe w Kaskach i podpisał jego uchwały (1 XI), m. in. o zwołaniu konwokacji warszawskiej 6 I 1573 i wyznaczeniu rezydencji dla poselstw zagranicznych oraz nakazie opuszczenia Polski przez agentów cesarskich. Był jednym z trzech senatorów (obok bpa poznańskiego Adama Konarskiego i M. Maciejowskiego), którym zjazd kaski zlecił opiekę nad posłami cesarskimi, Wilhelmem z Rožmberka i Vratislavem z Pernštejna; 2 XI senatorowie poinformowali ich w Dziekanowie o podjętych w Kaskach decyzjach. S. utrzymywał odtąd stały kontakt z cesarskimi posłami i został przez nich pozyskany dla kandydatury habsburskiej.
W styczniu 1573 wziął S. udział w sejmie konwokacyjnym. Był jedynym senatorem, który nie wyraził zgody na pobranie pieniędzy ze skarbu tykocińskiego na potrzeby Rzpltej. Argumentował, iż biorąc te pieniądze, uczyni się «krzywdę» siostrom królewskim. Dn. 30 I podpisał list panów kor. do ks. brunszwickiej Zofii Jagiellonki, zapewniający ją o oddaniu i gwarantujący opiekę, gdyby zechciała przyjechać do Polski. Po konwokacji nadal porozumiewał się z posłami cesarskimi oraz nawiązał w Krakowie kontakt z internuncjuszem cesarskim Andrzejem Dudyczem, z którym omawiał jego ewentualny wyjazd na elekcję. Podczas sejmu elekcyjnego, gdy okazało się, iż brakło pieniędzy dla wyznaczonego w poselstwie do Moskwy Andrzeja Taranowskiego, obiecał S. opatrzyć go na drogę własnym sumptem. Dn. 8 V został wyznaczony na jednego z trzech deputatów, którzy mieli rekomendować zebranym kandydaturę arcyks. Ernesta Habsburga. Także dopiero podczas elekcji podpisał uchwalony na konwokacji akt konfederacji warszawskiej «de religione». Dn. 16 V poparł wybór na króla Henryka Walezego.
Sejm elekcyjny zlecił S-emu poselstwo do Maksymiliana II, aby go zawiadomić o wyniku elekcji, prosić o paszporty na przejazd przez kraje cesarstwa dla posłów udających się po elekta do Francji oraz o przysłanie poselstwa na pogrzeb Zygmunta Augusta. Listy kredencyjne i instrukcję wystawiono mu 19 V 1573, w Wiedniu był S. już 11 VI. Po kilku dniach (19 lub 20 VI) został przyjęty przez cesarza, który, zapewniając o chęci zachowania przyjaznych stosunków z Rzpltą, wyraził jednak wielkie niezadowolenie ze sposobu w jaki potraktowano jego agentów w Polsce, a wystawienie paszportów uzależnił od porozumienia się z elektorami. Od tej odpowiedzi, przekazanej w oficjalnym liście (datowanym 21 VI), odbiegała uwaga i życzliwość, z jaką S. został osobiście potraktowany przez Maksymiliana II. Przy odprawie cesarz wręczył mu listy do panów polskich, których uważał za przyjaciół domu habsburskiego. Dn. 25 VI opuścił S. Wiedeń, udając się do Krakowa. Równocześnie wysłał komornika do Międzyrzecza, aby powiadomił zbierające się poselstwo do Francji o kłopotach z paszportami. W Krakowie był 3 VII i złożył sprawozdanie z poselstwa zebranym tam senatorom. Przywiezione od cesarza listy do panów polskich przekazał Dudyczowi.
Był S. na przedkoronacyjnym sejmiku w Lublinie 1 IX 1573, na którym przychylił się do utrzymania w mocy elekcji Henryka Walezego «tak długo, ażby się to okazało, że elekt nie może, lub nie chce przybyć w terminie». Przez najbliższe tygodnie pozostawał w stałym kontakcie z Dudyczem, przekazując mu bieżące wiadomości; wobec niepewności co do przybycia Henryka wyrażał nadzieję na możliwość unieważnienia elekcji. We wrześniu zjechał do Krakowa i podczas spotkań z senatorami, którzy gromadzili się w oczekiwaniu na elekta, wychwalał cesarza, a gdy przybycie Henryka coraz bardziej się opóźniało, opowiadał się za unieważnieniem jego wyboru i nową elekcją, zalecając kandydaturę arcyks. Ernesta. Był w Krakowie w lutym 1574. Uczestniczył w pogrzebie Zygmunta Augusta, w uroczystościach związanych z koronacją Henryka i w sejmie koronacyjnym. Dn. 9 III, podczas debaty w senacie w sprawie zasadności pozwania przed sąd sejmowy Samuela Zborowskiego za śmiertelne zranienie kaszt. przemyskiego Andrzeja Wapowskiego, uznał wystosowany pozew za słuszny. Stanowczo domagał się potwierdzenia przez króla wszystkich artykułów uchwalonych podczas konwokacji, w tym konfederacji warszawskiej «de religione». Nie krył swej niechęci do Henryka, był w tym czasie uważany za jednego z najbardziej oddanych przyjaciół cesarza, który osobnym listem (18 IV) dziękował mu za gotowość usług.
Na wieść o ucieczce Henryka, S. natychmiast zjawił się w Krakowie, 25 VI pisał stamtąd do Maksymiliana II, zapewniając o swej gotowości do pomocy i przekazując pierwsze rady w związku z otwierającą się możliwością nowej elekcji. Sugerował już wówczas, aby cesarz na wszelki wypadek przygotował siły zbrojne. Pomysł ten jednak został przez Maksymiliana II w liście do Dudycza skrytykowany. Sam Dudycz obficie korzystał z udzielanych mu przez S-ego rad. Uważał go za godnego dopuszczenia do pełnego zaufania (w tajnej korespondencji miał S. kryptonim Sors) i nalegał, aby cesarz dał mu list z zobowiązaniem do opłacenia pozyskanych stronników, co ułatwi S-emu ich werbowanie. Zarazem był S. jednym z nielicznych w prohabsburskiej partii, którzy nie pobierali od cesarza żadnych gratyfikacji pieniężnych, nic także nie wiadomo, aby zabiegał o inną konkretną «nagrodę». W końcu r. 1574 kontakty S-ego z Dudyczem osłabły. Możliwe, iż stało się to w wyniku zaniedbania w cesarskiej kancelarii, z której pismo z podziękowaniem za nadesłane przez S-ego rady zostało pomyłkowo skierowane do woj. brzeskiego kujawskiego Jana Służewskiego. Uczestniczył S. we wrześniowej konwokacji t.r., w maju 1575 przybył na zjazd stężycki, nie przejawił jednak na nim aktywności.
Dobra S-ego leżały w woj. sandomierskim i lubelskim. W pow. sandomierskim należały doń (niektóre wspólnie z bratem Janem): Konary, Mała Wieś, Zimnowoda, Nasławice, Węgierczyce, część Przybysławic i Kamień. W Lubelskiem, także z bratem Janem, miał miasto Opole (w r. 1558 wydzierżawił od brata jego część) i wniesione przez żonę miasto Kliczkowice (obecnie Wrzelowiec) z wsią o tejże nazwie (obecnie Kluczkowice) oraz wsie: Januszkowice, Kowalę, Wrzelów i nowo lokowaną Trzebieszę. Sporadycznie (w l. 1556, 1561, 1568 i 1575) spławiał do Gdańska spore ilości zboża i płodów leśnych, sprowadzał stamtąd śledzie (większy transport w r. 1568).
S. należał do małopolskiego Kościoła reformacyjnego, nie był jednak czynny w życiu zborowym, rzadko bywał na synodach. Odnotowano jego obecność (wraz z bratem Janem) na synodzie generalnym w Pińczowie, 10–17 VIII 1557, podczas którego pod kierunkiem reformatora Jana Łaskiego kładziono zręby Kościoła kalwińskiego, był następnie na synodzie pińczowskim 9–14 X 1560 i skłaniał się wówczas ku poglądom Franciszka Stankara. W kwietniu 1570 uczestniczył w obradach generalnego synodu protestantów w Sandomierzu, był członkiem komisji powołanej do oceny wspólnej konfesji. Krytykował na nim luteranów i bronił braci czeskich oraz ich konfesję przed zarzutami luterańskich ministrów Erazma i Mikołaja Glicznerów. Nie podpisał zawartego wówczas porozumienia wyznaniowego. Jednakże później przyłączył się do zwolenników zjednoczenia; na synodzie kalwińskim w Krakowie 29 IX – 1 X 1573 potwierdził zawarcie zgody sandomierskiej. W swoim Opolu zamienił na zbór kościół paraf. i osadził przy nim jako ministra Jana Rostkowskiego, hojnie go uposażając. Prawdopodobnie założył zbór także w pobliskich Kliczkowicach. W opolskim dworze zgromadził księgozbiór, w którym znalazły się bazylejskie wydania dzieł pisarzy reformacyjnych traktujących o historii Kościoła, m. in. T. Bibliandra, F. Illirica, ale także kolońskie (1562) wydanie B. Platiny „Opus de vitis ac gestis summorum pontificum”. Książki były pięknie oprawione i znaczone tłoczonym superekslibrisem z inicjałami S.S. lub herbem Rawa. S. zmarł latem 1575 z powodu «febry». Dn. 11 VIII donosił o tym cesarzowi Dudycz, stwierdzając, «in quo viro non parvam iacturam fecimus».
Żoną S-ego była Zofia z Wrzelowa (córka Mikołaja, który w r. 1543 lokował w Lubelskiem miasto pierwotnie nazwane Wrzelów później Kliczkowice), jako Zofia z Wrzelowa określana jest w źródłach (od r. 1570); wg Jana Jonasa, preceptora synów S-ego, kasztelanowa lubelska (wdowa po S-m) była «siostrą panów Ostrorogów», których był niegdyś pedagogiem. S. pozostawił pięcioro nieletnich dzieci, synów: Zbigniewa (zob.) i Feliksa (zob.) oraz córki: Zofię, która została żoną protestanta Andrzeja Bełzeckiego (matką kaszt. halickiego Jana, zob.), Annę, w przyszłości żonę podkomorzego bełskiego Jana Lipskiego, i Katarzynę, która poślubiła działacza kalwińskiego Adama Gorajskiego (zob.).
Wdowa Zofia, także wyznawczyni kalwinizmu, przeżyła męża o lat przeszło dwadzieścia. Zapewniła ona wykształcenie synom i sprawowała energiczną opiekę nad opolskim zborem. W r. 1582 usunęła zeń Rostkowskiego, którego oskarżyła o błędy doktrynalne i nieprzykładny tryb życia.
Słown. Pracowników Książki Pol.; Niesiecki; Urzędnicy, IV/4; – Bues A., Die habsburgische Kandidatur für den polnischen Thron während des ersten Interregnums in Polen 1572/3, Wien 1984 s. 52, 158–9; Dubas-Urwanowicz E., Korespondencja oficjalna i prywatna w kontaktach między Rzecząpospolitą a Cesarstwem, „Przegl. Hist.” T. 83: 1992 z. 3 s. 500, 502–3; taż, Koronne zjazdy szlacheckie w dwóch pierwszych bezkrólewiach po śmierci Zygmunta Augusta, Białystok 1998; Dzieje Lubelszczyzny T. IV: Osady zaginione i o zaginionych nazwach…, W. 1986 (Kliczkowice, Wrzelowiec); Gmiterek H., Wilhelm z Rożemberka w Lubelskiem w latach 1572–1573, „Roczn. Lub.” R. 32/3: 1989–90 s. 106–9; Halecki O., Zgoda sandomierska 1570, W. 1915 s. 202, 233, 236, 256; Kaniewska I., Małopolska reprezentacja sejmowa za czasów Zygmunta Augusta, Kr. 1974 tabl. 11, 12, 19, 20; Kot S., Słupeccy w ruchu reformacyjnym, „Reform. w Pol.” R. 4: 1926; Pałucki W., Studia nad uposażeniem urzędników ziemskich w Koronie do schyłku XVI wieku, W. 1962; Plewczyński M., Żołnierz jazdy obrony potocznej za panowania Zygmunta Augusta, W. 1985; Serwański M., Henryk III Walezy w Polsce, Kr. 1976; Siemieński J., Drugi akt konfederacji warszawskiej 1573 r., Rozpr. Wydz. Hist.-Filoz. PAU, Kr. 1930 s. 10; Sobieski W., Trybun ludu szlacheckiego, W. 1905 s. 40, 51–2, 57; Stankowa M., Acta iudiciorum novorum palatinatus Lublinensis anni 1563, „Archeion” T. 61: 1974 s. 74–5; Zakrzewski W., Po ucieczce Henryka, Kr. 1878 s. 105–6, 250, 256, 281; Zalewski L., Biblioteka seminarium duchownego w Lublinie i biblioteki klasztorne w diecezji lubelskiej i podlaskiej, W. 1926 s. 216–17; – Acta podkancl. Krasińskiego, III; Akta sejmikowe woj. krak., I; Akta synodów różnowierczych, w Pol., I–III; Akta Unii; Diariusz poselstwa polskiego do Francji po Henryka Walezego w 1573 roku, Oprac. A. Przyboś i R. Żelewski, Wr. 1963; Diariusz sejmu piotrkowskiego R.P. 1565, Wyd. W. Krasiński, W. 1868 s. 112, Bibl. Ord. Krasińskich; Dnevnik lublinskago sejma 1569 goda, S. Pet. 1869; Dudithius A., Epistulae editae curantibus L. Szczucki et T. Szepessy, Pars II: 1568–1573, Pars IV: 1575, Budapest 1995, 1998; Elementa ad fontium editiones, XII, XLI, L, LIX; Henri de Valois et la Pologne en 1572, [Wyd.] H. Noailles, Paris 1867 III 206, 231–3, 414; Hosii epistolae, V–VI; Kraiński K., Postylla Kościoła powszechnego apostolskiego […] Trzecia część o świętych, [b.m. i r.w.] (Przedmowa do Jana Lipskiego); Lustracja województw malborskiego i chełmińskiego 1565, Wyd. S. Hoszowski, Gd. 1961; Lustracja województwa pomorskiego 1565, Wyd. S. Hoszowski, Gd. 1961; Lustracja województwa sandomierskiego 1564–1565, Wyd W. Ochmański, Wr. 1963 s. 141; Mater. do dziej. piśmiennictwa pol., I; Matricularum summ., V 10522; Nuntiaturberichte aus Deutschland. Dritte Abteilung 1572–1585, Bd. 7: Nuntiatur Giovanni Dolfins (1573–1574), Bearb. v. A. Bues, Tübingen 1990; Orzelski, Bezkrólewia ksiąg ośmioro; Pisma polityczne z czasów pierwszego bezkrólewia, Wyd. J. Czubek, Kr. 1906; Przezdziecki, Jagiellonki, IV 27–8, 267; Regestra thelonei Vlad.; Uchańsciana, I, III–V; Źródła Dziej., XIV; – B. Czart.: rkp. 77 s. 613–617, 785–787, rkp. 88 s. 21–26, 27–59, 93–95; Haus- Hof- und Staatsarchiv w Wiedniu: Polen I, Karton 23 April–Juni k. 27, Juli–September k. 206, k. 86, Ungarn. Allgemeine Akten, Faszikel 104, Juli 1574 k. 11; – Mater. Red. PSB: Kartoteka Komitetu Źródeł do Życia Umysłowego Polski (pod Słupecki Feliks); – Informacje Marka Plewczyńskiego z W. oraz uzupełnienia Henryka Gmiterka z L., m. in. na podstawie AP w L.: Ks. grodzkie lubelskie, Rel. t. 10 k. 494, t. 15 k. 20, 106v., t. 16 k. 95, t. 17 k. 70v.–71, 100, 102v.–103, 154v.–155, 329, 345, t. 18 k. 77, 181, 210; – Dudithius A., Epistulae editae curantibus L. Szczucki et T. Szepessy, Pars III [w druku].
Halina Kowalska