Szarfenberger (Szarfenberger Ostrogórski, Scharffenberger, do r. 1554 Szarfenberg, Scharffenberg) Stanisław h. własnego (po 1519–1584), drukarz i księgarz krakowski.
Ur. w Krakowie, był przedostatnim synem Marka Szarfenberga (zob.) i Agnieszki z Żywieckich. Miał braci: Mikołaja Szarfenbergera (zob.), Walentego Szarfenbergera (zob.), Andrzeja i Jana oraz siostry: Katarzynę, Elżbietę i Annę Agnieszkę, zamężną z Marcinem Siebeneicherem (zob.).
W młodości S. pracował jako czeladnik w zakładzie ojca, zajmując się głównie sprzedażą książek. Od r. 1543 wspólnie ze starszym bratem Mikołajem opiekował się siostrzeńcami Mateuszem (zob. Siebeneicher Mateusz) i Wacławem, synami Anny Agnieszki i młodo zmarłego Marcina Siebeneichera; jeszcze w r. 1556 bracia występowali w ich imieniu podczas zakupu kamienicy przy ul. św. Anny (obecnie nr 6), a można przypuszczać, że doprowadzili również do zawarcia małżeństwa Mateusza i Elżbiety, wdowy po Hieronimie Szarfenbergu (zob.). Po śmierci Marka firmą Szarfenbergów zarządzała od r. 1545 wdowa Agnieszka (mimo nacisków zięcia Stanisława Jedwata, domagającego się podziału spadku). Dn. 10 X 1546 razem z pozostałymi spadkobiercami Marka uzyskał S. od króla Zygmunta I przywilej, pozwalający na zajmowanie się papiernictwem, mimo braku przygotowania zawodowego; braciom zabroniono jednak budowania kolejnych młynów. W wyniku wstępnej ugody, zawartej przez spadkobierców przed urzędem radzieckim 8 VI 1548 i przeprowadzonego 6 IX 1549 podziału spadku, S., podobnie jak pozostali bracia, otrzymał 300 złp. w książkach i papierze (jako równowartość wypłaconego siostrom posagu), ćwierć młyna papierniczego i mącznego wraz z gruntami w Balicach, jedną ósmą domu na Krupnikach, 25 złp. jako spłatę za dom przy ul. Szpitalnej oraz dodatkowo 15 złp. «za pilność» przy sprzedaży książek. Dn. 7 V 1550 dokonał z bratem Walentym wymiany części spadku, uzyskując w zamian za dobra balickie i część domu na Krupnikach ćwierć ogrodu na Kleparzu obok kościoła św. Floriana oraz poł. domu przy ul. Szpitalnej; dom ten stał się jego wyłączną własnością w r. 1558. Zapewne w związku z postępowaniem spadkowym, drukarnia działała do r. 1552 w niewielkim zakresie, w produkcji zdarzały się całoroczne przerwy; nie są znane żadne druki z l. 1547, 1549 i 1551–2.
Po podziale majątku S. wspólnie z matką i bratem Mikołajem pozostał w domu przy ul. św. Anny; obaj bracia zapewne odkupili od pozostałych spadkobierców ojcowską drukarnię i księgarnię, skoro kontynuowali jej działalność jako «Dziedzice Marka Szarfenberga», rozbudowując nawet tłocznię. Za 800 złp. zakupili 31 VII 1551 warsztat drukarski i książki od Mikołaja Alantsee i Sebastiana Wieliczki, egzekutorów testamentu właścicielki drukarni Heleny Unglerowej. W r. 1552 uzyskali przywilej królewski na wyłączność druku i sprzedaży dzieła „Confessio fidei catholicae” Stanisława Hozjusza, bliżej nieokreślonego katechizmu i kazań bp. krakowskiego Samuela Maciejowskiego (dwie pierwsze pozycje zdołali wydać w l. 1553 i 1555). W spółce S. odgrywał mniejszą rolę; zapewne zajmował się głównie sprzedażą książek, bywając w tym celu m.in. w l. 1550 i 1555 na styczniowym jarmarku księgarskim we Lwowie. Drukarnia «Dziedzice Marka Szarfenberga» specjalizowała się w wydawnictwach katolickich (w r. 1556 i 1564 ukazał się tu „Nowy Testament polskim językiem wyłożony...”, w r. 1561 tzw. Biblia Leopolity «Biblia Szarfenbergerowska» w adaptacji Jana Nicza), publikowała również panegiryki, m.in. z okazji ślubu Konstantego Ostrogskiego i Zofii Tarnowskiej (1553), a nawet polemiczne dzieło antytrynitarza Franciszka Stankara „De Trinitate et Mediatore...” (1562), zapewne ze względu na jego charakter polemiczny wobec teologów kalwińskich. Łącznie bracia wytłoczyli wspólnie sześćdziesiąt pozycji (1127 arkuszy). Dn. 16 II 1554 bracia Szarfenbergowie otrzymali od króla rzymskiego, węgierskiego i czeskiego Ferdynanda Habsburga nobilitację i przyjęli nazwisko Szarfenberger (między 13 X 1570 a 17 VI 1574 nobilitacja została zapewne zatwierdzona przez króla polskiego). Pieczętowali się herbem, przedstawiającym kozła wyskakującego sponad trzech gór pod trzema gwiazdami; herb ten umieścili również w sygnecie drukarni.
W r. 1564 doszło między braćmi do nieporozumień; w r.n. spółka «Dziedzice Marka Szarfenberga» uległa rozpadowi, a S. oskarżył Mikołaja o przywłaszczenie «niektórych rzeczy», należących do majątku wspólnego. Mikołaj został uwięziony, lecz dzięki protekcji króla Zygmunta Augusta ostatecznie uniknął kary; S. jednak 15 X 1566 oskarżył go ponownie. Po śmierci matki (1567) S. pozostał w domu przy ul. św. Anny i wykupił udziały rodzeństwa; gdy 13 IX 1568 spadkobiercy Marka Szarfenberga przeprowadzili podział kamienicy przy ul. św. Jana, otrzymał jedną ósmą nieruchomości. Najstarsze książki, wydane przez S-a samodzielnie, pochodziły z r. 1566 (m.in. „Psalmus prophetae Davidis” Jana Ulricha i „De accentibus et recta pronunciatione opusculum” Wojciecha Nowopolskiego). W r. 1568 uzyskał S. przywilej królewski na wyłączność druku i sprzedaży przez dziesięć lat Nowego Testamentu, który t.r. wydał w bogatej szacie graficznej pt. „Nowy Testament to jest święta Pana Jezusa Christusa Ewangelia...”. W l.n. drukował zwykle po kilka dzieł rocznie: podręczniki akademickie do ortografii, retoryki, dialektyki i języków obcych, utwory religijne, nieliczne panegiryki (związane z bieżącymi wydarzeniami politycznymi) i prognostyki, a przede wszystkim literaturę popularną, w tym powieściową, stanowiącą ponad 34% całej jego znanej produkcji; powodzeniem cieszyły się zwłaszcza „Vitae regum Polonorum” Klemensa Janickiego (wyd. w l. 1566, 1569, 1573, 1574, dwukrotnie w r. 1575, nadto edycja niedatowana sprzed r. 1575). S. tłoczył również okolicznościowe poezje Andrzeja Trzecieskiego (dwie księgi „Sylw”, 1568), Andrzeja Winglera („Propheta Sophonias...” i „Carmen de S. Stephano protomartyre”, oba 1568), być może „Pieśń o Potopie” (ok. 1570) Jana Kochanowskiego, oraz „Żywot Ezopa Fryga…” Biernata z Lublina i „Historyję barzo piękną i żałosną o Equanusie królu skockim...”, prawdopodobnie w tłumaczeniu Bartłomieja Paprockiego (oba 1578). W charakterze nakładcy S. występował jedynie w przypadku sprawdzonych, dochodowych pozycji (własnym nakładem wznowił polskie tłumaczenie dzieła Piotra Krescentyna, wydane pod zmienionym tytułem „O pomnożeniu i rozkrzewieniu wszelkich pożytków...”, 1571). Drukował głównie na koszt autorów, rzadko dodając własne dedykacje. Od r. 1581 produkcja oficyny uległa zmniejszeniu. W okresie samodzielnej działalności S. wytłoczył 66 znanych druków (w tym 25 w języku polskim) o objętości 536 arkuszy. Oprócz pięciu sygnetów drukarskich z h. Szarfenbergerów używał sygnetu z syglami SS i h. Półkozic. Zajmował się również handlem książką; w r. 1573 uzyskał od Rady Miejskiej przywilej na kram w Rynku, który w r. 1578 przepisał na żonę i syna. Zmarł pod koniec r. 1584 w Krakowie; 3 I 1585 rozpoczęto spisywanie inwentarza pośmiertnego jego zakładu. Do r. 1586 drukarnię prowadziła wdowa, wydając sześć lub siedem druków, w tym jeden sygnowany «apud viduam Stanislai Scharffenbergii».
W małżeństwie z Anną, córką Fryderyka Tanigela (Daniela), właściciela młyna papierniczego na Prądniku, miał S. syna Marka (zob. Szarfenberger Ostrogórski Marek). Bratankiem S-a był Jan Szarfenberger (zob.).
Enc. Wiedzy o Książce; Słown. Pracowników Książki Pol., (bibliogr.); – Bandtkie J. S., Historia drukarń krakowskich od zaprowadzenia druków do tego miasta aż do czasów naszych, Kr. 1815 s. 308–9, 329–34, 347; Benis A., Ochrona praw autorskich w dawnej Polsce, w: Pamiętnik słuchaczy Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kr. 1887 s. 482; Birkenmajer A., Nobilitacja Szarfenbergerów, Kr. 1926; Bodniak S., Przywilej królewski dla dziedziców Marka Szarffenberga z r. 1552, „Silva Rerum” R. 4: 1928 nr 1 s. 23–4; Drukarze dawnej Pol., I cz. 1 s. 202–3, 259–64, 283–96, VI 156; Jaglarz M., Księgarstwo krakowskie XVI wieku, Kr. 2004; Jędrzejowska A., Książka polska we Lwowie w XVI w., Lw.–W. 1928 s. 34, 64; [Rec. z „Nobilitacji Szarfenbergerów”]: „Przegl. Bibliot.” R. 1: 1927 s. 111–12 (W. Budka); Ściebora M., Drukarstwo krakowskie za panowania Zygmunta Augusta i Stefana Batorego, w: Cracovia litterarum. Kultura umysłowa i literacka Krakowa i Małopolski w dobie Renesansu, Red. T. Ulewicz, Wr. 1991; – Cracovia impressorum XV et XVI saeculorum, Ed. J. Ptaśnik, Lw. 1922 s. 56–8 (wstęp poza indeksem); Księga wiertelnicza krakowska, Wyd. K. Jelonek-Litewka i in., Kr. 1997 I; – AP w Kr.: Consularia Cracoviensia, ks. 442 s. 642–3, rkp. 1574 s. 532, rkp. 1575 s. 257; B. Jag.: rkp. 5350 k. 159v, 260.
Zdzisław Noga i Michał Szczerba