Stadnicki Stanisław h. Drużyna (zm. 1542), dworzanin królewski, podkomorzy przemyski, kasztelan sanocki, potem zawichojski. Był najmłodszym synem wojewody bełskiego Mikołaja (zob.) i Barbary, córki Jana Gałki z Niedźwiedzia (zob.), bratem Andrzeja (zob.).
Pierwsze wzmianki o S-m pochodzą z l. 1491–3, kiedy jeszcze jako nieletni pozywany był z rodzeństwem przez kmieci z Dębowca i Uścia. W młodości, przynajmniej do r. 1511, przebywał na dworze króla Zygmunta I. W r. 1499 razem z braćmi otrzymał od babki Anny Gałczyny z Niedźwiedzia Biórków i część Niedźwiedzia w ziemi krakowskiej. W l. 1505–7 razem z matką i braćmi regulował z klasztorem Dominikanów w Krakowie należności z tytułu uwolnienia dóbr Przedmoszczany, Wojcieszów, Zakrzów i Słaboszów w ziemi krakowskiej z 800 fl. czynszu odkupnego, zapisanego niegdyś na rzecz tego klasztoru. Być może już w r. 1507 był S. żonaty (brak informacji z kim), do niego bowiem należy chyba odnieść zapis Zygmunta I na 20 kop serebszczyny z ziemi łuckiej, wyznaczonych «panu Stadnickiemu» na wykupienie żony, prawdopodobnie z niewoli. T.r. towarzyszył zapewne królowi w podróży na Litwę. W r. 1510 w wyniku podziału ojcowizny wspólnie ze starszym bratem Janem otrzymał Niedźwiedź, Brus, Waganowice, Łyszkowice w pow. proszowickim oraz zamek w Krzelowie z wsiami: Przedmoszczany, Białowieża, Wojciechów, Swaryszów, Stoczków, Tarnawa w pow. ksiąskim, dwór w Krakowie, oraz 300 fl. dopłaty od brata Andrzeja. Samodzielnie wystąpił S. dopiero w r. 1511, kiedy otrzymał zgodę króla na zapisanie 400 fl. na Łyszkowicach dowolnemu kościołowi. W r.n. razem z bratem Janem zapisał 17 grzywien czynszu na Niedźwiedziu Janowi Przyjacielowi (Amicino) z Krakowa, doktorowi dekretów, bp. laodycejskiemu i sufraganowi krakowskiemu, a w r. 1516 zastawił Łyszkowice za 350 fl. Benedyktowi Glińskiemu.
Między r. 1516 a 1517 ożenił się S. z Natalią (Nawojką) Kmicianką, córką Andrzeja, cześnika krakowskiego (zob.), rozwiedzioną z Piotrem Ligęzą z Bobrku, jedyną sukcesorką wielkich dóbr w ziemi sanockiej z centrum w Dubiecku, obejmujących dwa miasta (Dubiecko i Jawornik) i siedemnaście wsi (Bachórzec, Nienadowa, Iskań, Dylągowa, Drohobyczka, Ruska Wieś, Słone, Połchowa, Sielnica, Żohatyn, Piątkowa, Laskowa, Pawłokoma, Bartkówka, Śliwnica, Hadle i Kosztowa) oraz dworu w Krakowie, położonego koło dworu Achacego Jordana i dwóch wsi w pow. proszowickim: Damianic i Piotrkowic. Ponadto Nawojka wniosła mężowi 200 fl. czynszu zapisanego jej na dobrach wiśnickich testamentem z r. 1515 przez Piotra Kmitę. Tym sposobem S. związał swoją przyszłość z ziemią przemyską i sanocką, a dzięki protekcji Kmitów, podobnie jak starszy brat Andrzej, osiągnął urzędy ziemskie, tworząc podwaliny przyszłej potęgi rodziny. Już w r. 1517 razem z bratem Andrzejem występował jako poręczyciel transakcji między dworzaninem królewskim Janem Tarnowskim (przyszłym hetmanem) a Janem Zarembą z Kalinowy (woj. kaliskie), w sprawie uwolnienia dóbr dynowskich od ciążącej na nich oprawy siostry Zaremby – Jadwigi. W r.n. wykupił za 1635 fl. węgierskich pretensje Zaremby do dóbr dynowskich tj. m. Dynowa z przedmieściem i wsiami: Bachórz, Lubno, Nozdrzec, Hyżne, Harta, Nowa i Stara Chodorówka. Na marcowym sejmie 1518 r. w Krakowie Zaremba zrzekł się na rzecz S-ego praw po siostrze do dóbr dynowskich. Dobra te trzymał S. aż do r. 1523, kiedy to został z nich wykupiony przez nowych dziedziców: Mikołaja, Piotra i Hieronima Wapowskich. W r. 1521, po bezpotomnej śmierci brata Jana, otrzymał Niedźwiedź, Krzelów, Przedmoszczany, Białowieżę, Wojciechów, Swaryszów, Stoczków i Tarnawę. W r. 1523 na sejmie w Krakowie marsz. w. kor. P. Kmita zobowiązał się uwolnić dobra wiśnickie od ciążącego na nich czynszu Nawojki, żony S-ego. W r. 1527 powiększył S. swoje dobra ruskie o Dąbrówkę, kupioną za 660 fl. od Jana Boboli i jego żony Katarzyny ze Śliwnicy. W r. 1530 uzyskał dla Dubiecka przywilej na drugi jarmark na dzień Podwyższenia Krzyża Świętego (14 IX). W r. 1535 otrzymał wieczyście od króla wieś Rostów [?] w ziemi przemyskiej.
Dn. 18 IV 1523 dostał S. swój pierwszy urząd ziemski, podkomorstwo przemyskie, wakujące po śmierci Stanisława z Pilicy. Po rezygnacji Klemensa z Kamieńca otrzymał 2 VIII 1530 kaszt. sanocką. W marcu 1533 dostał w zarząd star. korczyńskie (Nowe Miasto Korczyn) z tenutą żarnowiecką, na które przywilej wystawiono dopiero 23 IV t.r. Dn. 25 XI 1535 postąpił na wakującą po Janie Spytku Tarnowskim kaszt. zawichojską. Wielokrotnie wyznaczany S. był przez króla na komisarza do rozgraniczenia dóbr, m.in. star. przemyskiego, od sąsiednich wsi szlacheckich. W r. 1539 był asesorem sądu nadwornego w Krakowie, testując zrzeczenie się przez wojskiego chełmskiego Stanisława Rzeszowskiego dóbr królewskich w Lubelskiem na rzecz J. Tarnowskiego. Po 19 IX 1541, zapewne z powodu choroby, nie przejawiał aktywności publicznej. Dn. 5 III r.n. zrezygnował ze star. korczyńskiego. Wkrótce potem widocznie zmarł, skoro nie zdążył rozliczyć się z dochodów starostwa. Rozliczył je za ostatnie trzy lata, dopiero 26 VII 1542, syn Stanisław.
Z małżeństwa z Natalią (Nawojką) Kmicianką pozostawił S. syna Stanisława Mateusza (zob.), i córkę Barbarę, żonę (już w r. 1542) Jakuba Ostroroga, przyszłego star. generalnego Wielkopolski (zob.).
Boniecki, X 195, 198, XIV 252; Dworzaczek; Stadnicki K., Rodowody domu Stadnickich…, Lw. 1857–61, Linie ze Żmigrodu, cz. I s. 1–3; – Słown. Hist.-Geogr. Ziem Pol., II cz. 1 s. 95, 98, 115, 144, 166, cz. 2 s. 40–1, 111–12, 161, V cz. 1 s. 68, 120, cz. 3 s. 195–6; Urzędnicy, III/1, IV/3; – Dworzaczek W., Hetman Jan Tarnowski, Wr. 1985; tenże, Leliwici Tarnowscy, W. 1971; Sucheni-Grabowska A., Monarchia dwu ostatnich Jagiellonów a ruch egzekucyjny, Wr. 1974; – Acta Tom., XV; Akta grodz. i ziem., XVII, XIX; Arch. Sanguszków, V; Lietuvos metrika, Vilnius 1995 VIII; Matricularum summ., IV; Starod. Prawa Pol. Pomn., VI nr 219, 521; – AP w Kr.: Castr. Crac., t. 25 s. 515–16, t. 33 s. 402–3, Terr. Biec., t. 3 s. 97–8, 107, 111, Terr. Crac., t. 25 s. 508, 515–16, 524–31, t. 28 s. 66–7, 656–7, t. 153 s. 204, t. 156 s. 190–4, t. 157 s. 134–5, 267–8, t. 158 s. 161–3, 248–9, t. 160 s. 3, 29, 224, t. 187 s. 570, t. 189 s. 630, t. 205 s. 120–1; Arch. Kurii Metropolitalnej w Kr.: AVCap., 37 s. 136–42, Offic. Crac., t. 23 s. 76–8, t. 61 s. 1040, 1055, 1068–9, 1113; B. Czart.: Dok. perg. 882; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. ac. 10/1961, Codex Myszkovianae Ordinationis diplomaticus, Red. G. Labuda, Chroberz 1940, nr 48–49; Central’nyj deržavnyj istoričnyj archiv Ukraïny we Lw.: Castr. Sanocensia, F. 15 op. 1 t. 9 s. 65, 70–1, 513–17, t. 11 s. 27, t. 14 s. 576, 592, Castr. Praemisliensia, F. 13 op. 1, t. 17 s. 220–3, 543, t. 21 s. 166, 342, 568–9, 674–5, Terr. Sanocensia, F. 16 op. 1 t. III s. 543–52, 699–702, 705–7, t. IV k. 13–13v., 41, 76, 209–209v., t. V k. 20–1v.; IH PAN w Kr., Pracownia Słown. Hist.-Geogr. Mpol. w Średniowieczu: Kartoteka.
Marian Wolski