Sudrowski (Sudrovius, Swidrous) Stanisław (zm. 1600), minister ewangelicko-reformowany w Wilnie i Birżach, senior zborów dystryktu wileńskiego, kaznodzieja i teolog protestancki.
Pisał się z Ostrołęki. Ur. najprawdopodobniej w rodzinie mieszczan ostrołęckich. Wg Włodzimierza Budki miał nosić nazwisko Znojewski, jednak prawdopodobnie odnosi się ono do żyjącego w 1. poł. XVII w. ministra kalwińskiego z Małopolski Andrzeja (Jędrzeja) Sudroviusa. Opracowania typu encyklopedycznego podają zwykle, że S. ur. się ok. r. 1550, ale można sądzić, że stało się to wcześniej, ponieważ w momencie objęcia funkcji ministra w Wilnie miał on zapewne więcej niż 20 lat, a w r. 1580 uważany był za człowieka w podeszłym wieku.
Wg przekazów nieżyczliwych S-emu polemistów (m.in. jezuity Marcina Łaszcza) w młodości został S. skazany we Lwowie na powieszenie za kradzież srebrnego talerza i uniknął kary jedynie dzięki wyrażeniu zgody na pełnienie obowiązków kata. Jego późniejsza działalność kaznodziejska i twórczość pisarska wskazują, że zdobył pewne wykształcenie, chociaż zapewne tylko w szkołach krajowych. Początki kariery duchownej S-ego były prawdopodobnie związane ze służbą na dworze Radziwiłłów birżańskich, m.in. pełnił on funkcję kaznodziei woj. wileńskiego i kanclerza lit. Mikołaja Radziwiłła «Rudego». Wiosną 1570, kiedy wspólnie z ministrem dziewałtowskim Stanisławem Marcianusem reprezentował kalwinistów litewskich na synodzie różnowierczym w Sandomierzu, pełnił już funkcję ministra zboru wileńskiego; być może uzyskał tę funkcję w poł. l. sześćdziesiątych XVI w., po przejściu Marcina Czechowica na pozycje radykalnego antytrynitaryzmu. W dn. 29 IX – 1 X 1573 jako delegat litewski uczestniczył w obradach różnowierczego synodu generalnego w Krakowie, zwołanego dla potwierdzenia zgody sandomierskiej. Jako przedstawiciel ministrów i seniorów Jednoty Litewskiej został wymieniony 15 II 1577 wśród nabywców placu i kamienicy zwanej Hornostajowską w Wilnie, sprzedanej wspólnocie przez Radziwiłła z przeznaczeniem na zbór. T.r. objął S. po pierwszym superintendencie zborów litewskich Szymonie Zacjuszu funkcję zwierzchnika duchownego (seniora) dystryktu wileńskiego. Dn. 25 VI 1578 uczestniczył w konwokacji luteran i kalwinistów litewskich w pałacu Radziwiłła w Wilnie i podpisał uzgodnioną wówczas «zgodę wileńską», w której obecni wyrażali niezadowolenie ze sposobu ujęcia w zgodzie sandomierskiej problemu natury uczestnictwa Chrystusa w Wieczerzy Pańskiej.
W Wilnie rozpoczął S. publikację pism o charakterze teologiczno-moralnym, popularyzujących w języku polskim doktrynę wyznania ewangelicko-reformowanego. W r. 1580 wydał w wileńskiej oficynie Jana Karcana dedykowany Radziwiłłowi Wykład na modlitwę pańską, którą pospolicie z łacińskiego pacierzem zową. W utworze tym, odznaczającym się «jasnością myśli, trafnością porównań, ciepłem stylu i nieobecnością pierwiastka polemicznego» (T. Grabowski) zawarł wygłaszane wcześniej podczas kazań w zborze komentarze na temat modlitwy „Ojcze nasz”. Prawdopodobnie t.r. opublikował pracę Nauka i utwierdzenie o tym, z czym się ma pokazać i popisać przed Majestatem Bożym człowiek chrześcijański niemocą złożony… (wyd. niezachowane, wyd. 2 zachowane, Wil. 1598), zawierającą oprócz «nauki i przygotowania do dobrej śmierci» zbiór 48 pieśni (także pospolitych) oraz 30 Psalmów Dawida, pominiętych w katechizmie używanym wówczas przez Jednotę Litewską. Wg złośliwego przekazu Andrzeja Jurgiewicza, akrostychy zamieszczone w pieśniach religijnych (w 2. wyd. tego utworu) sławiły wdzięki Zofii Wolanówny, córki zaprzyjaźnionego z S-m Andrzeja Wolana; utwory te miały stać się przyczyną zgorszenia wśród wpływowych członków wileńskiej wspólnoty, a nawet spowodować porzucenie konfesji ewangelicko-reformowanej przez ciwuna wileńskiego Jana Paca. Dn. 14 VI 1585 wziął S. udział w zwołanej przez woj. wileńskiego Krzysztofa Radziwiłła «Pioruna» dyspucie teologów kalwinistycznych i luterańskich (zarówno miejscowych, jak i przysłanych przez margrabiego Jerzego Fryderyka Hohenzollerna z Królewca) na temat Wieczerzy Pańskiej; t.r. uczestniczył w dyspucie z teologami jezuickimi i luterańskimi o czci oddawanej obrazom.
K. Radziwiłł, rozbudowując nowe centrum rezydencjonalne w Birżach, powierzył S-emu w maju 1589 funkcję kaznodziei miejscowego zboru, a w imiennym nadaniu z 8 XII 1592 zapisał na utrzymanie ministra i jednocześnie wieczyście darował na rzecz zboru birżańskiego wsie Mstuny i Szołnodzie pod Birżami (pow. upicki); ponadto ofiarował S-emu dożywotnią pensję w wysokości 100 złp. rocznie z miasta oraz po 60 korców żyta i jęczmienia, a także naturalia z włości na okres trzech lat. W maju 1591 przewodniczył S. obradom synodalnym w Wilnie. Zapewne uczestniczył w przygotowaniu katechizmu i kancjonału ewangelicko-reformowanego, wydanego w Wilnie w r. 1594. Na początku l. dziewięćdziesiątych synod Jednoty Litewskiej zlecił mu bowiem poprawienie i uzupełnienie pierwszego katechizmu protestanckiego w W. Ks. Lit., wydanego w Nieświeżu w r. 1563. Powstały w ten sposób Katechizm albo krótkie w jedno miejsce zebranie wiary i powinności krześciańskiej z pasterstwem zbornym i domowym… (Wil. 1598), zwany Katechizmem S-ego lub Katechizmem wileńskim, wzbogacił S. polskimi pieśniami o boskiej naturze Chrystusa oraz o Duchu Świętym, a do zamieszczonych tu ok. 300 pieśni religijnych dodał nuty. W r. 1600 w Wilnie ukazało się drugie wydanie Katechizmu, zawierające obszerne uzupełnienie pt. Forma albo porządek sprawowania świętości pańskich…, niekiedy uznawane mylnie za odrębny druk.
Współwyznawcy uważali S-ego za niezwykle biegłego znawcę Pisma św. S. wyróżniał się w pracy kaznodziejskiej systematycznością i talentem popularyzatorskim. Z powodu plebejskiego pochodzenia i działalności w zborze ewangelicko-reformowanym był często atakowany przez polemistów katolickich (Jurgiewicza, Łaszcza, Stanisława Reszkę, Wojciecha Rościszewskiego, Andrzeja Wargockiego i in.); bezpodstawnie oskarżano go m.in. o przejście pod koniec życia na antytrynitaryzm. Szczególnie zajadle atakujący go polemiści jezuiccy zarzucali mu nieuctwo i nieznajomość podstaw gramatyki łacińskiej; przeciw tym oskarżeniom wystąpił Wolan w pracy pt. „Ad scurilem et famosum libellum Jurgievitii responsio” (Vilnae 1589). S-emu mylnie przypisywano autorstwo głośnego utworu polemicznego Wolana, skierowanego przeciw wileńskim jezuitom, a zwłaszcza Piotrowi Skardze, pt. „Idolatriae Loiolitarum Vilnensium Oppugnatio” (Vilnae 1583). Prawdopodobnie był natomiast wydawcą i popularyzatorem polskich tłumaczeń polemik Wolana ze Skargą (M. Kosman). S. zmarł w r. 1600 i zapewne został pochowany w Wilnie. Mowę pogrzebową, wydaną następnie pt. „Oratio funebris” (prawdopodobnie Vilnae 1600, niezachowana), wygłosił Wolan; doczekała się ona odpowiedzi Rościszewskiego „Ob. Joannis Bobola ad orationem Andr. Volani […] responsio”.
Wg niepewnych przekazów S. był dwukrotnie żonaty. Być może jego drugą żoną była mieszczka wileńska Marta Mazurowa lub Mazurówna. Nie wiadomo, czy pozostawił potomstwo. Wg Budki synem S-ego był Andrzej Sudrovius Znojewski (zm. 1639).
S. występuje w kontrreformacyjnej satyrze Jana Zrzenczyckiego „Anatomia Martynusa Lutra” (Kr. 1619).
Chybiński, Słown. muzyków; Enc. Kośc., XXVII; Enc. Org., XXIV; Estreicher, XIX 184–5, XXVI 46, XXX 17–18, XXXIII 243–4, 250; Jocher, II 531, 596, 604; Korbut, I 296; Nowy Korbut, III; Siarczyński, Obraz wieku panowania Zygmunta III; Wierzbowski T., Bibliographia Polonica XV ac XVI ss., Varsoviae 1894 III; – Adamowicz A., Kościół augsburski w Wilnie, Wil. 1855 s. 54–5; Baliński M., Pisma historyczne, W. 1843 III 70, 124–5; Bandtkie J. S., Historia drukarń w Królestwie Polskim i Wielkim Księstwie Litewskim, Kr. 1826 II 294–7; Budka W., Zbór w Łużnej, „Reform. w Polsce” R. 4: 1926; Grabowski T., Z dziejów literatury kalwińskiej w Polsce (1550–1650), Kr. 1906 s. 94, 204–5; Hartknoch C., Preussische Kirchen – Historia darinnen von Einführung der Christlichen Religion in diese Lande, Franckfurt am Mayn – Leipzig 1686 s. 496; Kawecka A., Kancjonały protestanckie na Litwie w w. XVI, „Reform. w Polsce” R. 4: 1926; Korzo M., W sprawie jednego z XVI-wiecznych katechizmów kalwińskich w Rzeczypospolitej, „Odr. i Reform. w Polsce” R. 51: 2007 s. 179–80, 188–95; Kosman M., Reformacja i kontrreformacja w Wielkim Księstwie Litewskim w świetle propagandy wyznaniowej, Wr. 1973; Kraszewski J. I., Wilno od początków jego do roku 1750, Wil. 1841–2 III 115, 142, IV 119, 142–3; Lukšaitė I., Reformacija Lietuvos Didžiojoje Kunigaikštystėje ir Mažojoje Lietuvoje XVI a. trečias dešimtmetis – XVII a. pirmas dešimtmetis, Vilnius 1999; Łukaszewicz J., Dzieje kościołów wyznania helweckiego w Litwie, P. 1842–3 I 41, 48, 53, 55, II 192–7; Maciejowski W. A., Piśmiennictwo polskie od czasów najdawniejszych aż do roku 1830, W. 1852 III; Petkūnas D., Wilno 1585 Colloquium – Lutheran and Reformed Discord over Sacramental Theology in Lithuania, „Odr. i Reform. w Polsce” R. 49: 2005 s. 21–2; Woźniak W., Stanisław Sudrowski z Ostrołęki, Ostrołęka 1987; – Akta synodów różnowierczych w Pol., III; Bentkowski, Hist. liter., I; Kojałowicz Wijuk A., Miscellanea rerum ad statum Ecclesiasticum im Magno Lituaniae Ducatu pertinentium, Vilnae 1650 s. 70–1; Łaszcz M., Okulary na Zwierciadło nabożeństwa chrześcijańskiego w Polszcze, Wil. 1594; Nowak Z., Kontrreformacyjna satyra obyczajowa w Polsce XVII wieku, Gd. 1968 s. 130–1, 365, 470–1; Węgierski A., Libri quattuor Slavoniae Reformatae, Wyd. J. Tazbir, W. 1973 s. 439–40; Zbiór pomników reformacji Kościoła polskiego i litewskiego (Monumenta Reformationis Polonicae et Lithuanicae), S. I, Z. 1: Zabytki z wieku XVI, Wil. 1911.
Henryk Lulewicz