Służewski (Służowski) Stanisław h. Łodzia (zm. po 1669), starosta horodelski, pułkownik królewski. Pisał się «z Falęcina».
Służbę wojskową S. rozpoczął za panowania Władysława IV w chorągwi kwarcianej; odznaczył się w ekspedycjach przeciwko Kozakom. W maju 1648, po bitwie z siłami Bohdana Chmielnickiego i Tatarami Tuhaj beja pod Korsuniem, dostał się zapewne do niewoli tatarskiej, z której zwolniony został w r.n. Służąc jako porucznik chorągwi kozackiej ks. Dymitra Wiśniowieckiego, bronił w r. 1649 oblężonego Zbaraża (30 VI – 26 VIII t.r.). Na czele tej chorągwi wziął udział w kampanii zimowo-wiosennej 1651 r. hetmana polnego kor. Marcina Kalinowskiego, uczestniczył w zdobyciu Krasnego, Szarogrodu, Murachwy i Czerniejowiec oraz w walkach pod Winnicą (11–23 III t.r.). Podczas popisu wojska przed królem Janem Kazimierzem pod Sokalem w maju t.r. wchodził S. w skład pułku woj. ruskiego ks. Jeremiego Wiśniowieckiego. Walczył pod Beresteczkiem (czerwiec t.r.) i Białą Cerkwią (wrzesień t.r.). Być może brał udział w bitwie pod Batohem 1–2 VI 1652, gdzie ranny został jego syn Stanisław Feliks. Jesienią t.r. otrzymał S. list przypowiedni na sformowanie własnej chorągwi. W październiku t.r. uczestniczył w popisach wojska w obozie pod Sokalem. W t.r. i r.n. starał się o wypłatę zaległych należności dla swej chorągwi, zapewne jeszcze z okresu służby w jednostce D. Wiśniowieckiego. Na podstawie konstytucji sejmu brzeskiego z 1653 r. i postanowień sejmiku łęczyckiego miał pilnie otrzymać te sumy.
W kampanii żwanieckiej 1653 r. dowodził S. pułkiem D. Wiśniowieckiego, a na czele jego własnej chorągwi stał zapewne syn Stanisław Feliks, kóry odznaczył się w tych walkach. Dn. 4 VI 1654 otrzymał S. za zasługi wojenne star. horodelskie (wjazd na nie odbył dopiero w kwietniu 1658). W r. 1654 Tryb. Kor. skazał S-ego na banicję za szkody poczynione przez jego chorągiew w dobrach Ostówek i Konary; wyrok zawieszono ze względu na pozostawanie S-ego w służbie wojskowej. Podczas najazdu szwedzkiego pozostał wierny królowi Janowi Kazimierzowi, uczestniczył w zawiązaniu konfederacji w Tyszowcach 29 XII 1655 i został przez konfederatów wysłany do króla na Śląsk z prośbą o powrót do Rzpltej; misja ta okazała się zbędna, ponieważ Jan Kazimierz wyruszył już do Polski. Na czele swej chorągwi pancernej wziął S. udział w kampanii zimowo-wiosennej 1656 r. regimentarza Stefana Czarnieckiego przeciw Szwedom, a także w walkach w widłach Wisły i Sanu. Dowodził wówczas pułkiem Krzysztofa Tyszkiewicza. Zapewne wraz z synem uczestniczył w bitwie pod Warką 7 IV t.r., a następnie w kampanii wielkopolskiej S. Czarnieckiego i marszałka w. kor. Jerzego Lubomirskiego. W walkach o szańce przedmościa toruńskiego w poł. kwietnia t.r. został raniony. Wziął udział w bitwach ze Szwedami pod Kłeckiem 7 V, Kcynią 1 VI i w bitwie warszawskiej 28–30 VII t.r.
W r. 1657 S. walczył z siłami siedmiogrodzkimi Jerzego II Rakoczego, a w r. 1658 ponownie został ranny podczas oblężenia Torunia. Od 2. kwartału t.r. (do r. 1662) miał w kompucie kor. kompanię dragonii. Możliwe, że brał S. udział w wyprawie S. Czarnieckiego do Danii 1658–9, w której uczestniczył jego syn. W r. 1660 w składzie dywizji S. Czarnieckiego walczył przeciw siłom rosyjskim pod Połonką (28 VI t.r.) i nad rzeką Basią (12 X t.r.). S. (jak również jego syn) nie przyłączył się do konfederacji wojska kor. zawiązanej w maju 1661 (Związek Święcony), choć w związku tym uczestniczyła jego chorągiew pancerna. W l. 1662–3 miał też chorągiew tatarską. Po rozwiązaniu konfederacji wojska chorągiew pancerna i dragonia S-ego zostały zwinięte. Podczas rokoszu J. Lubomirskiego obaj Służewscy również dochowali wierności królowi. Dn. 3 II 1662 S. za zgodą Jana Kazimierza scedował star. horodelskie na syna Stanisława Feliksa, rotmistrza królewskiego. Sam zapewne wycofał się ze służby po rozwiązaniu konfederacji wojska kor. w lipcu 1663. Na elekcji w r. 1669 oddał z woj. bełskim głos na Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Zmarł po r. 1669.
S. był żonaty, pozostawił syna Stanisława Feliksa, od 18 VI 1666 star. olszowskiego.
Elektorowie; Urzędnicy, III/2; – Chłapowski K., Starostowie w Małopolsce 1565–1668, Społeczeństwo staropolskie, W. 1986 IV, s. 139; Kersten A., Stefan Czarniecki, W. 1963; tenże, Z badań nad konfederacją tyszowiecką, „Roczn. Lub.” T. 1: 1958 s. 113, 116; Nowak T., Kampania wielkopolska Czarnieckiego i Lubomirskiego w r. 1656, „Roczn. Gdań.” T. 11: 1937 s. 100; Wagner M., Kadra oficerska armii koronnej w drugiej połowie XVII wieku, Tor. 1992 s. 131; Wimmer, Materiały do zagadnienia organizacji armii, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., IV, V, VI/1; tenże, Wojsko polskie w drugiej połowie XVII wieku, W. 1965; Zieliński H., Wyprawa Sobieskiego na czambuły tatarskie, „Przegl. Hist.-Wojsk.” T. 2: 1930 z. 1 s. 5; – Akta grodz. i ziem., XXII; Historia panowania Jana Kazimierza przez nieznanego autora, Wyd. E. Raczyński, P. 1840 I 285, 288; Kochowski W., Lata potopu 1655–1657, W. 1966 s. 133, 136; Księga pamiętnicza Jakuba Michałowskiego, Kr. 1864; Płaca pocztom panięcym w r. 1650, Wyd. A. Sawczyński, „Przegl. Hist.-Wojsk.” T. 9: 1936 s. 42; Rudawski W. J., Historia polska od śmierci Władysława IV aż do pokoju oliwskiego, S.-Pet–Mohylew 1855 s. 71; – AG AD: Metryka Kor. 196 k. 68v., 69, 197 k. 69, 70, Arch. Radziwiłłów Dz. II 1447, Arch. Branickich z Suchej nr 124/147 k. 408–419, ASW Dz. 85 nr 89, Dz. 86 nr 73–74, ASK Dz. VI nr 5 k. 755, 901, nr 6 k. 148, 320, 356, 554, 751, nr 7 k. 549, 857, 998, 1020, nr 9 k. 74, 268, 386, 436, 465, 454, 455, 648, 805, 829, nr 11 k. 33, 93, 265, 270, 294, 328, 361, 368, 570, 614, 654, nr 12 k. 166, nr 13 k. 80, 113, nr 14 k. 394, 438, 468, 534; AP w Kr.: Castr. Crac. Rel. 79 k. 893–896, Zbiór Rusieckich IT nr 363, nr 124 s. 345, Pinocciana s. 887–891, Arch. Sanguszków, rkp. 170 k. 281–283; B. Czart.: rkp. 146 s. 229–233, rkp. 1957 s. 6–8; B. Ossol.: rkp. 12806 k. 50–53v.; B. PAN w Kr.: rkp. 1046 k. 137–139, rkp. 8327 k. 597–598; Bibliothéque Nationale w Paryżu: rkp. 11147 s. 72–73; Central’nij deržavnij istoričnij archiv Ukraïni we Lw.: Fond 13 opis 1 nr 401 s. 2698–2700; – Diariusze wojenne Jakuba Michałowskiego [w druku].
Mirosław Nagielski