Spinek (Wspinek) Stanisław z Będkowa (Bątkowa, Bętkowa) h. Prus (zm. ok. r. 1579), poseł sejmowy, działacz różnowierczy. Pochodził z łęczyckiej szlachty, której członkowie osiedliwszy się w Małopolsce doszli do znacznej zamożności i popularności, czego wyrazem stał się epigramat Mikołaja Reja w „Zwierzyńcu” poświęcony Spinkom. S. był najstarszym synem Stanisława, kaszt. małogoskiego (1530–1) i star. lelowskiego, oraz Anny Kamienieckiej (zm. ok. r. 1539), córki kaszt. lwowskiego Jana (zob.).
W chwili śmierci ojca S. był nieletni i wraz z także nieletnim rodzeństwem (bracia Krzysztof i Jan, siostry Barbara, Zofia, Jadwiga) pozostawał przez najbliższe lata pod opieką matki, która wkrótce wyszła ponownie za mąż za Jana Tęczyńskiego, woj. sandomierskiego. Jest prawdopodobne, iż S. lata młodzieńcze spędził na dworach Krzysztofa lub Mikołaja Szydłowieckich, bądź Marcina Zborowskiego, których ojciec S-a, poruczając żonie pieczę nad swym majątkiem, ustanowił jej doradcami. Dn. 22 III 1547 przeprowadził S. w sądzie ziemskim krakowskim podział dóbr z bratem Krzysztofem. S-owi przypadły Suliborowice i Wojciechów (pow. lubelski), przejął też opiekę nad siostrami Barbarą i Zofią, trzecia z sióstr, Jadwiga, dostała się pod opiekę Krzysztofa, który w dziale wziął miasteczko Czeszybiesy (Czesybiesy) w woj. ruskim, zaś w pow. ksiąskim dobra Lubcza, Wola Lubecka i 80 fl. w gotówce. W r.n. Zygmunt August, nadał S-owi wsie królewskie Plaskowice (obecnie Pląskowice) i Turowice (pow. opoczyński, obecnie Turowiec) zapisawszy mu na nich 1800 fl. jako zabezpieczenie długu. Posiadłości te, jako dziedziczne, S. sprzedał Mikołajowi Żernickiemu. Być może uczynił to po sejmie 1555 r., na którym zwolennicy egzekucji dóbr zarzucili królowi, iż wzmiankowane królewszczyzny S. trzyma wbrew prawu. To niewątpliwie sprawiło, że S. znalazł się w obozie przeciwników egzekucji dóbr, tym bardziej, że podczas rewizji w Warszawie (1564) donacja została skasowana.
Aktywność polityczna S-a była niewielka. Dwukrotnie tylko, w r. 1550 i 1567 reprezentował S. na sejmach woj. lubelskie. Cieszył się jednak zaufaniem szlachty lubelskiej, która, niezadowolona z uchwały podatkowej na sejmie 1562/3 r., wkrótce po jego zakończeniu wyznaczyła S-a na delegata do króla do Wilna, by uzyskał odwołanie uchwały poborowej. W czerwcu 1563 był S. obecny na otwarciu nowych sądów w Lublinie. Na sejmach bywał też z racji swoich spraw sądowych, np. był w Lublinie podczas obrad sejmu 1566 r. i w izbie poselskiej interweniował w sprawie pokrzywdzonego Mateusza Sobola, najpewniej pozostającego w jego służbie. Zarazem w obronie S-a i jego brata Krzysztofa interweniował poseł Wojciech Przyjemski i, wyjątkowo gwałtownie, Jan Oleśnicki. Zarzucili oni star. generalnemu krakowskiemu Stanisławowi Myszkowskiemu, iż w sprawach toczonych od kilku lat w sądzie grodzkim krakowskim przeciw Spinkom, powoduje się nie sprawiedliwością, lecz wrogością. S. bowiem za zbrojny opór przeciw wwiązaniu w dobra Lubcza (które wówczas użytkował) prof. Uniw. Krak. i kanonika łuckiego Marcina Krokiera, został przez Myszkowskiego skazany na banicję. Ponadto Myszkowski powiadomił o incydencie króla, w następstwie czego Zygmunt August nakazał 18 XI 1565 szlachcie pow. ksiąskiego zbrojnie wystąpić przeciwko S-owi. Mimo to w Lublinie król odroczył S-owi wyrok banicji na pół roku. Główną przyczyną zatargu z Krokierem było związanie się S-a z ruchem reformacyjnym, co nastąpiło najpewniej w końcu l. pięćdziesiątych. Do małopolskiego Kościoła reformacyjnego należał brat S-a Krzysztof oraz ich szwagier Jan Oleśnicki z Chmielnika (brat Mikołaja z Pińczowa), mąż Zofii.
W r. 1560 wziął S. udział w dwóch synodach dystryktu lubelskiego w Bychawie (14 I, 24 V). Na drugim zebrani powierzyli mu, dzieloną z Andrzejem Myszkowskim, funkcję «moderatora» zjazdu; t.r. przybył we wrześniu na synod generalny do Książa. We wrześniu 1561 uczestniczył w synodzie generalnym we Włodzisławiu; skarżył się wówczas, że pleban jego dziedzicznego Wojciechowa opuścił parafię, pozastawiał kościelne srebra oraz fałszywie go oskarża o wygnanie, a nawet uzyskał mandat króla «przeciwny prawu i obyczajom». S. prosił o pomoc oraz o osadzenie w Wojciechowie jako ministra Marcina Krowickiego, do czego synod się przychylił; w sprawie z plebanem obiecano mu obronę przed królem. Natomiast wg Jakuba Montany, wizytującego w r. 1565 archidiakonat lubelski, to właśnie S. ograbił kościół wojciechowski oraz od r. 1562 zabierał nadto należną tej parafii dziesięcinę ze wsi Palikije. W marcu 1569 wziął S. udział we wspólnym synodzie kalwinów i antytrynitarzy w Bełżycach, z którym wiązano nadzieję na pojednanie wyznań. Lakoniczny protokół tego zjazdu umieszczając S-a we wspólnej grupie «trójczaków, trójbożan, dwójbożan», nie pozwala precyzyjnie określić jego ówczesnych przekonań doktrynalnych. Wiadomo jednak, że S. nadal utrzymywał kalwiński zbór w Wojciechowie i kalwińskie nabożeństwa odprawiano w jego domu w Lublinie. W okresie drugiego bezkrólewia (1574) popierał prawdopodobnie kandydaturę Wilhelma z Rożemberka, na rzecz której działał obdarzany przez niego przyjaźnią Erazm Otwinowski. Zapewne zatrudniały go wówczas sprawy rodzinne i majątkowe. Wspólnie z bratem Krzysztofem przeprowadzał rozmaite transakcje dobrami, a po śmierci brata (zm. ok. r. 1569) przejął jego interesy. S. był aktywny na polu gospodarczym i umiał powiększyć swój stan posiadania. W Lubelskiem oprócz Wojciechowa, na którym zapewnił dożywocie żonie, pozostawił synom wsie: Podole, Wzgórze, Palikije, Chmielnik, Będki, Miłocin, części we wsiach Łubki, Książ, Góra, Kierz i m. Bełżyce. Z majętności lubelskich systematycznie spławiał zboże do Gdańska. W pow. brzezińskim posiadał miasteczko Będków (Bętków) z wsiami Zacharz i Będkówek. Miał dom w Lublinie i w Piotrkowie, po bracie Krzysztofie dwie kamienice w Krakowie: przy ul. Grodzkiej i Sławkowskiej. W r. 1577 przekazał S. opiekę nad dziećmi swemu zięciowi Pawłowi Orzechowskiemu. Zmarł między r. 1577 a 1579.
S. był żonaty z Anną Broniowską z Bieździedzy. Po jego śmierci wdowa poślubiła arianina Andrzeja Lasotę, łowczego lubelskiego. Jako osoba wychowująca w swym domu «nie tylko własne dzieci ale i obce dziatki i sierotki» cieszyła się poważaniem otoczenia. Podkreślił to E. Otwinowski w przedmowie do zadedykowanego jej utworu „Sprawy abo historie znacznych niewiast…” ([Kr.] 1589). S. pozostawił synów Krzysztofa i Jana (zapewne on był w r. 1580 w Altdorfie), którzy 3 I 1586 podzielili ojcowiznę. Obaj wyznawali kalwinizm. Krzysztof w r. 1608 został świeckim seniorem zboru lubelskiego, w r. 1602 ożenił się z Heleną Orzechowską, córką Jakuba. Przeprowadzając w imieniu własnym i brata Jana, na którym przez pewien czas ciążyła banicja, transakcje dobrami (dzierżawy, zastawy, sprzedaże) sprawił, iż główna część lubelskich majętności Spinków dostała się podkomorzemu chełmskiemu Pawłowi Orzechowskiemu (zob.) mężowi (od r. 1576) ich siostry Zofii. Dorota, druga z córek S-a, w r. 1603 poślubiła Pawła Suchodolskiego i t.r. skwitowała z opieki Pawła Orzechowskiego, przeciw któremu wcześniej (1598, 1599) wspólnie z siostrą Zuzanną toczyła w Tryb. lubelskim proces z powodu złej opieki. Wg S. Tworka, miał S. jeszcze córkę Krystynę, zamężną w r. 1599 za protektorem arian Jakubem Sienieńskim (zob.).
Niesiecki; – Słown. Geogr. (Będków); – Barycz, Historia UJ; Bodniak S., Anonima protestanta projekt reformy religijnej przed sejmem 1562–63, „Reform. w Pol.” R. 5: 1928; Bukowski J., Dzieje reformacji w Polsce, Kr. 1883 I 407; Kaniewska I., Małopolska reprezentacja sejmowa za czasów Zygmunta Augusta 1548–1572, Kr. 1974 tabela nr 12 i s. 120; Kossowski A., Protestantyzm w Lublinie i Lubelskiem w XVI–XVII w., L. 1933 s. 96; Kot S., Erazm Otwinowski, poeta dworzanin i pisarz różnowierczy, „Reform. w Pol.” R. 6; 1929 s. 23–5; Łukaszewicz J., Dzieje kościołów wyznania helweckiego w dawnej Małej Polsce, P. 1853 s. 364–5; Pałucki W., Drogi i bezdroża skarbowości polskiej XVI i w pierwszej połowie XVII wieku, Wr. 1974; Romaniuk T., Rola i znaczenie szlachty różnowierczej na sejmiku lubelskim w latach 1575–1648, w: Studia z dziej. epoki Renesansu, W. 1979 s. 282; Stankowa M., Acta iudiciorum novorum palatinatus Lublinensis anni 1563, „Archeion” [T.] 61: 1974 s. 75; Sucheni-Grabowska A., Monarchia dwu ostatnich Jagiellonów a ruch egzekucyjny, W. 1974 s. 203; Tworek S., Działalność gospodarcza Pawła Orzechowskiego, „Annales Univ. Mariae Curie-Skłodowska”, S. F, R. 12: 1957 s. 111–13, 117; tenże, Działalność polityczna i reformacyjna Pawła Orzechowskiego, „Odr. i Reform. w Pol.” R. 4: 1959 s. 113; tenże, Zbór lubelski i jego rola w ruchu ariańskim w Polsce w XVI i XVII w., L. 1966; Żołądź-Strzelczyk D., Peregrinatio academica, P. 1996; – Akta synodów różnowierczych w Pol., II; Diariusz sejmu lubelskiego 1566 r., Oprac. I. Kaniewska, Kr. 1980; Dudithius A., Epistulae editae curantibus L. Szczucki et T. Szepessy, Pars I: 1554–1567, Budapest 1992; Dzienniki sejmów walnych koronnych 1555 i 1558 r., Wyd. Lubomirskich, Kr. 1869 s. 38; Lustracja województwa sandomierskiego 1564–1565, Wyd. W. Ochmański, Wr. 1963; Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1564–1565, Wyd. A. Tomczak, C. Ohryzko-Włodarska, J. Włodarczyk, Bydgoszcz 1963 II; Matricularum summ., IV (dot. ojca S-a), V nr 3960–3962, 10211; Regestra thelonei Vlad.; Rej M., „Zwierzyniec”, Kr. 1895; Węgierski A., Libri quattuor Slavoniae reformate, W. 1973; Wierzbowski T., Dve kandidatury na polskij prestol, W. 1889 s. 42 (Priloženia, cz. I); Źródła Dziej., XIII 96, XIV; – AGAD: ASK, nr 15 k. 329, nr 97 k. 103, Metryka Kor., t. 107 k. 91– 94; Arch. Kurii Metropolitalnej w Kr.: AV. Cap. 1. k. 138; AP w Kr., Oddz. na Wawelu: Castr. Crac. Inscr., t. 87 k. 485–487, 544–545, 682, t. 91 k. 46, 123, 139, 703, 795, Castr. Crac. Rel., t. 2 k. 66, 674, 692, 795, Castr. Ksiąznic., t. 281 k. 455, 460, 464, 474, 476, 525, 541, 601, 613–616, 653, 894, Terr. Crac., t. 33 k. 7–10, 53–56, 67, 212, 520, 710, t. 187 k. 71, t. 189 k. 625; B. Czart.: rkp. 1604 k. 395, rkp. 1607 k. 913, rkp. 1725 k. 104.
Irena Kaniewska